مطالعۀ تطبیقی سه شبکۀ آبرسانی شهری به‌عنوان زیرساخت‌های منظرین شهر

نوع مقاله : مطالعه موردی

نویسنده

پژوهشگر دکتری معماری منظر، دانشکدۀ معماری، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

آب به‌عنوان حیاتی‌ترین نیاز بشری و عنصری زندگی‌بخش، اولین دغدغۀ او در ایجاد هر سکونتگاه دائم یا موقت بوده ‌است. شبکۀ آبرسانی در شهرها نیز اولین تأسیسات شهری بوده‌اند که حیات را به جای بستر منتخب انسان برای زندگی منتقل می‌کنند و بدین ترتیب در مقیاس کلان نقشی زیرساختی برای شهرها بازی می‌کنند. اما در طول تاریخ نحوۀ حضور آنها در شهر ابعادی محدود به یک تأسیسات مکانیکی نداشته ‌است. چراکه همواره امر عینی و ذهنی در آنها درهم آمیخته ‌است و آنها را تبدیل به یک عنصر منظر شهری کرده ‌است. در این چارچوب به مطالعۀ تطبیقی شبکه‌های آبرسانی در شهرهای سمنان در ایران، بخارا در ازبکستان و فاس در مراکش به‌عنوان زیرساخت‌هایی منظرین پرداخته شده‌ است. زیرساخت منظرین در شهر زیرساختی شهری است که علاوه‌بر یک تأسیسات مکانیکی و کارکردی در شهر، بخشی از تصویر و ذهنیت شهروندان از شهر در بستر طبیعت است که در مقیاسی کلان و با بازیگری اجزای مختلف نقش یک عنصر عمده منظر را بازی می‌کند. مقایسۀ تطبیقی سه شهر نامبرده، نشان می‌دهد هرچند ایده یا کانسپت سیستم آبی در آنها به‌عنوان یک زیرساخت منظرین مطرح است، اما بسته به عوامل جغرافیایی و کارکردی در شهر تفاوت‌هایی در برخی ابعاد سه‌گانۀ منظر در شکل‌گیری اجزاء و عناصر آنها وجود دارد که نحوۀ اثرگذاری آنها در منظر شهر را نیز متفاوت ساخته ‌است. استخرهای ذخیرۀ آب در سمنان، حوض‌های هندسی بخارا در یک مجموعۀ خدماتی فرهنگی و چشمه‌های متعدد آب در فاس بخشی از تفاوت هایی است که به دلیل اقتضائات عملکردی و نوع استفاده از آب متأثر از جغرافیا و اقلیم شهر در هر یک از این شبکه‌ها به چشم می‌خورد. با وجود این تفاوت‌ها در دو بعد عملکردی و زیبایی‌شناسانه، قرابت فرهنگی میان این شهرها موجب نزدیکی بعد هویتی این زیرساخت‌ها شده ‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Three Urban Water Supply Networks as City Landscape Infrastructures

نویسنده [English]

  • Mohammad Jamshidian
Ph.D. Student in Landscape Architecture, School of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

Water, as the most vital human need and a life-giving element, has been the first concern in creating any permanent or temporary settlement. The water supply networks in the cities have also been the first urban facilities that have provided a suitable context for humans to live in and played an infrastructure role for cities on a large scale. However, throughout history, their presence in the city has not been limited to a mechanical facility. The reason is that they are a mixture of objective and subjective issues which has turned them into an element of the urban landscape. In this framework, a comparative study of water supply networks in the cities of Semnan in Iran, Bukhara in Uzbekistan, and Fez in Morocco was made as landscape infrastructures. Landscape infrastructure in the city is a city infrastructure that, in addition to serving as a mechanical and functional facility in the city, is a part of the citizens’ image and mentality of the city in the context of nature, which plays the role of a major landscape element on a large scale and with the acting of various components. The comparative study of the three mentioned cities shows that although the idea of a water system is proposed as a landscape infrastructure for those cities, the geographical and functional factors in the city have made differences in some three dimensions of the landscape. The factors have brought changes to the formation of their components and elements, which have also had different effects on each city landscape. The water storage pools in Semnan, the geometric ponds of Bukhara in a cultural service complex, and the numerous water springs in Fez are part of the differences that can be seen in each of these networks caused by the functional requirements and the type of water use affected by the geography and climate of the city. Despite these differences in both functional and aesthetic dimensions, the cultural affinity between these cities has brought the identity dimension of these infrastructures closer together. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian City Water System
  • Landscape Infrastructure
  • Landscape Dimensions
  • Urban Landscape
  • Comparative Study
احمدپناهی سمنانی، محمد. (۱۳۷4). آداب و رسوم مردم سمنان؛ مثل‌ها، افسانه‌ها، باورهای عامه، حرف و فنون سنتی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اصطخری، ابواسحق ابراهیم. (1374). مسالک و ممالک (ترجمۀ محمد بن عبدالله تستری، به‌کوشش ایرج افشار). تهران : بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
آل‌هاشمی، آیدا. (1396). ظهور منظرین زیرساخت آبی در شهرهای مراکش. هنر و تمدن شرق، 5(15)، 3-12.
آل‌هاشمی، آیدا. (1399). پیوند زیرساخت‌های آبی سنتی و نظام محله‌ای در شهرهای ایران ساختار شهری و زیرساخت آبی در شهر سمنان. هنر و تمدن شرق، 8(27)، 5- 14.
بنی‌اسدی، علی و طهایی، محمد. (1374). سیمای استان سمنان (جغرافیا، تاریخ و جغرافیای تاریخی). ج 1. سمنان: استانداری سمنان، دفتر امور اجتماعی و انتخابات.
جمشیدیان، محمد. (1391). طراحی منظر استخر بزرگ سمنان با رویکرد منظر بومی (پایان نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد معماری منظر). دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
زندی، مرجانه. (1389). بازسازی منظر رودخانۀ «فاس»-مراکش. منظر، 2(8)، 18-21.
شجاعی، فاطمه‌السادات. (1396). چشمۀ آبخوری، عامل اعتباربخشی محلات مراکش. هنر و تمدن شرق، 5(17)، 33-41.
صفی‌نژاد، جواد. (۱۳۵۹). نظام‌های آبیاری سنتی در ایران. ج.1. تهران: دانشگاه تهران.
معین‌الفقرا، احمد بن محمودالمدعوب. (1339) . تاریخ ملازاده در ذکر مزارات بخارا (نیمۀ اول قرن نهم میلادی) (به‌اهتمام احمد گلچین معانی). تهران : کتابخانۀ سینا.
منصوری، سیدامیر؛ آل‌هاشمی، آیدا و جمشیدیان، محمد. (1392). زیرساخت منظرین، نقش شبکۀ آبی بر ساختار شهر بخارا. منظر، 5(25)، 10-15.
منصوری، سیدامیر؛ آل‌هاشمی، آیدا و جمشیدیان، محمد. (1393). سیستم آبی بخارا به‌عنوان زیرساخت منظرین شهر، مروری بر ظهور و انحطاط یک شبکۀ منظرین درون شهر. باغ نظر، 11(31)، 1-16.
مهندسین مشاور باغ‌اندیشه. (۱۳۸۸). طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسودۀ شهر سمنان. تهران: شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران.
Williams, R. (2012). Infrastructure as lived experience. Landscape Infrastructure Conference, Harvard University Graduate School of Design. Retrieved March, 2014. from https://archinect.com/%20lian/live-blog-rosalind-williams-infrastructure-of-lived-experience.