معناشناسی اِحکامِ محکمات در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان

چکیده

نخستین آیه سوره هود بر اِحکام عام یا همان محکم بودن تمام آیات قرآن کریم دلالت می­کند درحالی­که آیه هفتم از سوره آل عمران بر اِحکام خاص یا همان محکم بودن برخی از آیات دلالت می­ کند. برخی مفسران برای حل این تناقض ظاهری، بر معناشناسی «اِحکام» تمرکز کرده ­اند و راه حل­ هایی مبتنی بر چند معنایی «اِحکام» ارائه کرده­ اند که از شواهد و دلایل کافی برخوردار نیست. این پژوهش با بهره ­گیری از تأثیر معناشناختی اصطلاحاتِ قرآنی­­ای که در آیات مختلف، همنشین مفهومِ «اِحکام» شده­اند، به معناشناسی این مفهوم پرداخته و پاسخی جدید برای حل این تناقض ارائه داده است. معناشناسی «اِحکام» نشان می­دهد که محکمات، آیاتی هستند که از تطبیق بر مصادیقِ باطل و نامناسب بازداشته شده­اند و اِحکامِ عام وصفی برای جمیعِ آیات از منظری تنزیلی است که با اشرافِ خدای حکیم بر نزول تدریجی آیات در موقعیت­های مقتضی و مناسب محقق گردیده است. با دورشدن از هنگامه تنزیل و از دست رفتنِ برخی قرائن، وجه افتراق آیاتِ متشابه که موضوعاتی مشابه و احکامی متنافی دارند، فراموش می­شود و خطرِ تأویل باطل یا همان تطبیقِ نادرستِ آنها بر مصادیقِ غیرتنزیلی و جدید بروز می­کند. آیه هفتم از سوره آل عمران از منظری تأویلی به مجموعه آیات قرآن می­نگرد و از این منظر تنها اِحکامِ آن دسته از آیات استمرار می­یابد که مشابهی نداشته و برای همیشه از تطبیقِ بر مصادیقِ باطل بازداشته شده­اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Semantic analysis of "ihkām" of the "muhkamāt" and general "ihkām" of verses

نویسنده [English]

  • Farhad Zeinali Behzadan
Assistant Professor, Department of Quran Science and Hadith, Rafsanjan Valiasr University
چکیده [English]

The seventh verse of Surah Al-Imran indicates the specific "ihkām" of some verses, while the first verse of Surah Hud indicates the general "ihkām" of the all verses. The solutions of commentators to solve this contradiction are based on the polysemantic approach of the concept of "ihkām". But the solution of the present article is different and based on the single-meaning approach of "ihkām". "ihkām" means preventing the verses from being revealed in inappropriate situations, and preventing them from being applied to false examples after being revealed. From the point of view of "taʾwīl", or the gradual revelation, "ihkām" is a temporary feature of each verse. God prevents the revelation of the verses in inappropriate situations, but after the revelation and during "taʾwīl", or the application of the verses to new examples, only The "ihkām" of the verses that do not have any similarities with other verses continue.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ihkām"
  • muhkamāt"
  • Tafsīl"
  • tanzīl"
  • taʾwīl"
  • "
  • Semantic companionship"

مراجع

  1. ـ قرآن کریم

    ـ نهج البلاغة؛ تدوین: شریف رضى، محمد بن حسین، تصحیح: صبحی صالح، قم: هجرت، 1414ق.

    1. ابوالفتوح رازى، حسین بن على؛‏ روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن؛ مشهد: بنیاد پژوهش­هاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1408ق.
    2. آلوسی، سیدمحمود؛ روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، ‏1415ق.
    3. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی؛ زاد المسیر فی علم التفسیر؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1422ق.
    4. ابن سیّده، على بن اسماعیل؛ المحکم و المحیط الأعظم‏؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، ‏1421ق.
    5. ابن عربی، محمد بن علی؛ تفسیر ابن عربى؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1410ق.
    6. ابن عطیه، عبدالحق بن غالب؛ المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1422ق.
    7. ابن فارس، احمد بن فارس؛ معجم مقاییس اللغة؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
    8. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1419ق.
    9. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: دار صادر، 1414ق.
    10. ابوحیان، محمد بن یوسف؛ البحر المحیط فى التفسیر؛ بیروت: دار الفکر، 1420ق‏.
    11. ابوزهره، محمد؛ زهرة التفاسیر؛ بیروت: دار الفکر، بی­تا.
    12. ازدی، عبدالله بن محمد؛ کتاب الماء؛ تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، 1387ش.
    13. ازهری، محمد بن احمد؛ تهذیب اللغة؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1421 ق.
    14. بیضاوی، محمد بن عمر؛ أنوار التنزیل و أسرار التأویل‏؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى‏، 1418ق.
    15. ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد؛ جواهر الحسان فى تفسیر القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1418ق.
    16. ثعلبی نیشابوری،احمد بن ابراهیم؛ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
    17. جزایرى، ابو بکر جابر؛ ایسر التفاسیر لکلام العلى الکبیر؛ مدینه منوره: مکتبه العلوم و الحکم‏، 1416ق.
    18. جصاص، احمد بن على؛ احکام القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1405ق.
    19. جوهری، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح؛ بیروت: دار العلم للملایین، 1376ق.
    20. حقی بروسوى، اسماعیل؛ تفسیر روح البیان‏؛ بیروت: دارالفکر، بی­تا.
    21. حکیم، سید محمدباقر؛ علوم القرآن؛ چ3، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1417ش.
    22. حمیرى، نشوان بن سعید؛ شمس العلوم‏، دمشق: دار الفکر، 1420ق.
    23. حوى، سعید؛ الاساس فى التفسیر؛ قاهره: دار السلام‏، 1424ق.
    24. خطیب، عبدالکریم‏؛ التفسیر القرآنى للقرآن؛ بیروت: دار الفکر العربی، 1424ق.
    25. خویی، سید ابوالقاسم موسوی؛ البیان فی تفسیر القرآن؛ قم؛ درالثقلین،1418ق.
    26. دروزه، محمد عزت‏؛ التفسیر الحدیث؛ چ2، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة، 1383ق.
    27. درویش، محیى الدین؛ اعراب القرآن و بیانه؛ چ4، ‏سوریه: دار الارشاد، 1415ق.
    28. راغب اصفهانى، حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ قرآن‏؛ بیروت: دار القلم، 1412ق.
    29. زبیدى، محمد بن محمد؛ تاج العروس؛ بیروت: دارالفکر، 1414ق.
    30. زمخشرى، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ چ3، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق‏.
    31. زید، مصطفی؛ النسخ فی القرآن الکریم؛ دمشق: دار القلم، 1409ق.
    32. سیوطی، جلال الدین؛ الإتقان فی علوم القرآن؛‏ چ2، بیروت: دار الکتاب العربى، 1421ق.
    33. صابونى، محمد على؛ ‏صفوة التفاسیر تفسیر للقرآن الکریم؛ بیروت: دار الفکر،1421ق.
    34. صادقى تهرانى، محمد؛ الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن‏؛ چ2، قم: فرهنگ اسلامی، 1365ش.
    35. صفار، محمد بن حسن؛ بصائرالدرجات؛ چ2، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1404ق.
    36. طباطبایى، محمدحسین؛ المیزان فى تفسیر القرآن‏؛ چ5، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
    37. طبرسى، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏؛ چ3، تهران: ناصر خسرو، 1372ش.
    38. طبرى، محمد بن جریر؛ جامع البیان فى تفسیر القرآن‏؛ بیروت: دار المعرفة‏، 1412ق.
    39. طریحى، فخر الدین بن محمد؛ مجمع البحرین؛ تهران: مرتضوی، 1375ش.
    40. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ قم: دار احیاء التراث العربی، بی­تا.
    41. عیاشی، محمد بن مسعود؛ کتاب التفسیر؛ تهران: چاپخانه علمیه‏، 1380ق.
    42. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین‏؛ قم: نشر هجرت، 1409ق.
    43. فخر رازی، محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏، 1420ق.
    44. فضل الله، سید محمد حسین؛ من وحى القرآن؛ چ2، بیروت: دار الملاک، 1419ق.
    45. فیومی، احمد بن محمد؛ المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى‏؛ چ2، قم: موسسة دار الهجرة، 1414ق.
    46. قبیسی عاملی، محمد حسن؛ تفسیر البیان الصافى لکلام الله الوافى‏؛ بیروت: موسسة البلاغ، بی­تا.
    47. قرطبی، محمد بن احمد؛ الجامع لأحکام القرآن‏؛ تهران: ناصر خسرو، 1364ش.
    48. قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ قم: دار الکتاب، 1404ق.
    49. قونوی، اسماعیل بن محمد؛ حاشیة القونوى على تفسیر البیضاوى‏؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1422ق.
    50. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1407ق.
    51. مراغی، احمد بن مصطفی؛ تفسیر المراغى؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، بی­تا.
    52. معرفت، محمدهادی؛ تلخیص التمهید؛ قم: موسسة النشر الاسلامی، 1422ق.
    53. ـــــــــــــــــــــ؛ «نسخ در قرآن در تازه­ترین دیدگاه­ها»؛ بیّنات، شماره 44، 1383ش، صص102-103.
    54. ملکیان، روح الله؛ «نگاهی نو به آیات محکمات و متشابهات»؛ پژوهش­های قرآنی، شماره 73، 1392ش، صص37-4.
    55. موسی، حسین یوسف؛ الافصاح؛ چ4، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1410ق.
    56. نیشابوری، نظام الدین حسن بن محمد؛ تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان‏؛ بیروت: دار الکتب العلمیة‏، 1416ق.
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 13، شماره 29
مهر 1402
صفحه 67-85

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 26 مرداد 1401
  • تاریخ بازنگری: 01 اردیبهشت 1402
  • تاریخ پذیرش: 24 تیر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار