پیامدهای پذیرش یا انکار واقع‌نمایی گزاره‌های قرآن به مثابه مبنایی تفسیری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره

چکیده

پیرامون واقع‌نمایی گزاره‌های قرآن دیدگاه‌هایی وجود دارد. این مقاله بررسی می‌کند که پیامدهای موضع‌گیری در قبال واقع‌نمایی این گزاره‌ها به‌مثابه مبنایی تفسیری، چیست؟ برای نیل به پاسخ، دو نکته را بررسی می‌کنیم: آیا موضع‌گیری در مورد واقع‌نمایی گزاره‌های قرآن، مبنایی تفسیری است؟ پیامدهای تفسیری این موضع‌گیری در مقام عمل چیست؟ در این رابطه سه موضع‌گیری کلی اصطیاد شد. ضمن تحلیل مبنای تفسیری و تطبیق آن با هر پاسخی به سؤال از واقع‌نمایی، از رهگذر تطبیق مدعای هریک از دیدگاه‌ها بر آیات قرآن و تحلیل محتوای آنها و ارزیابی پیامدهای هر دیدگاه، روشن گردید که هریک در عرصة تفسیر و علوم قرآن، پیامدهایی دارند، که برخی از آنها به کل قرآن، و برخی به بخشی از گزاره‌های قرآن ناظر است. این پیامدها، دامن‌گیر مسائلی در تفسیر، علوم قرآن، علوم انسانی اسلامی، و علوم تجربی می‌شود. برخی از این پیامدها عبارتند از: امکان استخراج داده‌های متقن از قرآن برای استفاده در علوم انسانی اسلامی و علوم تجربی؛ پیامدهایی چالش‌برانگیز مانند بشری بودن قرآن و امکان همانندآوری قرآن و بطلان تحدی؛ عدم امکان اثبات معاد با گزاره‌های قرآن؛ و عدم امکان عبرت‌گیری از قصص قرآن؛ که ادله متقن بر بطلان آنها وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Consequences of Acceptance or Denial of Quranic Statements' Reality-Representing as a Tafsir Base

نویسنده [English]

  • Muhammad-Reza Amin
Assistant Professor of Imam Khomeini Educational and Research Institute
چکیده [English]

There are stances on reality-representing. This article deals with consequences of these stances as a tafsir base. First, two preparatory and supplementary points will be examined: a) Is stance-adopting on Quranic statements' reality-representing a tafsir base? b) What is/are consequences of stance-adopting on Quranic statements' reality-representing? As to Quranic statements' reality-representing, five stances were founded and it was found out that each of them has consequences in tafsir. Consequences of some of them affect the Quran as a whole, but some other stances affect parts of Quranic statements, and some of them affect a number questions in Quran's Sciences, in Islamic Humanities as well as in Science. Some of these different consequences are: the possibility of deriving Quranic stable data for Islamic Humanities and Science, the Quran's being human-written, the possibility of imitating the Quran, impossibility of using Quranic reasons for resurrection, impossibility of learning lessons of Quranic narratives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reality-Representing
  • Tafsir Base
  • Statement
  • Islamic Humanities
  • The Quran
  1. ـ قرآن کریم؛

    1. ابن‌جوزى، ابوالفرج عبدالرحمن بن‌ على؛ زاد المسیر فى علم التفسیر؛ به کوشش عبدالرزاق المهدی، بیروت: دارالکتاب العربی، 1422ق.
    2. ابراهیمی، مهدی؛ فاضل، علی‌رضا؛ «نگاهی نو به پدیده جنین‌شناسی در تفسیر علمی آیات قرآن»؛ اندیشه دینی، شماره 42، 1391ش.
    3. ابوالفتوح رازى، حسین ‌بن على؛ روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن؛ به کوشش محمدجعفر یاحقی و ‌محمدمهدى ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1408ق.
    4. ابوزید، نصرحامد؛ «کشف فحوای نصّ در مسیر تاریخ (گفت‌وگوی انتقادی محمدرضا وصفی با نصر حامد ابوزید)»؛ کتاب ماه دین، شماره 136، 1387ش.
    5. اسعدی، محمد و همکاران؛ آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۹ش.
    6. اشرفی، امیررضا؛ «معناداری و معرفت‌بخشی زبان قرآن از نگاه علامه طباطبایی»؛ قرآن‌شناخت، شماره 18، 1396ش.
    7. اکبری، محمدتقی؛ فرهنگ اصطلاحات علوم و تمدن اسلامی؛ چ2، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1386ش.
    8. امین، نصرت؛ مخزن العرفان در تفسیر قرآن؛ تهران: نهضت زنان مسلمان، 1361ش.
    9. امین، محمدرضا؛ واعظی، احمد؛ «مصلحت‌اندیشی قرآن کریم در اِخبار»؛ قرآن‌شناخت، شماره 11، 1392ش.
    10. ____________________؛ «واقع‌نمایی گزاره‌های خبری قرآن کریم: نحوة اثبات، و ادله»، قرآن‌شناخت، شمارة 2، سال نهم، پیاپی 17، پاییز و زمستان 1395.
    11. __________؛ «واقع‌نمایی گزاره‌های خبری قرآن کریم و نقش آن در تفسیر»؛ رساله دکتری، رشته تفسیر و علوم قرآن، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1393ش.
    12. آلوسی، محمود؛ روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم؛ به کوشش على عبدالبارى عطیه، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
    13. تستری، ابومحمد سهل بن عبدالله؛ تفسیر التستری؛ به کوشش محمدباسل عیون السود، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1423ق.
    14. جوادی آملی، عبدالله؛ زن در آیینه جلال و جمال؛ تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء، ۱۳۶۹ش.
    15. حقى بروسوى، اسماعیل؛ تفسیر روح البیان؛ بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
    16. خرمشاهی، بهاءالدین؛ «بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن کریم (نظریه‌ای موقت)»، بینات، شماره 1، 1374ش.
    17. خلف‌‌الله، محمد احمد؛ الفن القصصی فی القرآن الکریم؛ به کوشش عبدالکریم خلیل، چ 4، لندن: م‍وس‍س‍ة‌ الان‍ت‍ش‍ار ال‍ع‍رب‍ی‌، 1999م.
    18. رجبی، محمود؛ مبانی تفسیر قرآن؛ جزوه درسی مقطع دکتری مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) ، 1379ش.
    19. رضایی، محمدعلی؛ منطق تفسیر قرآن (مبانی و قواعد تفسیر)؛ قم: جامعة المصطفی، ۱۳۸۷ش.
    20. زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ چ3، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
    21. ساجدی، ابوالفضل؛ زبان دین و قرآن؛ قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1383ش.
    22. سبزواری، هادی بن مهدی؛ شرح منظومه؛ با شرح: حسن حسن‌زاده آملی، تهران: نشر ناب، 1369ش.
    23. سحابی، یدالله: قرآن مجید، تکامل و خلقت انسان؛ تهران: شرکت سهامی انتشار، 1387ش.
    24. سروش، عبدالکریم؛ «طوطی و زنبور»؛ بازیابی‌شده در تاریخ 19/ 11/ 93 از آدرس:

    http://www.drsoroush.com/Persian/By_DrSoroush/P-NWS-13870200TootiVaZanboor.html

    1. سورآبادى، ابوبکر عتیق بن محمد؛ تفسیر سورآبادى؛ به کوشش على‌اکبر سعیدى سیرجانى، تهران: فرهنگ نشر نو، 1380ش.
    2. سید بن قطب، ابن ابراهیم شاذلی؛ فى ظلال القرآن؛ چ17، بیروت و قاهره: دارالشروق، 1412ق.
    3. شاکر، محمدکاظم؛ مبانی و روش‌های تفسیری؛ قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، ۱۳۸۲ش.
    4. شریف لاهیجى، محمد بن على؛ تفسیر شریف لاهیجى؛ به کوشش میر جلال‌الدین حسینى ارموى، تهران: دفتر نشر داد، 1373ش.
    5. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فى تفسیر القرآن؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ش.
    6. طبرسی، فضل ‌بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ چ3، تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372ش.
    7. طوسى، محمد بن حسن؛ التبیان فى تفسیر القرآن؛ به کوشش احمدقصیر عاملى، بیروت: دار احیاء التراث العربى، بی‌تا.
    8. عبودیت، عبدالرسول؛ هستی‌شناسی؛ چ 5، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) ، 1379ش.
    9. عمید زنجانی، عباس‌‌علی؛ مبانی و روش‌های تفسیر قرآن؛ چ4، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1379ش.
    10. فراستخواه، مقصود؛ «قرآن، آراء و انتظارات گوناگون»؛ دانشگاه انقلاب، شماره 110، 1376ش.
    11. فراهیدی، خلیل ‌بن احمد؛ کتاب العین؛ چ2، قم: انتشارات هجرت، 1410ق.
    12. فخر رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ چ 3، بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1420ق.
    13. فضل‌الله، سید محمدحسین؛ تفسیر من وحى القرآن؛ چ2، بیروت: دارالملاک للطباعة و النشر، 1419ق.
    14. فقیه، حسین؛ قرآن و فرهنگ عصر نزول؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1391ش.
    15. فیومی، احمد بن محمد؛ المصباح المنیر؛ قم: دارالهجرة، 1405ق.
    16. مؤدب، سید رضا؛ مبانی تفسیر قرآن؛ قم: دانشگاه قم، ۱۳۸۶ش.
    17. مدرسی، محمدتقی؛ تفسیر هدایت؛ ج 18، ترجمه احمد آرام، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1377ش.
    18. مجتهد شبستری، محمد/الف؛ «قرائت نبوی از جهان (1) بخش دوم»؛ بازیابی‌شده در تاریخ 2/ 4/ 92 از آدرس:

    http:/ / neeloofar.org/ thinker/ mojtahedshabestari/ 119-article/ prophetic-interpretation-of-the-world/ 240-1-2.html

    1. ـــــــــــــــــ/ب؛ «قرائت نبوی از جهان (15)»؛ بازیابی‌شده در تاریخ 5/ 7/ 92 از آدرس:

    http:/ / neeloofar.org/ thinker/ mojtahedshabestari/ 119-article/ prophetic-interpretation-of-the-world/ 517-prophetic-interpretation-of-the-world15.html

    1. محدث دهلوی، شاه ولی‌‌الله بن عبدالرحیم؛ حجة الله البالغة؛ قاهره: دارالتراث، 1355ق.
    2. مصباح یزدی، محمدتقی؛ «تفسیر قرآن کریم (6) سوره بقره، آیات 30ـ40»؛ قرآن‌شناخت، شماره6، 1389ش.
    3. _______________؛ قرآن‌شناسی؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ، 1387ش.
    4. _______________؛ معارف قرآن (1ـ3)؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1376ش.
    5. _______________؛ جهان‌شناسی؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ، 1391ش.
    6. مظفر، محمدرضا؛ المنطق؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة، بی‌تا.
    7. معرفت، محمدهادی؛ شبهات و ردود حول القرآن الکریم؛ قم: مؤسسة التمهید، 1423ق.
    8. موسوى سبزوارى، سید عبدالاعلى؛ مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن؛ چ2، بیروت: موسسه اهل‌بیت ( ع)، 1409ق.
    9. نجارزادگان، فتح‌الله؛ بررسی تطبیقی مبانی تفسیر قرآن در دیدگاه فریقین؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388ش.
    10. نقیب‌زاده، محمد؛ «قصص قرآن در آینه واقع‌نمایى»؛ معرفت، شماره 107، 1385ش.
    11. واعظی، احمد؛ نظریه تفسیر متن؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۰ش.
    12. هندی، سرسید احمدخان؛ تفسیر القرآن و هو الهدی و الفرقان؛ ترجمه: محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: شرکت تضامنی محمدحسن علمی و شرکاء، بی‌تا.