تحلیل انتقادی ادلّه اشاعره و معتزله درباره رؤیت الهی مبتنی بر روایات اهل‌بیت (علیهم السلام)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

2 استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

چکیده

از برخی آیات قرآن، امکان رؤیت خداوند و از برخی دیگر امتناع آن قابل برداشت است، این امر موجب گردیده است تا باورهای مختلفی در جامعه اسلامی مطرح گردد. گروهی با استدلال به دسته اول آیات و استشهاد به برخی روایات نبوی(صل الله علیه و آله) و اقامه براهین عقلی، امکان رؤیت را نتیجه گرفتند و گروهی دیگر با بهره‌گیری از دسته دوم آیات و طرح استدلال‌های عقلی، امتناع مطلق رؤیت را استنتاج کردند. اشاعره باورمندان دیدگاه نخست و معتزله معتقدان دیدگاه دوم می‌باشند. به دلیل طرح هر دو دیدگاه در دوران حضور اهل‌بیت(علیه السلام) هر دوی آن‌ها با نقد ایشان مواجه گردید، لذا پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی در پی آن است تا به این پرسش پاسخ دهد که تحلیل ادله اشاعره و معتزله درباره رؤیت الهی و نقد آن‌ها با روایات اهل‌بیت(علیه السلام) چگونه است؟ پس از تحلیل ادله عقلی، قرآنی و حدیثی اشاعره و معتزله روشن گردید که استدلال‌های آن‌ها با دو مواجهه سلبی و ایجابی روایات اهل‌بیت(علیه السلام) مورد نقد است. در مواجهه سلبی؛ اولاً، رؤیت جسمانی خداوند خواه در دنیا، خواه در خواب و خواه در بهشت غیرممکن است، ثانیاً، تمام روایاتی که خداوند را چون مخلوقاتش توصیف می‌کنند، نقد و ردّ می­شوند، ثالثاً، رؤیت غیر جسمانی امری مطلقاً محال نمی‌باشد. در مواجهه ایجابی نیز طبق روایات، خداوند با قلب پیراسته از زنگار گناهان و آلودگی‌های شبهات قابل رؤیت است و این مهم برای اولیای دین و تطهیر یافتگان الهی محقق گردیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critical Analysis of the Ash'arites and Mu'tazilites' Reasons for Divine Vision Based on Ahl al-Bait (p.b.u.h) Traditions

نویسندگان [English]

  • Rasoul Muhammad-Jafari 1
  • mahmood saidiy 2
1 Assistant Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Shahed University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Wisdom, Shahed University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

From some verses of the Qur'an, the possibility of God's sight, and according to the others the refusal of this problem can be deduced. This has led to various theories in Islamic society. A group by arguing the first set of verses and affirming some of the prophetic narrations and providing rational arguments, concluded the possibility of God's sight. And another group, using the second set of verses and rational reasoning, deduced the absolute refusal of God's sight. The Ash'arites are the believers of the first view and the Mu'tazilites are the believers of the second view. Both of these were criticized by the Ahlul-Bayt (AS). Therefore, the present study seeks to answer this question by a descriptive-analytical method that what is the analysis of the Ash'arite and Mu'tazilah arguments about divine vision and its critics? After analyzing the rational, Quranic and Hadith arguments of the Ash'arites and Mu'tazilites it became clear that their arguments are criticized by both positive and negative views of the Ahlul-Bayt's narratives. In the negative attitude, first it is impossible to see God physically, whether in this world, in sleep or in the paradise. Second all traditions that describe God as His creatures are criticized and rejected. Third non-physical seeing is not absolutely impossible. In the positive attitude, according to traditions, God can be seen with a glorious heart from the contaminations of sins and the pollutions of doubts and this has come true for the religious and divine authorities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critique of Hadith
  • Visiting God
  • Ahl al-Bayt (AS)
  • Ash'arites
  • Mu'tazilites

مراجع

قرآن کریم.
آمدى، سیف الدین، (1413ق)، غایة المرام فی علم الکلام، بیروت: دار الکتب العلمیة‏.
آمدى، سیف الدین، (1423ق)، أبکار الأفکار فی أصول الدین‏، قاهره: دار الکتب‏.
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، (1376ق)، الأمالی، تهران: کتابچى.
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، (1378ق)، عیون أخبار الرضا علیه السلام، تهران: نشر جهان.
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، (1398ق)، التوحید، قم: جامعه مدرسین. 
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، (1414ق)، الاعتقادات، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
ابن حجر، شهاب‌الدین أحمد بن علی، (بی‌تا)، فتح الباری، بیروت: دارالمعرفه.
ابن حزم‏، أبو محمد علیّ بن أحمد بن سعید، (1416ق‏)، الفصل فی الملل و الأهواء و النحل‏، تعلیق: احمد شمس الدین‏، بیروت‏: دار الکتب العلمیه‏.
ابن حنبل، احمد بن محمد، (1416ق)، مسند الإمام أحمد بن حنبل، بیروت: مؤسسة الرسالة.
ابن خلّکان، أحمد بن محمد بن إبراهیم، (بی‌تا)، ‏وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، لبنان: دار الثقافه.
ابن عدی، أبو أحمد عبدالله بن عدی جرجانی، (1409ق)، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت: دارالفکر.
ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414 ق)، لسان العرب، بیروت: دار الفکر.
ابن ندیم، ابوالفرج محمد بن ابی یعقوب، (بی‌تا)، فهرست ابن الندیم، بی­جا: بی­نا.
احسانی، کیوان؛ طهماسبی بلداجی، اصغر؛ قنبری، لیلا، (1394ش)، «تحلیلی انتقادی از دیدگاه ذهبی پیرامون تفسیر به رأی»، دوفصلنامه علمی مطالعات قرآن و حدیث، دوره 9، شماره 1.
اشعرى‏، ابو الحسن، (۱۴۰۰ق)، مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین،‏ تحقیق: فرانس شتاینر، آلمان: ویسبادن‏.
اشعرى‏، ابو الحسن، ‏(بی‌تا)، اللمع فی الرد على أهل الزیغ و البدع، قاهره: المکتبة الأزهریة للتراث‏. 
امینی، عبدالحسین، (1397ق)، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، بیروت: دارالکتاب العربی.
باقلانی، أبو بکر محمد الطیب بن محمد القاضی، (1425ق)، الإنصاف فیما یجب اعتقاده لایجوز اعتقاده لایجوز الجهل به، بیروت‏: دار الکتب العلمیة‏‏.
بخارى، محمد بن اسماعیل، (1410ق)، صحیح البخاری، قاهره: لجنة إحیاء کتب السنة.
برنجکار، رضا، (1387ش)، آشنایی با علوم اسلامی، تهران: سمت.
بغدادى، علاء الدین على بن محمد، (1415ق)، لباب التاویل فى معانى التنزیل، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ترمذی، محمد بن عیسی، (1403ق)، السنن، بیروت: دارالفکر.
تفتازانى،‏ سعد الدین، (1409ق)، شرح المقاصد‏، قم: الشریف الرضی.
جرجانی، میر سید شریف، (۱۳۲۵ق)،‏ شرح المواقف‏، قم: الشریف الرضی.‏
جصاص، احمد بن على، (1405ق)، احکام القرآن، تحقیق: محمد صادق قمحاوى، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
جوادی آملی، عبدالله، (1378ش)، تسنیم، قم: اسراء.  
جوادی آملی، عبدالله، (1383ش)، توحید در قرآن، قم: اسراء.   
جوادی آملی، عبدالله، (1386ش)، رحیق مختوم، قم: اسراء.  
جوادی آملی، عبدالله، (1387ش)، عین نضّاخ (تحریر تمهید القواعد)، قم: اسراء.  
جوادی آملی، عبدالله، (1389ش)، قرآن حکیم از منظر امام‏رضا (علیه السلام)، قم: اسراء.  
جوهری، اسماعیل بن حماد، (1376ق)، الصحاح، مصحح: احمد عبدالغفور عطار، بیروت: داراعلم للملایین.
حَقّی‌ بُروسَوی، اسماعیل، (بی‌تا)، تفسیر روح البیان، بیروت: دارالفکر
خزاز رازى، على بن محمد، (1401ق)، کفایة الأثر فی النصّ على الأئمة الإثنی عشر، قم، بیدار‏.
ذهبى، شمس الدین محمد بن احمد، (1382ق)، میزان الاعتدال، بیروت: دار المعرفة.
رازى، فخر الدین، (1420ق)، التفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
رازى، فخر الدین، (۱۹۸۶م)، الأربعین فی أصول الدین،‏ ‏قاهره‏: مکتبة الکلیات الأزهریة.
رستمی، محمد حسن؛ ابریشمی، سمانه، (1393)، «بررسی اختلاف آراء مفسران شیعه در خصوص مفهوم «لقاء الله» در قرآن کریم»، دوفصلنامه علمی مطالعات قرآن و حدیث، دوره 8، شماره 1.
سبحانی، جعفر، (بی‌تا)، بحوث فی الملل و النحل، قم‏: مؤسسة النشر الإسلامی.
سور آبادى، ابوبکر عتیق بن محمد، (1380ش)، تفسیر سور آبادى،‏ تهران‏: فرهنگ نشر نو.
سید رضی، محمد بن حسین، (1414ق)، نهج‌البلاغه، شرح: صبحی صالح، محقق: فیض‌الاسلام، قم: هجرت.
صرصرى، سلیمان، (1419ق‏)، الانتصارات الإسلامیة فی کشف شبه النصرانیة، تحقیق: سالم القرنى‏، ریاض: مکتبة العبیکان‏.
صفار، محمد بن حسن، (1404ق)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد(صل الله علیه و آله)، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏.
طباطبایی، محمدحسین، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.
طباطبایی، محمدحسین، (بی‌تا)، نهایة الحکمة، قم: موسسه النشر الاسلامی.
طبرانی، سلیمان بن احمد، (1404ق)، المعجم الکبیر، الموصل: مکتبة العلوم والحکم.
طبرسی، احمد بن علی، (1403ق)، الاحتجاج علی أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضی.
عبد الجبار، ابو الحسن، (1422ق)، شرح الأصول الخمسة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عبد الجبار، ابو الحسن، (1426ق)، تنزیه القرآن عن المطاعن، ‏بیروت: دار النهضه الحدیثه.
عبد الجبار، ابو الحسن، (1962م)، المغنی فی أبواب التوحید و العدل، ‏تحقیق: جورج قنواتى، قاهره: الدار المصریة.
عبد الجبار، ابو الحسن، (1971م)، المختصر فی أصول الدین،‏ بیروت‏: دار الهلال.‏
عبد الجبار، ابو الحسن، (بی‌تا)، متشابه القرآن، قاهره:‏مکتبة دارالتراث‏.
قزوینى، ملا خلیل بن غازى، (1387ش)، الشافی فی شرح الکافی، قم: دار الحدیث.
کلینى، محمد بن یعقوب، (1407ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مازندرانى، محمد صالح بن احمد، (1382ش)، شرح الکافی الأصول و الروضة، تهران: المکتبة الإسلامیة.
مجلسى، محمد باقر، (1403ق)، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مجلسى، محمد باقر، (1404ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مطهری، مرتضی، (بی‌تا)، مجموعه آثار، تهران: نشر صدرا.
مقاتل بن سلیمان، (1423ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، (1383ش)، شرح أصول الکافی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
میبدى، رشیدالدین، (۱۳۷۱ش)، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران: انتشارات امیر کبیر.
نسائى، احمد بن على، (1411ق)، السنن الکبرى، بیروت: منشورات محمد علی بیضون.
نووی، محی الدین، (1407ق)، شرح مسلم، بیروت: دار الکتاب العربی.
نووی، محی الدین، (1414ق)، التبیان فی آداب حملة القرآن، بیروت: دار ابن حزم.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 05 اسفند 1397
  • تاریخ بازنگری: 05 مرداد 1398
  • تاریخ پذیرش: 10 شهریور 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار