نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار انسان شناسی دانشگاه تهران
2 دانشجوی دکتری انسان شناسی دانشگاه تهران
3 استاد گروه تغذیه جامعه دانشگاه شهید بهشتی
چکیده
انسان‌شناسی به عنوان رشتهای که هدفش فهم انسان و جایگاه آن در نظم طبیعی امور است از سوی به امور که بدیهی میانگاریم توجه میکند و از سویی به اموری که برایمان مبهم است، توجه میکند. در این راستا این مقاله در حوزۀ انسان‌شناسی تغذیه با رویکردی مردمنگارانه و ملهم از رویکردهای مادی در تحلیل سیستمهای فرهنگی به بررسی الگوها و شیوههای مصرف غذایی گیاه کما و باورهای فرهنگی مرتبط با آن در منطقهای در جنوب سبزوار میپردازد. نتایج این بررسی حاکی از اهمیت قابل ملاحظه این گیاه مرتعی در بستر جوامع دامپرو منطقۀ مورد مطالعه است. به جهت اهمیت و کارکردی که این گیاه در چرخۀ حیاتی منطقه دارد، صورتبندی فرهنگی خاصی از آن در جامعه مورد مطالعه شکل یافته است. در این تصویر فرهنگی تلاش بر آن شده است با نوعی ساز وکار نامقدسساز از این گیاه حفاظت گردد. در واقع به واسطه اهمیتی که گیاه کما در سطح محیطی و اقتصادی بافت دام‌پرور منطقه دارد، در سطح فرهنگی، در قالب یک برهمکنشی فرهنگی نوعی فرهنگ حفاظتگر دربارۀ آن شکل یافته است. این فرهنگ حفاظتگر موجب تأثیراتی در حوزۀ اندیشه و عمل کنشگران منطقه در ارتباط با این گیاه شده است.
کلیدواژه‌ها
- احمد یوسفی سرحدی، سجاد؛ حسن یگانه بدرآبادی. (1394). معرفی برخی خصوصیات مرفولوژیکی و دارویی گیاه باریجه (Ferula gummosa Boiss) در ایران، همایش بین‌المللی پژوهش‌های کاربردی در کشاورزی، تهران - ملارد، شرکت تعاونی علم گستران پیشتاز ایرانیان.
http://www.civilica.com/Paper-ICARA01-ICARA01_585.html
- ازکیا، مصطفی؛ جلال یوسفی. (1383)، دانش بومی استفاده از بلوط در شهرستان ممسنی، نامه انسان‌شناسی، شماره 6.
- ایران‌منش، محبوبه، نجفی، شهلا و مهدی یوسفی. (1389)، بررسی اتنوبوتانی گیاهان دارویی منطقه سیستان، داروهای گیاهی، شماره 2.
- بارت، استنلی. (1387)، نظریه و روش در انسان‌شناسی برای دانشجویان، ترجمه: شاهده سعیدی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- بازگیر، احمد، نمیرانیان؛ محمد عاطفی همت. (1394)، گیاه مردم‌نگاری در منطقه کاکا شرف شهرستان خرم‌آباد، دانش‌های بومی ایران، دوره 2، شماره 3.
- برآبادی، سید احمد؛ رجبی، نجیب الله؛ غلامحسین شعیبی. (1389)، فرهنگ زعفران در خراسان جنوبی، تهران: شهرآشوب.
- بلیکی، نورمن. (1384)، طراحی پژوهش‌های اجتماعی، ترجمه: حسن چاوشیان، تهران: نی.
- بیتس، دنیل و فرد پلاگ. (1387)، انسان‌شناسی فرهنگی، ترجمه: محسن ثلاثی، چاپ هفتم، تهران: علمی.
- بی‌نا. (1392)، آنغوزه محافظ طبیعی خاک مراتع، ترویج منابع طبیعی، شماره 138: 8.
- پاپلی یزدی، محمدحسین؛ عباس جلالی. (1374)، گردو، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال دهم، شماره 3.
- جانب اللهی، محمد سعید. (1378)، فن‌آوری‌های تولید و مصرف انار در میبد، نمایه پژوهش، سال سوم، شماره 11 و 12.
- خدایاری، حامد؛ امانی، شهریار؛ حمزه امیری. (1393)، اتنوبوتانی گیاهان دارویی شمال شرق استان خوزستاناکوفیتو شیمی داروهای گیاهی، دوره 2، شماره 4(8 پیاپی).
- خرمی، ثریا؛ رضا حقیقی . (1394)، گیاهان دارویی و خوراکی روستای سراب کلان استان ایلام، نشریه فرهنگ ایلام، سال شانزدهم، شماره 46.
- خسروی، محسن؛ علی‌اکبر مهرابی. (1384)، بررسی اقتصادی برداشت گونه انغوزه در منطقه طبس، مجله منابع طبیعی ایران، شماره 4.
- دولت‌آبادی، محمود. (1386)، کلیدر، تهران: نشر معاصر
- دولتخواهی، مهدی؛ ایرج نبی‌پور. (1393) بررسی اتنوبوتانی گیاهان دارویی حوزه آبریز شمال شرقی خلیج فارس، داروهای گیاهی، دوره 13، شماره 50.
- رازقی، رمضانعلی. (1392)، ترانه‌های عامیانه ششتمد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، سبزوار: دانشگاه آزاد واحد سبزوار.
- سالزمن، فیلپ. (1394)، فهم فرهنگ، مقدمه‌ای بر نظریه انسان‌شناختی، ترجمه: محمدامین کنعانی، تهران: علمی و فرهنگی.
- سایبانی، احمد. (1362)، خرمای فین (مغ)، ماهنامه آینده، شماره 12.
- سپهری فرد، اعظم. (1391)، گیاه قوم‌شناسی بخش بلده: مطالعه موردی چهار روستای (دونای علیا، اوز، اوزکلا و یوش) شهرستان نور، استان مازندران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد انسان‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
- دیف رخش، سیده معصومه؛ بارانی، حسین؛ جوادپور رضائی. (1393)، قوم گیاه‌شناسی گیاهان غیر علوفه‌ای منطقه دلی کما (دره‌ای کوهستانی در زاگرس مرکزی)، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 67.
- شاه‌حسینی، علیرضا. (1382)، میخ طلا یا گردو؛ دانش‌های بومی باغداران شهمیرزاد درباره گردو، فرهنگ قومس، شماره 23 و 24.
- شریفیفر فریبا و همکاران. (1392)، مطالعه اتنوبوتانی برخی از گیاهان دارویی ناحیه کوه جوپار استان کرمان، مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان، دوره 21، شماره 1.
- عارف زاده، محمدامین و دیگران. (1390)، استان‌شناسی خراسان رضوی، تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
- عموآقایی، ریحانه. (1385)، تأثیر نور، مدت‌زمان سرمادهی و سن بذر بر جوانه‌زنی بذرهای کما (Ferula ovina)، مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، سال دهم، شماره سوم (ب).
- غفاری، یعقوب. (1393)، معرفی گیاهان خودروی خوراکی کوه گیلویه و بویراحمد، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 67..
- فروزه، محمدرحیم؛ حشمتی، غلامعلی؛ حسین بارانی. (1393)، گیاه مردم‌نگاری گونه‌های خوراکی و دارویی مرتع دیلگان، استان کهگیلویه و بویراحمد، پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، شماره 7.
- فرهادی، مرتضی و همکاران. (1393)، جی غال اسمک (جوغاسم، پیشوک، پیقُک، چیدم، چیدان، چکیدان...)؛ گیاه مردم شناسی و جغرافیای گیاهی (قلمرو رویشی)، این گیاه در ایران، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 67.
- فرهادی، مرتضی. (1392)، گلخو‌شناسی گونه‌ای گل حسرت: جوغاسم (جی غال اسمک، پیشوک، پیغوک، ...)، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 63،
- فرهادی، مرتضی. (1385)، گیاه مردم‌نگاری یا نمونه‌هایی از گیاه مردم‌نگاری گیاهان خودروی کمره ، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 34.35.
- فکوهی، ناصر. (1381)، تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی، تهران: نی.
- قربانی، عبدالباسط. (1383)، بررسی اتنوبوتانی در استان گلستان و مناطق مجاور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد گیاه‌شناسی، دانشکده علوم دانشگاه تهران.
- قوامی فرد، مریم. (1392)، گیاه قوم‌شناسی بخش آسارا: مطالعه موردی سه روستای (پورکان، آدران، خوزنکلا) شهرستان کرج، استان البرز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد انسان‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
- صالحی، معصومه. (1388)، قوم گیاه‌شناسی الموت: مطالعه موردی چهار روستای اوان, وربن, زواردشت و زرآباد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد انسان‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
- کمکی، امان محمد، بارانی، حسین و ابوالفضل شریفیان بهرمان. (1394)، دانش بومی مردم ترکمن درباره قارچ دنبلان صحرایی، دانش‌های بومی ایران، دوره 2، شماره 3.
- گروسی، عبدالله، عباس و فرهاد ورهرام. (1380)، باغ‌های زیرزمینی انگور در بوشهر، جلوه‌ای از فناوری و دانش بومی، زیتون، شماره 148.
- مالکی، طاهره. (1394)، مطالعه اتنوبوتانی در مناطقی از استان سیستان و بلوچستان (جنوب شرق ایران)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم گیاهی گرایش سیستماتیک- اکولوژی گیاهی، دانشکده علوم دانشگاه تهران.
- محمدی، غلامرضا؛ مسعود علیها. (1368)، مطالبی پیرامون باریجه، تهران: انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع.
- مردانی‌نژاد شاهین؛ منصوره وزیرپور. (1391)، اتنوبوتانی گیاهان دارویی توسط مردم مبارکه (اصفهان)، داروهای گیاهی, دوره 3 شماره 2.
- مظفریان، ولی‌الله. (1386)، تیره چتریان، تهران: مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور.
- مقصودی، منیژه؛ پروین صالحی. (1393)، گیاه قوم‌شناسی منطقه اوان ، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 67.
- مقصودی، منیژه؛ سپیده پارسا پژوه . (1390)، گیاه قوم‌شناسی منطقه پس قلعه در شمال شهر تهران، نشریه پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، سال اول، شماره 2.
- مقصودی، منیژه؛ موسی‌الرضاغربی. (1392)، بهره‌برداری اصولی جامعه بومی منطقه ششتمد سبزوار از گیاه مکا انغوزه: گامی در توانمندسازی جامعه بومی و حفظ محیط‌زیست منطقه. دومین همایش ملی توسعه پایدار در مناطق خشک و نیمه‌خشک، دانشگاه آزاد ابرکو؟؟؟؟؟؟؟؟.
- مقیمی، جواد. (1384)، معرفی برخی گونه‌های مهم مرتعی مناسب برای توسعه و اصلاح مراتع ایران، تهران: آرون.
- ملتی،هاجر و همکاران. (1391)، مروری بر گونه پونه سای برگه دار (.Nepeta bracteata Benth) و بررسی اتنوبوتانی آن در چند شهرستان در استان خراسان رضوی، داروهای گیاهی، دوره 3، شماره 4.
- مؤمنی، لیلا. (1391)، گیاه‌قوم‌شناسی دامنه کوه الوند: مطالعه موردی روستاهای خاکو، چشین و ابرو واقع در دامنه کوه الوند، پایان‌نامه کارشناسی ارشد انسان‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
- مور، جری دی. (1391)، زندگی و اندیشه بزرگان انسان‌شناسی، ترجمه: هاشم آقا بیگ پوری و جعفر احمدی، تهران: جامعه شناسان.
- میردیلمی، سیده زهره؛ حشمتی، غلامعلی؛ حسین بارانی. (1393)، مطالعه اتنوبوتانی و اتنواکولوژی گونه‌های دارویی کچیک (مطالعه موردی مراتع کچیک در شمال شرق استان گلستان)، دانش‌های بومی ایران، دوره 1، شماره 2.
- میر طالبی، آبتین. (1386)، بررسی شاخص‌های رویشگاهی آنغوزه شیرین، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته مدیریت مناطق بیابانی، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران.
- Balick M. et al. (2000). Medicinal plants used by latino healers for women's health conditions in New York City. Economic Botany 54(3):344-357.
- Barrett Stanley R. (1984). The Rebirth of Anthropological Theory. Toronto: University of Toronto Press.
- Braun, Virginia; Victoria Clarke. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology 3 (2): 83.
- Barnard, Alan. (2010)“ Cultural materialism”, In Barnard, A and Spencer J, Encyclopedia of Social and Cultural Anthropology, London and New York: Routledge
- Creswell, John W. (2006). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches, California: Sage Publications.
- Davidson-Hunt, I. (2000), "Ecological Ethnobotany: Stumbling Toward New Practices and Paradigms", In MASA Journal, 16 (1): 1-13.
- Descola ph and Palsson G. (2004). Nature and Society, anthropological perspectives, Routledge.
- Denzin, N. K., & Lincoln, Y. S. (1994). The handbook of Qualitative Research., London: sage publications.
- Eldeen M.s, Mohd Effendy. (2016). Ethnobotany: Challenges and Future Perspectives, Research Journal of Medicinal Plant 10(6):382-387.
- Kalvandi, R., Safikhani, K., Najafi Gh Babakhanlo, P., (2007). Identification of medicinal plants of Hamedan province. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants 23, 350–374.
- Kottak, C P(2009). Cultural Anthropology: Appreciating Cultural Diversity. 14th edition. New York: McGraw-Hill.
- Kuhnlein et al.. (2009). Indigenous Peoples’food systems: the many dimensions of culture, diversity and environment for nutrition and health, Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations.
- Hammersly, M & PAtkinson. (2007). Ethnography: Principles in Practice، London and New York: Routledge.
- Hamilton AC, et al.. (2003). the purposes and teaching of applied ethnobotany. People and Plants Working Paper 11. Godalming, UK: WWF.
- Harris M. (1978). India’s sacred cow. Human Nature, 1 (2): 28–36.
- Ghollassi Mood, S., (2008). A contribution to some ethnobotanical aspects of Birjand flora (Iran). Pakistan Journal of Botany 40, 1783–1791.
- Ghorbani, A., (2005). Studies on pharmaceutical ethnobotany in the region of Turkmen Sahra, north of Iran (Part 1): general results. Journal of Ethnopharmacology 102, 58–68.
- Gomez-Beloz, A. (2002). Plant Use Knowledge of the Winikina Warao: The Case for Questionnaires in Ethnobotany, Economic Botany, 56(3):231-241.
- Gunn, Michael C. (1980). Cultural Ecology: a Brief Overview, Nebraska Anthropologist, Volume 5: 19-27.
- Jeffery Sobal Carole A. Bisogni. (2009). Constructing Food Choice Decisions, ann. behav. med. 38:S37–S46.
- Martin, Gary j. (1995). ethnobotany a methods: manual, London: Chapman and Hill.
- Messer. E. (1984). Anthropological perspectives on diet Ann. Rev. Anthropol. 13:205-249.
- McGee, R. J, Warms R L. (2008)Anthropological theory: an introductory history New York:McGraw.
- Miraldi, E., Ferri, S., Mostaghimi, V., (2001). Botanical drugs and preparations in the traditional medicine of West Azerbaijan (Iran). Journal of Ethnopharmacology 75, 77–87.
- Mosaddegh M. et al. (2012)Ethnobotanical survey of herbal remedies traditionally used in Kohgiluyeh va Boyer Ahmad province of Iran Journal of Ethnopharmacology 141(1):80-95
- Murchison, J. (1973). Ethnography Essentials: Designing Conducting and Presenting your Research. U.S: Jossey-Bass.
- Ortner Sherry B. (1984). Theory in Anthropology since the Sixties, Comparative Studies in Society and History, Vol. 26, No. 1, pp. 126-166
- Sidney W. Mintz and Christine M. Du Bois. (2002). The Anthropology of Food and Eating, Annual Review of Anthropology, Vol. 31. (2002), pp. 99-119.
- Strauss,Levi. (2013). The Culinary Triangle, in food and culture a reader, Carole Counihan and Penny Van Esterik (edited), New York: Routledge.
- Parsapajouh S. and F. ghahremaninejad. (2004). Ethnobotanical use of Typha domingensis pers. (Typhaceae). in an arid zone: Sistan, Iran, Zonas Áridas 8: 7–17.
- Young, S. L. and G. H. Pelto. (2011). “Core Concepts in Nutritional Anthropology.” In Nutritional Health: Strategies for Disease Prevention. T Wilson and N. Temple, eds. 3rd ed., Humana Press. pp. 523-537.
- Young, Kim J. (2007). Ethnobotany, New York: Chelsea House.
Winthrop, R.H. (1991). Dictionary of Concepts in Cultural Anthropology, New York: Greenwood Press
)