تأملی بر مطالعه ساختاری فرش دوازده ضلعی مقبره شاه‌عباس دوم

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 گروه نقاشی دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد نقاشی

چکیده

فرش دوازده ضلعی مقبره شاه‌عباس دوم، بزرگ‌ترین فرش ابریشمی دوره صفوی است که در سال 1082 ق بافت آن تکمیل شد و هم‌اکنون به شماره ثبتی 1400 در موزه آستان مقدس حرم حضرت معصومه(س) در قم نگهداری می‌شود. هدف این پژوهش، مطالعه ویژگی‌های بصری و ساختاری این فرش و ارتباط آن با سقف مقبره است. در این راستا، پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این پرسش‌هاست که بافنده تا چه اندازه از نقوش سقف مقبره الهام گرفته است؟ و چه ارتباطی میان عناصر گیاهی و مرکز فرش دوازده ضلعی مقبره شاه‌عباس دوم وجود دارد؟ تحقیق پیش رو، بر پایه مطالعات کیفی و از حیث روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و مطالب به شیوه کتابخانه‌ای و میدانی بر مبنای مطالعه ساختاری و بصری فرش گردآوری‌شده‌اند. نتایج یافته‌ها نشان داد که طراحی فرش دوازده ضلعی متأثر از نقوش سقف مقبره و هنر دوره صفوی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Dodecagon Carpet of the Tomb of Shah Abbas II: A Structural Study

نویسندگان [English]

  • Elaheh Panjebashi 1
  • Elham Kalahroodi 2
1 Department of Painting, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran, Iran
2 Master of Arts
چکیده [English]

The dodecagon carpet of the tomb of Shah Abbas II is the largest Safavid silk carpet woven in 1671 AD. The carpet is preserved in the article in the Museum of Hazrat Masoumeh in Qom, as no. 1400. This paper aims to study the visual and structural features of this carpet in relation to the patterns of the tomb ceiling. The results suggest that the design of the dodecagon carpet is influenced by the motifs of the tomb ceiling, in the framework of the Safavid art.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dodecagon carpet
  • Safavid
  • Shah Abbas II
آرشیو اسناد موزه آستان مقدس حضرت معصومه (س). قم.
ابراهیمی، نسرین (1392). مطالعه تطبیقی نقوش منسوجات و فرش مکتب اصفهان (دوره صفوی). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده هنر و معماری، موسسه آموزش عالی و غیرانتفاعی و غیردولتی جهاد دانشگاهی یزد.
احمدی، پروین و ایزدی جیران، اصغر (1390). پیشینه فرش‌بافی جوشقان قالی. فصلنامه گلجام، (19)، 9-24.
باقری، مهناز (1389). بازتاب اندیشه‌های دینی نگاره‌های هخامنشی. چاپ اول. تهران: امیرکبیر.
پوپ، آرتور و اکرمن، فیلیس (1387). سیری در هنر ایران از دوران پیش‌ازتاریخ تا امروز. ویرایش: پرهام، سیروس. جلد 6. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
تدین، مریم و حسینی واجاری، مصطفی (1392). سنجش تناسبات رنگی در قالی ایرانی: مطالعه موردی صفوی. فصلنامه نگره، 8 (26)، 60-51.
تقی‌نژاد، ناهید (1398). بازنمایی قاعده همانندی در طراحی قالی‌های نوین باغی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه هنر.
حسینی، سیدهاشم (1390). کاربرد تزئینی و مفهومی نقش شمسه در مجموعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی. دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، (24)، 7-14.
حشمتی رضوی، فضل‌الله (1392). تاریخ فرش (سیر تحول و تطور فرش‌بافی ایران). چاپ سوم. تهران: انتشارات سمت.
خداکرمی، مجید و کبیر، احسان‌اله (1391). بازنمایی گل‌های قالی با استفاده از تبدیل‌های موجک و فوریه ـ ملین. نشریه سیستم‌های هوشمند در مهندسی برق، 3(4)، 27-38.
خواجه احمدی عطاری، علیرضا؛ آشوری، محمدتقی؛ اربابی، بیژن و کشاورز افشار، مهدی (1394). گفتمان باغ در فرش صفوی. دو فصلنامه گلجام، (28)، 5-22.
دریایی، نازیلا (1385). زیبایی‌شناسی در قالی دستباف ایران. دو فصلنامه گلجام. 2 (4 و 5)، 25-36.
دیوانداری، جواد و استاد غفاری، انسیه (1397). ارتباط بین انسان و آسمان از منظر اسلام. دو ماهنامه علمی تخصصی پژوهشی در هنر و علوم انسانی، 3 (12)، 1-1.
ژوله، تورج (1401). گنجینه ملی فرش ایران. با همکاری: سیروس پرهام. چاپ اول. تهران: انتشارات یساولی.
سید بنکداری، سید مسعود و امامی جمعه، وحید (1397). بررسی مقابر پادشاهان صفویه مدفون در حرم حضرت معصومه (س). نشریه تاریخ اندیش، 1(1)، 21-46.
شاردن، ژان (1376). سفرنامه. ترجمه: اقبال یغمایی. جلد 2. انتشارات توس.
غلام‌زاده کلایی، احمد (1394). فن‌شناسی، آسیب‌شناسی و ارائه طرح حفاظت از تزئینات نقاشی روی سنگ بقعه شاه‌عباس ثانی قم. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه هنر، پردیس بین‌المللی فارابی.
کاشانی، حمیدرضا (1389). بررسی و تحلیل رنگ در فرش دوره صفویه و رنگ سنجی فام‌های آن دوره. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه هنر.
معنوی، عزالدین (1400). مطالعه مفاهیم فرم در هندسه مقدس و تأثیر آن در آثار کمال‌الدین بهزاد، مطالعه موردی اثر کاخ خورنق. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. مؤسسه آموزش عالی هنر شیراز.
ملول، غلامعلی (1384). بهارستان دریچه‌ای به قالی ایران. چاپ اول. تهران: انتشارات زرین و سیمین.
منصوری ظفر، زهرا (1386). گونه‌شناسی و طبقه‌بندی نقوش فرش در عصر صفوی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد ایران‌شناسی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
موحدیان، منیره (1397). مطالعه تطبیقی عناصر زیبایی‌شناسی (تمرکز بر نور، رنگ، آب) در فلسفه معماری اسلامی ـ ایرانی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه پیام نور واحد تهران شرق.
موسوی لر، اشرف السادات؛ مسعودی امین، زهرا و مروج، الهه (1396). تبیین جایگاه نقش ترنج در هنر دوره صفوی با تأکید بر قالی، جلد قرآن و جلد شاهنامه‌های دوره صفوی. نشریه جلوه هنر، (18)، 107-118.
موسوی‌نیا، سیدمهدی (1387). تاریخچه قالیچه شاه‌عباس دوم. فصلنامه پیام بهارستان، 2(1و 2)، 450-457.
موسی‌نژاد خبیصی، هما (1399). جایگاه نمادین نقوش درخت در قالی‌های درختی کرمان. دو فصلنامه علمی رجشمار، 1(2)، 21-5.
نصیری، محمدجواد (1385). فرش ایران. چاپ دوم. تهران: انتشارات پرنگ.
یار شاطر، احسان (1383). تاریخ هنر فرش‌بافی ایران. ترجمه: ر-لعلی خمسه. چاپ اول. تهران: انتشارات نیلوفر.
Anthony, Welch )1973(. Shah Abbas & the art of Isfahan, The Asia Society; distributed by New York Graphic Society, Greenwich, Conn; illustrated edition.
Rudi, Matthee )2013 .(The Monetary History of Iran: From the Safavids to the Qajars (Iran and the Persianate World), I.B. Tauris.
Zuleh, Turaj (2019). Carpets from the tomb of Shah Abbas II. HALI magazine, Issue 200 Summer, 152-159. (In Persian)
Ahmadi P, Izadi Jeyran A. (2011). History of Carpet Weaving in “Josheghan-e-Ghali”, Goljaam, 7(19), 9-24. (In Persian)
Archives of the Museum of the Holy Threshold of Hazrat Masoumeh (PBUH), Qom. (In Persian)
Bagheri, Mahnaz (2010). Reflection of Religious Ideas of Achaemenid Paintings, 1, Tehran: Amirkabir Publications. (In Persian)
Chardin, Jean (1997). The Travels of Sir John Chardin, Translation: Yaghmaei, Iqbal, The second volume, Toos Publications. (In Persian)
Daryaei Nazila (2006). The Aesthetic Principles of Iranian Hand Wonen Carpets, Goljaam, 2(4-5), 25-36. (In Persian)
Divandari J, Ostad ghaffari E. (2018). The Relationship Between Man and Heaven from the Perspective of Islam, Research in Art and Humanities,3(1),1-12. (In Persian)
Ebrahimi, Nasreen (2013). A Comparative Study of Textile and Carpet motifs of the Isfahan School (Safavid period), Master's thesis, College of Arts and Architecture, Non-profit and Non-Governmental Jihad Higher Education Institute of Yazd Province. (In Persian)
Gholamzadeh Kalaei, Ahmed (2015). Pathology and Presentation of the Conservation Plan of the Painting Decorations on the Tomb Stone of Shah Abbas II Qom, Master's thesis, Tehran Art Universit, Pardis International Farabi. (In Persian)
Heshmati Razavi, Fazlollah (2013). Carpet History" The Persian Carpet Evolution and Development",3, Tehran: Samt Publications. (In Persian)
Hosseini, Seyyed Hashem (2011). Decorative and Conceptual Use of Shamse Motif in the Collection of Sheikh Safiuddin Ardabili, Islamic Art Studies, (24),7-14. (In Persian)
Kashani, Hamidreza (2010). Investigation and Analysis of Color in Safavid Period Carpets and Colorimetry of the Colors of that Period, Master's thesis, Tehran, Art University. (In Persian)
Khajeh Ahmadi Atari A, Ashori M T, Arbabi B, Keshavarz Afshar M. (2016). Discourse in Safavid Rugs Garden, Goljaam, 11(28) ,5-21. (In Persian)
Khodakarami M, Kabir E. (2012). Representation and Description of Carpet Patterns Using Wavelet and Fourierâ Mellin Transforms, Computational Intelligence in Electrical Engineering,3(4),27-38. (In Persian)
Malul, Ghulam Ali (2005). Baharestan: A Way to Persian Rugs, 1, Tehran: ZarinoSimin Publications. (In Persian)
Manavi, Ezzeddin (2021). Studying the Concepts of form in Sacred Geometry and its Influence in the Works of Kamaluddin Behzad, A Case Study of Khorangh Palace, Master's thesis, Shiraz Art Higher Education Institute. (In Persian)
Mansouri Zafar, Zahra (2007). Typology and Classification of Carpet Motifs in the Safavid era, Master's thesis, Tehran, Shahid Beheshti University. (In Persian)
Moosanejad, Homa (2021). The Analysis of the Role of Tree in Kerman's Carpets, Rajshomar, 1(2), 5-21. (In Persian)
Mousavilor A, Masoudiamin Z, Moravej E. (2018). Showcasing the Role of Toranj Pattern in Islamic Arts: A Case study of Rugs, Cover of the Quran, and Covers of Safavid Era Shahnameh, Jelve-y Honar, 9 (2), 107 - 118. (In Persian)
Mousavinia, Seyyed Mehdi (2008). History of the Carpet of the Shah Abbas II, Payamebaharestan, 2(1-2), 450-457. (In Persian)
Movahedian, Monireh (2018). A Comparative Study of Aesthetic Elements (Focusing on Light, Color, Water) in Islamic-Iranian Architectural Philosophy, Master's thesis, Tehran, Payamenoor University of the East of Tehran. (In Persian)
Nasiri, M. Javad (2006). The Persian Carpet, 2, Tehran: Parang Publications. (In Persian)
Pope A and Ackerman Ph. (2008) .A Survey of Persian Art from Prehistoric Times to the Present, edit: Cyrus Parham, Tehran: The sixth volume, Scientific and Cultural Publications. (In Persian)
Seyed Bonakdari M, Emami Jumeh V. (2018). Investigating the Tombs of the Safavid Kings Buried in the Shrine of Hazrat Masoumeh (PBUH). Tarikhandish,1(1),21-46. (In Persian)
Tadayon M and Hosseini Vajari M. (2013). Measurement of Color Proportions in Iranian Carpet, Safavid Case Study, Negareh,8(26),51-60. (In Persian)
Taghinejad, Nahid (2019). Representing the Rule of Similarity in the Design of Modern Garden Carpets, Master's thesis, Tehran, Art University. (In Persian)
Yarshater, Ehsan (2004). History of Iranian Carpet Weaving Art, Translation: R. Lali Khamseh, 1, Tehran: Niloofar Publications. (In Persian)
Zhuleh, Turaj (2022). The National Treascure of Persian Carpet, With the Collaboration of Cyrus Parham, 1, Tehran: Yassavoli Publications. (In Persian)
URL3: https://irancarpet.ir/ بازبافی-قالی-مقبره-شاه-عباس-دوم/(1402/04/06,23:08)
URL4: https://images.app.goo.g/U4JYT363D4m (1401/11/18,20:38)
URL5: https://tasnimes.com/fa/news/1398/03/02/2017717/ بقعه-شیخ-صفی-الدین-اردبیلی-تجلی-گاه-نور-رنگ-و-فرم-معماری (1402/11/18, 18:30).
URL6: https://fa.wikipedia.org/wiki/مسجد_شاه_(اصفهان) , (1401/11/18,20:15)
URL7: https://parsnsz.com/html, (1401/11/18, 21:30) تصاویر-معماری-هنرمندانه-اسلامی-