استثنائات وارده بر «اصل علنی بودن دادرسی» در حقوق ایران، اسناد حقوق بشری و اساسنامه دادگاه‌های بین‌المللی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 قاضی دادگستری و دانش‌آموخته کارشناسی ارشد فقه و حقوق خصوصی، دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران.

2 قاضی دادگستری و دانش‌آموخته کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، دانشگاه شهید چمران، اهواز، ایران.

چکیده

اصل علنی بودن دادرسی یکی از معیارهای احراز عادلانه ‌بودن دادرسی است که منتج به تضمین حقوق اشخاص و ارتقای کیفیت رسیدگی کیفری می‌‌گردد، این اصل به‌عنوان یک اصل مقبول در اسناد بین‌المللی حقوق بشری و اساسنامه دادگاه‌های کیفری پذیرفته شده است، ولی آنچه مسلم است، اینکه اصل علنی بودن دادرسی، همانند دیگر اصول کلی، اصل مطلقی نیست که تحت هر شرایطی اجرا گردد؛ گاهی عروض مصالحی والاتر نظیر مصالح ملی، اخلاق حسنه، مصالح خصوصی اصحاب دعوا و اقتضای عدالت لزوم رعایت علنی بودن رسیدگی را با محدودیت مواجه می‌سازد و سببی برای برگزاری غیرعلنی رسیدگی‌ها خواهد شد. این اصل همگام با نظامات حقوقی دنیا در قوانین داخلی پیش‌بینی شده است و قانون اساسی در اصول ۱۶۵ و ۱۶۸ وسایر قوانین شکلی موضوعه آن را مطمح نظر قرار داده‌اند، بیان کلی و غیرشفاف استثنائات این اصل در قوانین بین‌الملل و ایران، قابل دفاع نیست، و به‌کارگیری عباراتی نظیر اعمال منافی عفت»، «جرایم برخلاف حسنه»، «احساسات مذهبی»، «نظم عمومی»، «دعاوی خصوصی و روابط خانوادگی» و... در قوانین داخلی مبهم و غیر شفاف است، و لازم بود تا مقنن این استثنائات را کاملا تبین می‌نمود تا صرفاً در مواردی که حقاً داخل در استثناست، جلسات رسیدگی به نحو غیرعلنی برگزار گردد، تا از این بستر دادرسی عادلانه تحقق پیدا کند. این جستار که به روش توصیفی- تحلیلی صورت‌گرفته نخست به جایگاه این اصل در اسناد بین‌المللی و داخلی پرداخته و بعد از آن استثنائات وارده بر اصل را مورد دقت نظر قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Place of the Principle of Publicity of Trial in Islamic Law Human Rights Documents and the Statute of International Courts and Exceptions

نویسندگان [English]

  • amir barani Biranvand 1
  • efat Ahmadzadeh 2
1 judge of justice. MA. in Law, Jurisprudence and Private Law, University of motahari, Tehran, Iran.
2 judge of justice. MA. in Law Private Law, University of Shahid Chamran University, ahvaz, Iran.
چکیده [English]

The principle of publicness of the proceedings is one of the criteria for ensuring the fairness of the proceedings, which results in guaranteeing the rights of individuals and improving the quality of criminal proceedings. This principle is accepted as an accepted principle in international human rights documents and the statutes of criminal courts, but What is certain is that the principle of public proceedings, like other general principles, is not an absolute principle that can be implemented under any circumstances; Sometimes the presentation of higher interests such as national interests, good morals, private interests of the litigants and the requirements of justice will limit the need to observe the public nature of the proceedings and will be a reason for holding the proceedings in private. This principle has been provided in domestic laws in line with the legal systems of the world,and the constitutional law in principles 165 and 168 and other formal laws have assumed its subject, general and non-transparent exceptions to this principle in international and Iranian laws can be considered. It is not a defense, and the use of terms such as "acts contrary to modesty", "crimes against morality", "religious sentiments", "public order", "private lawsuits and family relations" etc. in vague and non-transparent domestic laws. is, and it was necessary for the legislator to fully explain these exceptions so that only in the cases that are rightly included in the exception, hearings will be held in a closed manner, so that fair proceedings can be realized from this platform. This essay, which was carried out in a descriptive-analytical method, first discussed the position of this principle in international and domestic documents, and then carefully considered the exceptions to the principle. Considering the dignity and prominent position of the principle of openness, it should be said that the openness of criminal proceedings is considered a principle and non-publicity is considered an exception, which means that the exceptions in practice should be interpreted in a narrow way so as to be the basis for the implementation of this principle. be provided This principle is fully compatible with the standards of human rights and the theoretical basis of this principle is the right of the accused and the interest of the society. Also, Islamic standards are not against this unquestionable principle of law, and examining the statements of the jurists shows that they had public proceedings in their minds as an assumption. Despite the fact that the publicness of the court's verdict has received serious attention in international human rights documents, it is not mentioned in the constitution, and what has been stated in the criminal proceedings regarding the announcement of the verdict of some crimes is not in line with the international regulations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • principle of openness
  • national interests
  • good morals
  • closed trials
  • necessity of justice
ابن قدامه، عبدالله بن احمد (1985). المغنی فی فقه الامام احمد بن حنبل. بیروت: دار الفکر؛
احمدی واستانی، عبدالغنی (1341). نظم عمومی در حقوق خصوصی. تهران: انتشارات روزنامه رسمی.
آخوندی، محمود (۱۳۸۸). آیین دادرسی کیفری. چاپ یازدهم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
اردبیلی، احمد بن محمد (1403). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
اردبیلی، سید عبد الکریم موسوی (1423فقه القضاء. طبعه الثانیه، قم: مؤسسه النشر لجامعه المفید رحمه الله.
اردبیلی، سید عبد الکریم موسوی (1427). فقه الحدود و التعزیرات. طبعه الثانیة، قم: مؤسسة النشر لجامعه المفید رحمه الله.
آشوری، داریوش (1370). دانشنامه سیاسی. تهران: نشر مروارید.
افتخاری، اصغر (1379). امنیت در گذار. فصلنامه راهبردی، 3(4).
انصاری، محمد علی (1415). الموسوعه الفقهیة. قم: مجمع فکر الاسلامی.
اویبراد، دیوید (۱۳۸۶). رفتار با متهم با توجه‌ بهموارد ١٤ و ١٥ میثاق بین­المللی حقوق مدنی و سیاسی. ترجمه­ی فریده طه، فصلنامه­ی مطالعات پیشگیرانه جرم، 2(4).
ایرانی ارباطی، بابک (۱۳۸۶). مجموعه نظرهای مشورتی جزایی. تهران: انتشارات مجد.
باباخانی، فرزاد (1396). اصل علنی بودن رسیدگی به محاکمات مطبوعاتی. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی.
بوزان، باری (1378). مردم دولت و هراس. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بیهقی، احمد بن حسین (1419). السنن الکبری. بیروت: دار الفکر.
تاجیک، محمدرضا (1381). مقدمه­ی بر استراتژی­های امنیت جمهوری اسلامی. تهران: فرهنگ گفتمان.
تبریزی، جواد بن علی (1427
جواد (1428). ارشاد الطالب الی تعلیق المکاسب. طبعه الثانیة، قم: موسسه اسماعیلیان.
ترمذی، محمد بن عیسی (1419). الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی. قاهره: دار الحدیث.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (۱۳۸۶). روش جدید در مقدمه عمومی علوم حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1388). مبسوط در ترمینولوژی حقوق (دوره 5جلدی). چاپ چهارم، تهران: انتشارات گنج دانش.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1410). الصحاح- تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دار العلم للملایین.
حدادی، مهدی (1389). مقایسه مفهوم و کارکرد نظم عمومی در نظام حقوق بین‌الملل با نظام‌های حقوقی ملی. مجله علمی حقوق خصوصی، 7(16)، 157-184.
حسینی میلانی، علی (1401). کتاب القضا. قم: بی‌نا.
حلّی (علامه). حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (1410). إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلّی (علامه). حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (۱۴۱۳). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلّی (فخر المحققین). محمد بن حسن بن یوسف (1387). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حلّی (محقق). نجم الدین، جعفر بن حسن (1408). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. طبعه الثانیة، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
خالقی، علی (۱۳۸۳). علنی بودن دادرسی در پرتو اسناد بین الملی و حقوق داخلی. مجله پژوهش­های حقوقی، 3(5).
خالقی، علی (1388). آیین دادرسی کیفری. چاپ سوم، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش­های حقوقی شهر دانش.
خالقی، علی (1389). جستارهایی از حقوق بین­الملل (مجموعه مقالات). تهران: مؤسسه­ی پژوهش­های حقوقی شهردانش.
خالقی، علی (۱۳۹۷). نکته­ها در قانون آیین دادرسی کیفری. چاپ یازدهم، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش­های حقوقی شهر دانش.
خواجه‌نوری، یاسمن (1389). جلوه‌های دادرسی عادلانه در حقوق کیفری کودکان، (زیر نظرعلی حسین نجفی ابرند آبادی، تازه‌های علوم جنایی. تهران: میزان.
دانش، تاج‌زمان (1378). دادرسی اطفال بزهکار در حقوق تطبیقی. تهران: نشر میزان.
رحیمی­نژاد، اسمعیل (1387). کرامت انسانی در حقوق کیفری. تهران: نشر میزان.
رضوی فرد، بهزاد؛ قربانزاده، حسین (1395). حق بر علنی بودن دادرسی به‌عنوان یکی از حقوق دفاعی متهم در رویه دادگاه­های کیفری بین‌المللی، مجله مطالعات حقوق تطبیقی، 7(1).
رمضانی نوری، محمود (۱۳۷۵). فرهنگ حقوقی مدین. تهران: نشر مرسل.
زمان زاده بهبهانی، مهری؛ رهامی، محسن؛ ناجی زواره، مرتضی (۱۳۹۷). واکاوی جایگاه اصول دادرسی عادلانه در فقه امامیه، پژوهشنامه حقوق اسلامی، 19(2).
سادات‌اسدی، لیلا (1388). تأثیر حقوق بشر بر مقررات دادرسی ایران ناظر به کودکان معارض با قانون، فصلنامه مطالعات پیش‌گیری از جرم، سال چهارم، شماره 11.
سلطانی­ فرد، حسین (1390). بررسی اصل علنی بودن رسیدگی­های کیفری در حقوق ایران و اسناد بین‌المللی. پایانامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
شامبیاتی، هوشنگ (1377). حقوق کیفری اختصاصی. چاپ دوم، تهران: انتشارات ژوبین.
شهبازی ­نیا، مرتضی؛ تفرشی، عیسی؛ علمی، حسین (1392). مفهوم نظم عمومی در حقوق بین­الملل خصوصی و جایگاه آن در داوری تجاری بین‌المللی. مطالعات حقوق خصوصی (حقوق)، 43(1)، 93-111.
صادقی، محسن (1384). مفهوم و اعمال نظم عمومی در مراجع قضایی و شبه قضایی و جلوه­های آن. فصلنامه حقوق، مجله­ی دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 68.
طرابلسی (ابن براج). قاضی، عبد العزیز (1406). المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طوسی، محمد بن حسن (1387). المبسوط فی فقه الإمامیة. طبعه الثالثه، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
عاملی کرکی (محقق ثانی). علی بن حسین (1414). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام؛
عباچی، مریم (1380). حقوق کیفری اطفال در اسناد سازمان ملل متحد. تهران: نشر مجد.
فرحزادی، علی اکبر (1379). معرفی اجمالی اصول بنیادین دادرسی در اسلام. فصلنامه­ی دیدگاه­های حقوقی، 5(19-20)، 37-80.
فضائلی، مصطفی (1387). دادرسی عادلانه محاکمات کیفری بین­المللی. تهران: مؤسسه­ی مطالعات و پژوهش­های حقوق شهر دانش.
قاری سید فاطمی، سید محمد (۱۳۹۳). حقوق بشر در جهان معاصر (جستارهای تحلیلی از حق­ها و آزادی­ها). چاپ سوم، تهران: انتشارات شهر حقوق.
کاتوزیان، ناصر (بی­تا). حقوق مدنی (قواعد عمومی قراردادها). چاپ سوم، تهران.
گلپایگانی، سید محمد رضا موسوی (1412). إرشاد السائل. طبعه الثانیة، بیروت: دار الصفوة، بیروت.
گلپایگانی، سید محمد رضا موسوی (۱۴۱۳). کتاب القضاء. قم: دار القرآن الکریم.
گلدوست جویباری، رجب (۱۳۸۶). کلیات آیین دادرسی کیفری. تهران، انتشارات جنگل.
الماسی، نجاد علی (1368). تعارض قوانین. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
الماسی، نجاد علی (1382). حقوق بین‌الملل خصوصی، تهران: میزان.
الماسی، نجاد علی؛ علیزاده، عبدالرضا و کریم پور، صالح (1395). نظم عمومی در رویکرد حقوقی، فقهی و جامعه شناسی. مجله پژوهش‌های فقهی، 12(1)، 1-36.
ماندل، رابرت (1379). چهرهی متغیر امنیت. تهران: ترجمه و نشر پژوهشکده راهبردی تهران.
ماوردی، علی بن محمد (1414). الحاوی الکبیر فی المذهب الامام شافعی. ط: معوض، علی محمد، بیروت: دار الکتب العلمیه.
مجدزاده غزال (۱۳۸۳). دادرسی عادلانه، مفهوم و ساز و کار. پایان نامه­ی کارشناسی ارشد، حقوق بین­الملل، دانشگاه شهید بهشتی
مجلسی، محمدباقر (1410). بحار الانوار. بیروت: موسسه الطبع و النشر.
محبی، علی (1385). انتشار جریان دادرسی در حقوق ایران و انگلیس. پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد، حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه شهید بهشتی.
مدنیان، غلامرضا؛ رحمت الله­ی، حسین و خالقی دامغانی، احمد (1390). امکان یا امتناع تبین مفهوم نظم عمومی در حقوق، نشریه پژوهش‌های حقوق تطبیقی، ۱۵ (۳)،۱۳۳-۱۵۲
مرادی گو صدفی، تورج (1384). سیاست جنایی ایران در زمینه­ی اعمال منافی عفت. پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد، حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه شهید بهشتی.
موذن­زادگان، حسنعلی (1383) دادرسی کیفری ویژه اطفال در حقوق ایران. مجله ندای صادق، 9(33).
نجف‌آبادی، حسین علی منتظری (1409). دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة. قم: نشر تفکر، قم.
نجفی (کاشف الغطاء) علی بن محمد رضا بن‌هادی (1381). النور الساطع فی الفقه النافع. نجف اشرف: مطبعة الآداب.
نجفی، محمد حسن (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. طبعه السابعه، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نصری، قدیر (1380). معنا و ارکان جامعه شناسی امنیت. فصلنامه راهبرد، 26.
نوری ­طبرسی، میرزاحسین (1407). مستدرک الوسایل و مستنبط المسائل. قم: مؤسسه آل­البیت لاحیاء التراث.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1382). امام علی (ع) و اصول قضاوت. مجله­ی فقه اهل بیت، ٣٣.
هاشمی، سید محمد (1392). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، (حاکمیت و نهادهای سیاسی). چاپ بیست‌وچهارم، تهران: نشر میزان.
هاشمی، سید محمد (۱۳۹۳). حقوق بشر و آزادی­های سیاسی. چاپ سوم، تهران: میزان.
واسطی زبیدی، سید محمد مرتضی حسینی (1414). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
ورعی، سید جواد، (1385). مبانی و مستندات قانون اساسی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ولیدی، محمدصالح (1380). جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی. چاپ دوم، تهران: انتشارات امیر کبیر