جۆری توێژینهوه : Original Article
نوسهر
پەیمانگاى ڕاهێنان و گەشەپێدانى پەروەردەیی گەرمیان
پوخته
ئەم توێژینەوەیە بە ناونیشانى (ڕۆڵى پەروەردە لە كەمكردنەوەى بەكارهێنانى ئەو دەربڕاوە زمانییانەى، كە توندوتیژى كۆمەڵایەتییان لێدەكەوێتەوە)، تیشكدەخاتە سەر گرنگى پڕۆسەى پەروەردە و فێركردن لە فێركردنى زمان و پاراستى پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان و گواستنەوەى كەلتوور و بەها و یاسا كۆمەڵایەتییەكان لە نەوەیەكەوە بۆ نەوەیەكى تر، بە ئامانجى بونیادنانى كۆمەڵگایەكى زمان تۆكمە و باڵاى پڕ لە ڕێز و خۆشەویستى دوو له بهكارهێنانی ئهو دهربڕاوه زمانییانهی، كه توندوتیژی كۆمهڵایهتی بهرههمدههێنن، چونكه زمان دیاریدەیەكى كۆمەڵایەتى و كەلتوورییه، تاكەكان ناچارن بكەونە ژێر بەكارهێنانییەوە و سەرجەم تاكەكانى ئەندامى كۆمەڵێكى دیاریكراو دەبێت بە پێی یاسا كۆمەڵایەتییەكانى ئەو كۆمەڵ ڕەفتار بكەن و شێوازى قسەكردنیشیان بە پێی یاسا كۆمهڵایهتییهكانی زمانی ئهو كۆمهڵهیه بێت، بۆ ئهوهی دووربن له توندوتیژی سزا كۆمهڵایهتییهكان. توێژینهوهكه له سێ تهوهر پێكهاتووه و له تهوهری یهكهمدا باس له پهیوهندی نێوان زمان و كۆمهڵ كراوه و یاسا كۆمهڵایهتییهكانی زمانیش و زمانی پهروهردهیش تیشكی خراوهتهسهر، له تهوهری دووهمیشدا ئهو دهربڕاوه زمانییانه و سهرچاوهكانی وهرگرتنیان لهلایهن قوتابییهوه دیاریكراوه، كه توندوتیژی كۆمهڵایهتییان لێدهكهوێتهوه. له تهوهری سێیهمیشدا ڕێگاكانی كهمكردنهوهی بهكارهێنانی ئهو دهربڕاوه زمانییانه دیاریكراوه.
وشه بنچینهییهكان
ناونیشانی توێژینهوه [English]
ڕۆڵى پەروەردە لە كەمكردنەوەى بەكارهێنانى ئەو دەربڕاوە زمانییانەى،كە توندوتیژى كۆمەڵایەتیيان لێدەكەوێتەوە
نوسهر [English]
- peshkaw Majed
پەیمانگاى ڕاهێنان و گەشەپێدانى پەروەردەیی گەرمیان
پوخته [English]
ئەم توێژینەوەیە بە ناونیشانى (ڕۆڵى پەروەردە لە كەمكردنەوەى بەكارهێنانى ئەو دەربڕاوە زمانییانەى، كە توندوتیژى كۆمەڵایەتییان لێدەكەوێتەوە)، تیشكدەخاتە سەر گرنگى پڕۆسەى پەروەردە و فێركردن لە فێركردنى زمان و پاراستى پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان و گواستنەوەى كەلتوور و بەها و یاسا كۆمەڵایەتییەكان لە نەوەیەكەوە بۆ نەوەیەكى تر، بە ئامانجى بونیادنانى كۆمەڵگایەكى زمان تۆكمە و باڵاى پڕ لە ڕێز و خۆشەویستى دوو له بهكارهێنانی ئهو دهربڕاوه زمانییانهی، كه توندوتیژی كۆمهڵایهتی بهرههمدههێنن، چونكه زمان دیاریدەیەكى كۆمەڵایەتى و كەلتوورییه، تاكەكان ناچارن بكەونە ژێر بەكارهێنانییەوە و سەرجەم تاكەكانى ئەندامى كۆمەڵێكى دیاریكراو دەبێت بە پێی یاسا كۆمەڵایەتییەكانى ئەو كۆمەڵ ڕەفتار بكەن و شێوازى قسەكردنیشیان بە پێی یاسا كۆمهڵایهتییهكانی زمانی ئهو كۆمهڵهیه بێت، بۆ ئهوهی دووربن له توندوتیژی سزا كۆمهڵایهتییهكان. توێژینهوهكه له سێ تهوهر پێكهاتووه و له تهوهری یهكهمدا باس له پهیوهندی نێوان زمان و كۆمهڵ كراوه و یاسا كۆمهڵایهتییهكانی زمانیش و زمانی پهروهردهیش تیشكی خراوهتهسهر، له تهوهری دووهمیشدا ئهو دهربڕاوه زمانییانه و سهرچاوهكانی وهرگرتنیان لهلایهن قوتابییهوه دیاریكراوه، كه توندوتیژی كۆمهڵایهتییان لێدهكهوێتهوه. له تهوهری سێیهمیشدا ڕێگاكانی كهمكردنهوهی بهكارهێنانی ئهو دهربڕاوه زمانییانه دیاریكراوه.
وشه بنچینهییهكان [English]
- زمان و كۆمهڵ
- زمانی پهروهردهیی
- زمان و یاسا كۆمهڵایهتییهكان
- توندوتیژی زارهكی
أ-بەزمانى كوردى:
- ئارام عەبدولواحید حەمەڕەشید مەعروف، ڕێزگرتن لە زمانى كوردیدا، نامەى ماستەر، سلێمانى ، 2012.
- ئاڤێستا كەمال مەحموود، خوێندن بە زمانى كوردى لە خوێندنگاكاندا و كاریگەرى لە دروستكردنى جۆراوجۆرى زمانى و ناسنامەى نەتەوەیەتى، كۆنفرانسی ساڵانەى زمانى كوردى(پەروەوردە-میدیا)2012، چاپخانەى ڕۆشنبیر، هەولێر، ، 2013.
- ئیدریس سیوەیلى،مامۆستاى كارامە و وانەوتنەوەى سەركەوتوو، چاپخانەى شڤان، چاپى یەكەم، سلێمانى، 2014.
- د.بكر عوكەر عەلى و د.كاروان عومەر قادر و م.ئاڤێستا كەمال مەحمود، فێربوون و فێركردن لە ڕوانگەى زانستى زمانى پەروەردییەوە، هەولێر، 2011.
- بەهار زایر محمد، زمان و یاس كۆمەڵایەتییەكان، نامەى ماستەر، زانكۆى سەلاحەدین، 2009.
- بههمهن تایر نهریمان، كاریگهری قورئان لهسهر زمانی كوردی، نامهی ماستهر، زانكۆی سلێمانی، 2013.
- تابان مهحمهد سهعید حهسهن، گهشهسهندن و پوكانهوهی گهنجینهی وشه له زمانی كوردیدا، نامهی ماستهر، زانكۆی سلێمانی، 2008.
- د.عیماد عەبدولڕەحیم ئەلزغوم، بنەماسەرەكییەكانى سایكۆلۆژیاى پەروەردەیی، و.ئارام ئەمین شوانى،چاپخانى ڕۆژهەڵات، هەولێر،2015.
- چۆلى ئەسعەد جراد، رزمان لە ڕاگەیاندنى بینراو، نامەى ماستەر، زانكۆى سلێمانى، 2013.
- شێروان حوسێن حەمەد، گەشەكردنى زمانى منداڵبە پێى قۆناغەكانى خوێندن، كۆنفرانسی ساڵانەى زمانى كوردى (پەروەوردە-میدیا)2012، چاپخانەى ڕۆشنبیر، هەولێر،2013.
- سیروان عاسی حسین، ڕۆڵى خوێندنگا ئامادەییەكان لە جێگیركردنى بەها كۆمەڵایەتییەكان، نامەى ماستەر، زانكۆى سەلاحەدین، 2015.
- ڕێزان عوسمان مستەفا، دەربڕین و وەرگرتن لە زمانى پەروەردەدا، كۆنفرانسی ساڵانەى زمانى كوردى (پەروەوردە-میدیا)2012، چاپخانەى ڕۆشنبیر، هەولێر،2013.
- زوبێر عەلى عارف، ئیدیەم لە شێوەزارى هەورامیدا، نامەى ماجستێر، سكوڵى زمان، زانكۆى سلێمانیى، 2012.
- شاخەوان جەلال فەرەج، تابۆ وەك نموونەیەكى پەیوەندیى نێوان زمان و كلتور، نامەى دكتۆرا، كۆلێژى زمان، زانكۆى سلێمانی، 2011.
- شیلان عوسمان عەبدولڕەحمان، كارابوونى زمان لە پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان، نامەى ماستەر، زانكۆى بەغداد، 2008.
- محمد ساڵح پێندرۆیی، ڕۆڵی خێزان و قوتابخانهی له ڕیشهكێشكردنی توندوتیژی"چاپخانهی ڕۆژههڵات، 2012.
- د.محەمەدیى مەحویى، زمان و زانستى زمان، بەرگى یەكەم، دەزگاى چاپ و پەخشى سەردەم، سلێمانى، 2001.
- كەریم ئەحمەد عەزیز، پرۆگرامى پەروەردەیی، چاپخانەى پەیوەند، سلێمانى، 2012.
- كهریم شهریف قهرهچهتانی، سایكۆلۆژیای زمانی منداڵ، چپخانهی پیرهمێرد، چاپی دووهم، سلێمانی، 2015.
- كەریم قەرەچەتانى ، سایكۆلۆژى پەروەردەیی، چاپخانەى پەیوەند، چاپی یەكەم، سلێمانى، 2008.
- فاروق عومەر سدیق(د)، لە دایكبوونى وشە، چاپخانەى شڤان، چاپى یەكەم، سلێمانى، 2011.
- د.مەعن خەلیل، كۆمەڵناسیى خێزان، وەرگێڕانى ئارام ئەمین جەلال، چاپخانەى خانى، چاپى یەكەم، دهۆك، 2007.
- هۆگر محموود فەرەج، پراگماتیك و واتاى نیشانەكان، نامەى دكتۆرا، كۆلێژى زمان، زانكۆى سلێمانى، 2000.
- هەوار عومەر فەقێ ئەمین، بنەماكانى زمانى پەروەردەیی لە پرۆگرامەكانى خوێندندا، نامەى ماستەر، زانكۆى سلێمانى،2015.
- هادی مشعان ربیع و اسماعیل محمد الفوم، و.ئهركان بیانی، ڕێبهری پهروهردهیی، چاپخانهی شڤان، 2012.
ب-بە زمانى عەرەبی:
1.على عبدالواحد وافى(د)، اللغة والمجتمح، مطبعة النهضة ، الطبعة الرابعة، مصر ، 1983.
2.نایف خرما، اضواء على الدراسات اللغویة المعاصره، مطبعة عالم المعرفه، الكویت، 1978.
3.هادی نهر(د)، علم اللغة الاجتماعی، مطبعة دار الغصون، الطبعة الأول، لبنان، 1988.