گذار از نظام آموزشی سنتی به مدرن در قلمرو عثمانی مطالعه موردی: مدرسۀ صادقیۀ تونس

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

چکیده

یکی از مهم‌ترین عرصه‌های رویارویی فرهنگیِ تمدن اسلامی با تمدن جدید غرب، حوزه آموزش و نظام آموزشی بود که در بیشتر سرزمین‌های اسلامی در قالب شکل‌گیری و تأسیس مدارس جدید بروز کرد. دارالفنون عثمانی که به‌مثابه مجتمع آموزشی جامع در 1278/ 1862م تأسیس شد، عملا به الگویی مناسب برای بسیاری از ممالک اسلامی، به ویژه ایالات و ولایات عثمانی در این دوره تبدیل شده بود. سرزمین افریقیه که از اواخر سدۀ شانزدهم میلادی/ دهم هجری تحت الحمایه عثمانی قرار گرفته بود، از جمله اولین ایالاتی بود که به‌سبب نزدیکی سرزمینی و جغرافیایی در معرض مفاهیم و آموزه‌های مدرنیته قرار گرفت. از‌این‌رو، از اواخر سدۀ هجدهم میلادی/ دوازدهم هجری مسأله اصلاح نظام آموزشی به یکی از مسائل و دغدغه‌های حاکمان و عناصر اصلاح‌طلب افریقیه تبدیل شد و در نتیجه مدرسه عالی صادقیه با الگو گرفتن از دارالفنون استانبول تأسیس شد. این مدرسه با برنامه دقیق و سطوح مدون آموزشی، فارغ‌التحصیلانی را به جامعه افریقیه ارائه کرد که نقش مهمی در تحولات اجتماعی افریقیه در سدۀ نوزدهم و بیستم میلادی ایفا کردند. از این‌رو، یکی از دغدغه‌های اصلی استعمار فرانسه پس از سلطه بر تونس از سال 1881م/ 1298ق تضعیف یا به تعطیلی کشاندن این مدرسه بود. رهبران و پیشگامان جنبش استقلال طلبی در تونس، که منجر به استقلال این کشور از فرانسه در 1956م/ 1375ق گردید، از دانش آموختگان مدرسه عالی صادقیه بودند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Transition from Traditional to Modern Educational System in Ottoman Empire Case Study: (Tunisian Sadeghieh School)

نویسنده [English]

  • Abbas Boroumand
Associate professor, department of history, Imam Khomaini international university
چکیده [English]

One of the most important areas of the cultural encounter of Islamic civilization with the new Western civilization was education and educational system which appeared throughout the Islamic territories in the form of new schools. With different goals, it was the favorite area to the colonialists and the western powers on the one hand, and the reformers of the Islamic world on the other hand. The Ottoman Academy (Dar Al-Fonoun), established as a comprehensive educational complex in 1862/1278 AD, was a suitable model for many Islamic lands and Ottoman provinces during this period. The Afriqia, becoming from the late 16th century under the protection of the Ottomans, was one of the first provinces to be exposed to the concepts and teachings of modernity due to the proximity of geographical boundaries. From the end of the eighteenth century (twelfth century AH), the reform of the educational system became one of concerns of the ruling and reformist elements of the land. The establishment of the Supreme Sadeghieh School was in the direction of the Dar Al-Fonoun in Istanbul. This school had a detailed curriculum and educated levels, and its educators had a profound effect on Afriqian social developments in the nineteenth and twentieth centuries so that one of the main concerns of French colonialism, following the domination of Tunisia from 1881 to 1298, was to weaken, or to close this school. Interestingly, many of the leaders and pioneers of the independence movement in Tunisia, which led to the independence from France from 1956 to 1956, were from the high school students at Sadeghieh.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ottoman
  • Afriqia
  • Dar al-Fonoun
  • Sadeghieh School
  • French colonialism
ابوالنصر، فضیل، رویارویی غرب‌گرایی و اسلام‌گرایی، ترجمه حجت‌ا... جودکی، تهران: انتشارات وزارت خارجه، 1378.
بالتا، پل، مغرب بزرگ از استقلال تا سال 2000، ترجمه عباس آگاهی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه، 1370.
برومنداعلم، عباس، بررسی تطبیقی جنبشهای اسلامی الجزایر و تونس (تباراندیشه‌ای و دگرگونی تاریخی)، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام، 1392.
تونس عبرالتاریخ، باشراف خلیفه الشاطر، تونس: مرکز الدراسات و البحوث الاقتصادیه و الاجتماعیه، 2005.
تیمومی، الهادی، تاریخ تونس الاجتماعی (1881ـ1956)، صفاقس: دار محمدعلی الحامی، 2001.
ثعالبی، عبدالعزیز، تونس الشهیده، حمادی الساحلی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، 1988.
جعیط، هشام، بحران فرهنگ اسلامی، سید غلامرضا تهامی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1381.
عبدالوهاب، حسن حسنی، خلاصۀ تاریخ تونس،حمادی الساحلی، تونس: دارالجنوب للنشر، 2001.
حجّی، لطفی، بورقیبه و الاسلام (الزعامۀ والامامۀ)، تونس: دارالجنوب للنشر، 2004.
زرکشی، ابوعبدالله محمد بن ابراهیم، تاریخ الدولتین الموحدیه و الحفصیه، تونس: نشر المکتبه العتیقه، 1966م.
زیدی، علی، الزیتونیون، دورهم فی الحرکۀ الوطنیه التونسیه (1904/1945)، صفاقس، کلیه الاداب و العلوم الانسانیه، 2007.
ژولیان، اندری، تاریخ افریقیا الشمالیه، محمد مزالی و البشیر بن سلامه، تونس: دارالتونسیه، 1978م.
ساحلی، حمادی، تراجم و قضایا معاصره، بیروت: دارالمغرب الاسلامی، 2005.
شنوفی، علی، الوزیر خیرالدین و معاصروه، قرطاج: بیت الحکمه، 1990.
کریکن، س. فان، خیرالدین و البلاد التونسیه، ترجمه بشیر بن سلامه، تونس و لیدن: دارسحنون و بریل، 1988.
لاپیدوس، ایرام،تاریخ جوامع اسلامی، ترجمه علی بختیاری زاده، تهران: اطلاعات، 1381.
ماتیل، الکساندر، دایرۀالمعارف ناسیونالیسم، ترجمه کامران فانی و محبوبه مهاجر، تهران: وزارت امورخارجه، 1383.
محجوبی، علی، جذور الحرکۀ الوطنیه التونسیه، عبدالحمید الشابی، قرطاج تونس: بیت الحکمه، 1999.
مونس، حسین، تاریخ و تمدن مغرب، ترجمه حمیدرضا شیخی، تهران: سمت، 1385.
ناصری طاهری، عبدالله، مقدمه‌ای بر تاریخ مغرب اسلامی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392.
وزان الفاسی حسن بن محمد، وصف افریقیا، عبدالرحمان حمیده، المملکه السعودیه، نشر مطابع جامعه محمد بن سعود، 1978م.