مطالعه تطبیقی هیأت منصفه در حقوق ایران و انگلیس در پرتو نظریه جریان‌های چندگانه

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم .

2 دانشیار گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

3 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

چکیده

پایه‌گذاران نظام دادرسی کیفری نوین در ایران به منظور ایجاد یک نظام دادرسی کارآمد و به‌روز، گذار از نظام دادرسی سنتی به نظام دادرسی مدرن را با الگوبرداری از نظام‌های دادرسی کیفری کشورهای پیشرو آغاز نمودند. لیکن این فرآیند تغییر همواره با چالش‌های بسیار روبرو بوده و در برخی موارد این الگوبرداری، نسبتاً موفق و در برخی موارد ناموفق بوده است. الگوبرداری از نهاد هیات منصفه در حقوق انگلستان یکی از این تجارب ناموفق به شمار می‌رود. این مقاله به شیوه‌ای علمی و روشمند بر پایه نظریه جریان‌های چندگانه در صدد پاسخ به علت این ناکامی است. این نظریه با تمرکز بر تغییر سیاست‌های عمومی، در صدد شناسایی متغیرهای اثرگذار در این حوزه است. بر پایه نظریه فوق، برای شکل‌گیری یک سیاست جدید، در مرحله نخست بایستی یک وضعیت نامطلوب، به مثابه یک «مسأله» شناسایی شود که این موضوع به شدت متأثر از ارزش‌هایی است که بر یک جامعه تسلط دارد. پس از شناسایی یک مسأله، راه‌حل‌های متعددی مطرح می‌شود؛ اما فقط راه‌حلی که از معیارهایی مانند امکان‌پذیری، عملی‌بودن و مقبولیت ارزشی برخوردار باشد، به عنوان پاسخ مسأله باقی می‌ماند. در این مقاله با استفاده از نظریه مذکور ثابت شده است که هیأت منصفه گرچه در خاستگاه حقوق کامن‌لا نهادی مقبول و کارآمد است، اما این نهاد در ایران مورد اقبال قرار نگرفت. علت این ناکامی را باید در مسأله‌نبودن موضوع هیات منصفه در ایران و تعارض آن با ارزش‌های عمومی جامعه و ارزش‌های نظام دادرسی اسلام به عنوان نظامی قاضی‌محور، جستجو کرد.

تازه های تحقیق

شرط موفقیت یک نهاد، «تناسب» بین «مبانی نظری» آن و «واقعیت‌هایی» است که میزبان نهاد مذکور است و اگر چنین تناسبی وجود نداشته باشد، موفقیت آن نهاد در حد یک «آرمان دست‌نیافتنی» باقی می‌ماند. این وضعیت در خصوص هیأت منصفه نیز به وضوح صدق می‌کند. برای اثبات چنین موضوعی، از نظریه جریان‌های چندگانه استفاده گردید که بر اساس داده‌های حاصل از بکارگیری این نظریه، مشخص گردید که نهاد مورد بحث از شرایط لازم برای موفقیت در نظام حقوقی ایران برخوردار نمی‌باشد، زیرا شباهتی بین مسائل، راه‌حل‌ها و جریان سیاست بین انگلستان و ایران وجود ندارد. نهاد مذکور در نتیجه تکامل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه انگلستان و برای حل مسأله‌ای خاص در این کشور به رسمیت شناخته شده است، در حالی که نه مسأله‌ای در ایران وجود داشته که هیأت منصفه، پاسخی برای آن باشد و نه نیروهای پیدا و پنهان از آن حمایت کرده‌اند و نه ارزش‌های حاکم و بستر اجتماعی مستعد پذیرش آن بوده‌ است؛ لذا «وضعیتی‌ متفاوت» بر این دو کشور حاکم بوده که منطقاً مستلزم «پاسخ متفاوت» می‌باشد؛ در نتیجه وجود «پاسخ مشابه» در قالب یک نهاد واحد در چنین وضعیتی، غیرمعقول است. با این اوصاف، ورود نهاد فوق به نظام حقوقی ایران صرفاً با تأکید بر جنبه سیاسی و حقوقی آن و در مقابل، غفلت از وجه فرهنگی آن بوده و بر اساس تقلیدی ناموجه و ترجمه محض از قوانین کشورهای دیگر صورت گرفته است. بنابراین هیأت منصفه به دلیل عدم تجانس با
نظام حقوقی ایران از جهات متعدد - از جمله اصل استقلال قاضی در نظام حقوقی ایران، تفاوت ساختاری نظام حقوقی ایران و انگلستان، نقش قاضی به عنوان قاضی منفعل (داور) در انگلستان و قاضی فعال در حقوق ایران - نمی‌تواند نقش مثبتی در این نظام داشته باشد. در عمل نیز چنین ادعایی ثابت شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Jury Trial in Iranian and English Law in the Light of Multiple Streams Theory

نویسندگان [English]

  • Mohammad khalili Salehi 1
  • Mohammad Ali Haji Deh Abadi 2
  • Mohammad Reza Asadi 3
1 Assistant Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, University of Qom
2 Associate Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, University of Qom.
3 PhD Student, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, University of Qom.
چکیده [English]

The founders of the modern criminal justice system in Iran initiated a transition from the traditional to the modern system by drawing inspiration from the criminal justice systems of developed countries. However, this process of change has consistently faced numerous challenges, and in some cases, the adoption of foreign models has been relatively unsuccessful. The adoption of the jury trial institution in English law is one such unsuccessful experience. This article, based on a scientific and systematic approach using the multiple streams theory, seeks to explain the reasons for this failure. The theory focuses on the changes in public policies and aims to identify the influential variables in this area. According to this theory, to develop a new policy, an undesirable situation, referred to as a "problem", must first be identified. This issue is heavily influenced by the values dominant in a society. After identifying a problem, multiple solutions are proposed, but only a solution that meets criteria such as feasibility, practicality, and normative acceptability remains as the answer to the problem. This article demonstrates, through the application of the aforementioned theory, that although the jury trial institution is a successful and effective institution in common law jurisdictions, it has not gained popularity in Iran. The reason for this failure should be sought in the lack of relevance of the jury trial institution to the Iranian context and its conflict with the public values and the values of the Islamic judicial system, which is judge-oriented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jury trial
  • English law
  • Iranian law
  • Transfer of Social Institution
  • Multiple Streams

مراجع

آجودانی، ماشاء الله، 1387ش، مشروطه‌ی ایرانی، تهران، اختران، چ9.
آدمیت، فریدون، 1387ش، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، تهران، نشر گستره، چ1.
آشوری، محمد، 1380ش، آیین دادرسی کیفری، تهران، سمت، چ4، ج1.
اخوی، ع، (الف)، 1317ش، «قضاوت در نزد دیگران (قضاوت در انگلستان و فرانسه).» مجموعه حقوقی، ش87.
ــــــــ ، (ب)، 1317ش، «قضاوت در نزد دیگران (قضاوت در انگلستان و فرانسه).» مجموعه حقوقی، ش88.
امبوس، کای، 1386ش، «آیین دادرسی کیفری بین‌المللی: ترافعی، تفتیشی یا مختلط؟» ترجمه حسین آقایی جنت مکان. تحقیقات حقوقی، دوره 10، ش 45.
امیری، علی‌نقی، دانایی‌فرد، حسن، زارعی متین، حسن، امامی، سیدمجتبی، 1390ش، «فهم جوهره خط‌مشی‌های عمومی: واکاوی نظری ماهیت تقلیدپذیری خط‌مشی‌گذاران ملی»، اندیشه مدیریت راهبردی، سال پنجم، ش 1، ش پیاپی 9.
ایروانیان، امیر، 1384ش، سیاست جنایی و الگوهای آن در چالش با توسعه‌نیافتگی و آثار آن با تأکید بر سیاست‌گذاری جنایی در ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
بهرامی خوشکار، محمد، 1391ش، «قضاوت غیر مجتهد در فقه امامیه با رویکردی به نظر امام خمینی(ره).» فصلنامه راهبرد، ش 65.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر، 1377ش، ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، چ11.
حسنی، علی اکبر، 1360ش، «ویژگی‌های قضاوت در اسلام (6): اجتهاد شرط قضاوت.» درسهایی از مکتب اسلام، ش 7.
دورانت، ویل، 1367ش، تاریخ تمدن (عصر ایمان، بخش دوم)، ترجمه ابوالقاسم طاهری، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چ1، ج4.
دولاندلن، شارل، 1368ش، تاریخ جهان پیش از تاریخ تا قرن شانزدهم، ترجمه احمد بهمنش، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ4، ج1.
راسل، برتراند، 1385ش، قدرت، ترجمه نجف دریابندری، تهران، انتشارات خوارزمی، چ4.
رحیمی، مصطفی، 1389ش، قانون اساسی مشروطه ایران و اصول دموکراسی، تهران، نیلوفر، چ4.
زاهاریادیس، نیکلاس، 1393ش، «چارچوب جریانات چندگانه، ساختار، محدودیت‌ها، دورنماها» در: ساباتیه، پل ای، نظریه‌های فرایند خط مشی عمومی، ترجمه حسن دانایی‌فرد، تهران، صفار، چ1.
زراعت، عباس، 1398ش، بنیادهای دادرسی کیفری، تهران، جاودانه، جنگل، چ1، ج1.
سریع القلم، محمود، 1392ش، فرهنگ سیاسی ایران، تهران، فرزان روز، چ3.
شاکری، ابوالحسن، کرمی‌گلباغی، داوود، 1389ش، «ارزیابی اظهار نظر هیأت منصفه» مطالعات حقوقی، ش 2.
شاملو، باقر، 1390ش، «ماهیت و نقش هیأت منصفه در نظام عدالت کیفری ایران از ظهور تا افول»، تحقیقات حقوقی، ضمیمه ش56.
شیخ‌الاسلامی، عباس، 1380ش، جرایم مطبوعاتی، مشهد، جهاد دانشگاهی، چ1.
صادقی، محمدحسین، 1390ش، «بررسی هیأت منصفه در ایران و تطبیق آن با حقوق انگلستان و فرانسه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما:‌‌ هادی عظیمی گرگانی، رشته حقوق، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
صالحی، محمدخلیل، 1399ش، «نقد رویکرد قانون آیین دادرسی کیفری ایران در محکومیت کیفری غیابی (بررسی تطبیقی با حقوق اسلام و غرب»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال هفتم، ش 1.
صبری، نور محمد، 1384ش، هیأت منصفه (مطالعه تطبیقی)، تهران، میزان، چ1.
صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، 1364ش، تهران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شوراس اسلامی، چ1، ج1.
عباسی، طیبه، دانایی‌فرد، حسن، آذر، عادل، الوانی، سیدمهدی، 1389ش، «تبیین تغییر خط‌مشی با استفاده از نظریه جریانات چندگانه کینگدون؛ مطالعه موردی تغییر قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری»، فصلنامه سیاست علم و فناوری، سال سوم، ش 1.
عطارزاده، بهزاد، 1398ش، «دستورکارها، جایگزین‌ها و سیاست‌های عمومی؛ روش‌شناسی، امکانات نظری و یافته‌ها»، سیاستگذاری عمومی، دوره 5، ش1.
کمالی، یحیی، شیخ‌زاده جوشانی، صدیقه، حسین عسکری، فرزانه، 1400ش، «شناسایی و دسته‌بندی معیارهایی برای تدوین سیاست‌های عمومی»، فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، دوره 9، ش 2.
محقق داماد، سید مصطفی، 1381ش، قواعد فقه بخش جزایی، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چ3.
مشهدی، علی، انصاری، اسماعیل، قورچی‌بیگی، مجید، 1389ش، «مطالعه تطبیقی جایگاه هیأت منصفه در حقوق ایران و سایر کشورها»، فصلنامه اطلاع‌رسانی حقوقی، دوره جدید، سال ششم، ش 21-22.
موروا، آندره، 1366ش، تاریخ انگلستان، ترجمه عنایت‌الله شکیبائی‌پور، تهران، جمهوری، چ2.
نقیب‌زاده، احمد، 1379ش، سیاست و حکومت در اروپا (انگلستان، فرانسه، آلمان، ایتالیا)، تهران، سمت، چ3.
نوذری، عزت‌الله، 1387ش، اروپا در قرون وسطی، شیراز، نوید شیراز، چ4.
Barlow, H., & Decker, S. H. (2010). Criminology and Public Policy. Philadelphia, USA: Temple University Press.
Béland, D., & Howlett, M. (2016). The Role and Impact of the Multiple-Streams Approach in Comparative Policy Analysis. Journal of Comparative Policy Analysis: Research and Practice, 18(3).
Forsyth, W. (1875). History of Trial by Jury (J. A. Morgan, Ed.). Jersey City: Frederich D. Linn & Company (2nd ed.).
Harding, A. (1973). A Social History of English Law. Penguin Books Ltd., England.
Kingdon, J. W. (2014). Agendas, Alternatives, and Public Policies (2nd ed.). Essex: Pearson Education Limited.
Martin, E. A. (2003). Oxford Dictionary of Law (5th ed.). Oxford: Oxford University Press.
Nemeth, C. J. (1982). Jury Trials: Psychology and Law. Advances in Experimental Social Psychology, 14.
Novotný, V., Perottino, M., & Polášek, M. (2015). Multiple Streams Approach, Agenda-Setting, and Political Parties. International Conference on Public Policy, Milano, July 1-4, Panel T01P10 "Advances in the Multiple Streams Framework of the Policy Process."
Burns, R. P. (2014). The Jury as a Political Institution: An Internal Perspective. William & Mary Law Review, 55(3).
Soroka, S. (1999). Policy Agenda-Setting Theory Revisited: A Critique of Howlett on Downs, Baumgartner and Jones, and Kingdon. Canadian Political Science Association (University of British Columbia).
Von Moschzisker, R. (1921). The Historic Origin of Trial by Jury. University of Pennsylvania Law Review, 70.
Zahariadis, N. (2007). The Multiple Streams Framework: Structure, Limitations, Prospects. In
P. Sabatier (Ed.), Theories of the Policy Process. Boulder, CO: Westview Press.
Zahariadis, N. (2016). Delphic Oracles: Ambiguity, Institutions, and Multiple Streams. Policy Sciences, 49(1).
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار