Inter utrumque: De ontstaansgeschiedenis van de Gentse universiteit, 1816-1835 (1)

Het oorspronkelijke motto van de Gentse universiteit – inter utrumque – geeft aan dat de universiteit niet in een maatschappelijk vacuüm is ontstaan.

Inter utrumque betekent tussen beide: tussen het nastreven van wijsheid door beoefening van de wetenschap en de dienst aan vorst en vaderland (Van Acker 1964). Men zou het in de woorden van onze tijd kunnen hertalen naar: een universiteit tussen wetenschap en maatschappij. Op het wapenschild van de universiteit staat Minerva, de godin van wijsheid en kennis, afgebeeld tussen een oranjetak en een lauriertak. Het oranje verwijst naar Willem I van Oranje-Nassau, de stichter van de universiteit. De laurier is het symbool van vrede en overwinning. Het gouden Minervahoofd zou geïnspireerd zijn op een tekening van de beroemde schilder Jacques-Louis David, onder meer bekend van zijn schilderij ‘ Combat de Mars contre Minerve’ (1771), dat in het Louvre in Parijs hangt. In 1817 triomfeerde de godin van de wijsheid in onze contreien over de oorlogsgod Mars. De Franse Revolutie van 1789 had Europa in een turbulente periode van oorlog en vernieling geduwd, waar in 1815 een einde aan kwam. Na de slag bij Waterloo werd Napoleon definitief verslagen en naar Sint-Helena verbannen. Op het Congres van Wenen was afgesproken dat de grootmachten de eeuwige vrede zouden bewaren. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden was daar een middel toe. De Zuidelijke Nederlanden werden afgesplitst van Frankrijk uit vrees voor een Franse invasie van Groot-Brittannië via Antwerpen. Het ‘ amalgaam’ van Noord en Zuid vormde een stevige buffer, een boulevard de l’Europe contre la France (Deneckere 2015). De Britten beschouwden Willem I als een troefkaart. Hij was een afstammeling van de roemruchte oervader van de Hollandse stadhouders, Willem van Oranje. De stadhouderscultus, de herinneringen aan de Gouden Eeuw en de verbondenheid tussen Oranje en Groot-Brittannië waren ideale fundamenten om een nieuw koningshuis te stichten, gericht op het hogere doel van de rust en de orde in Europa. Met enigszins paradoxale reminiscenties aan de Republiek der Verenigde Nederlanden werd aldus een monarchie met een grondwet gesticht. Het revolutionaire beginsel van de volkssoevereiniteit kreeg daarin geen plaats. Willem I schreef de grondwet zelf en bestuurde

Revue Belge de Philologie et d’Histoire / Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis, 96, 2018, p. 1271-1288