برنامه‌ریزی کاربری اراضی در مدیریت کالبدی ـ فضایی مناطق پیراشهری(مطالعه موردی: اسلامشهر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 د‌انشجوی د‌کتری شهرسازی، گروه شهرسازی، د‌انشکد‌ۀ معماری و شهرسازی، واحد‌ قزوین، د‌انشگاه آزاد‌ اسلامی، قزوین، ایران.

2 استاد‌یار گروه شهرسازی، د‌انشکد‌ۀ معماری و شهرسازی، واحد‌ قزوین، د‌انشگاه آزاد‌ اسلامی، قزوین، ایران.

3 د‌انشیار گروه شهرسازی، د‌انشکد‌ۀ معماری و شهرسازی، واحد‌ قزوین، د‌انشگاه آزاد‌ اسلامی، قزوین، ایران

چکیده

پیراشهری که گاهی به آن حاشیه شهری هم اطلاق می‌شود می‌تواند بر فرم شهری و چالش‌های برنامه‌ریزی فضایی قرن بیست‌ویک غالب شود. در کشورهای صنعتی یا پساصنعتی، پیراشهر قلمرو تغییرات اقتصادی، اجتماعی و دگرگونی ساختار فضایی است، درحالی‌که در کشورهای به‌تازگی صنعتی شده و بیشتر کشورهای درحال‌توسعه، غالباً منطقه شهری پر هرج‌ومرجی است که سبب‌ساز پراکندگی و توسعه ناهماهنگ شهری می‌شود. شناخت و تحلیل برنامه‌ریزی کاربری اراضی برای این مناطق می‌تواند به مدیریت بهتر این مناطق بیانجامد. ازاین‌رو، پژوهش حاضر باهدف شناخت و تحلیل این عوامل برای مناطق پیراشهری در شعاع 8 کیلومتری مابین کلانشهر تهران و شهر اسلامشهر براساس داده‌ها و نقشه‌های سال 1399 و بر مبنای 3 دسته‌بندی کلی کاربری اراضی یعنی شهری، کشاورزی و حفاظتی با لحاظ کردن ناسازگاری بین آن‌ها به انجام رسیده است. روش پژوهش مبتنی بر رویکرد کاربردی و توصیفی– تحلیلی است که با درنظر گرفتن الگوی تحلیل استراتژی تشخیص ناسازگاری کاربری اراضی (LUCIS) و پیاده‌سازی آن در محیط (GIS) توانست میزان مطلوبیت عوامل تأثیرگذار هر یک از کاربری‌های اراضی مذکور در جهت برنامه‌ریزی برای مناطق پیراشهری را برای محدوده موردمطالعه ارائه نماید.یافته‌ها به‌عنوان اولین نتایج این تحلیل نشان داد که از مجموع مساحت 46.335 هکتار شعاع 8 کیلومتری پیراشهری شهر اسلامشهر، 122 لکه با مجموع 12.754 هکتار دارای بالاترین مطلوبیت، 227 لکه با مجموع 21.155 هکتار دارای مطلوبیت متوسط و 139 لکه با مجموع 12.426 هکتار دارای کمترین مطلوبیت کاربری اراضی برای برنامه‌ریزی کالبدی – فضایی این منطقه می‌باشد. دومین نتیجه، موقعیت این لکه‌ها در جهت چگونگی آینده‌نگری و برنامه‌ریزی صحیح برای مدیریت شهری برای این مناطق است و به‌عنوان سومین نتیجه، تعمیم این مدل برنامه‌ریزی برای دیگر مناطق پیراشهری کشور را می‌توان در نظر گرفت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی، مظهر. عزیزی، شیرین. فائقی، نیکو.1398. اثرات پیوندهای روستایی شهری بر تحولات کالبدی فضایی نواحی پیراشهری: سکونتگاه‌های محمودآباد و آتشگاه پیرامون شهر کرج؛ مجله توسعه فضاهای پیراشهری، سال اول، شماره 2، ص 95- 106.
افراخته، حسن. حجی‌پور، محمد.1392. خزش شهری و پیامدهای آن در توسعه پایدار روستایی (روستاهای پیراشهری شهر بیرجند). جغرافیا (فصلنامه بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران)، سال یازدهم، شماره 39: 158-185.
امینی، جمال. توزه، واحد.1398. تحلیلی برجهات بهینه توسعه فضایی کالبدی شهر مهاباد؛ جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس. دوره 11، شماره 41، ص 106-88.
پورمحمدی، محمدرضا. جام کسری، محمد.1390. تحلیلی بر الگوی توسعه ناموزون تبریز؛ تحقیقات جغرافیایی؛ سال 25؛ شماره 100، ص 31-54.
پوریوسفی، مرجان. 1398. نقش مدیریت شهری و شهرداری در توسعه کالبدی فیزیکی شهرها با تأکید بر تغییر کاربری اراضی شهر چالوس؛ نخستین کنفرانس ملی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری و روستایی، مرکز بین‌المللی همایش‌ها و سمینارهای توسعه پایدار جهان اسلام؛ موسسه آموزش عالی حکمت، تهران، 9 مرداد.
جمشیدزهی، امید؛ قنبری، سیروس.1399. خزش شهری و تحولات کالبدی فضایی سکونتگاه‌های پیراشهری زاهدان؛ مجله توسعه فضاهای پیراشهری، سال دوم، شماره 3: ص85-104.
خرم بخت، احمدعلی. 1397. بررسی روند ادغام و هضم روستاهای پیراشهری در فرایند توسعه کلانشهر تهران با استفاده از نرم‌افزار GIS؛ پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال نهم، شماره ۳۴ .ص217- 228.
سالاریان، فاطمه. طاطیان، محمدرضا. قانقرمه، عبدالعظیم. تمرتاش، رضا.1400. مدل‌سازی تغییرات پوشش اراضی استان گلستان با استفاده از مدل‌سازی تغییرات کاربری Land Change Modeler؛ سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی؛ سال 12؛ شماره 4؛ ص 47-70.
سلطانی، ناصر. محمدنژاد، وحید.1400. کارایی سامانه گوگل ارث انجین در ارزیابی تغییرات کاربری اراضی و پیش‌بینی آن با مدل مارکوف (مطالعه موردی دشت ارومیه)؛ فصلنامه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، سال 12، شماره 3، پاییز 1400، ص 101-114.
صرافی، مظفر؛ شمس پویا، محمدکاظم؛ توکلی‌نیا، جمیله.1397. توسعه پایدار پیراشهری؛ انتشارات امیرکبیر؛ چاپ اول.
عنابستانی، علی‌اکبر. جلالی، امین.1400. تحلیل میزان اثرگذاری نظارت دهیاری‌ها برساخت و سازهای توسعه کالبدی روستاهای پیراشهری کلانشهر مشهد؛ برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، سال 6، شماره 1: 4-67.
غمامی، مجید. خاتم، اعظم. اطهاری، کمال.1386. مدیریت یکپارچه و حل مسئله اسکان غیررسمی؛ انتشارات شهیدی.
کاظمیان شیروان، غلامرضا. ضیائی، محمود. امیری، مقصود. 1396. بررسی استقرار خرده نظام مدیریت مناطق پیراشهری منطقه 22 کلانشهری تهران؛ اقتصاد و مدیریت شهری، دوره 5، شماره 2.ص 41-56.
لاله­پور، منیژه؛ سرور، هوشنگ.1393. بررسی نقش نظام مدیریت و برنامه­ریزی در سازمان‌دهی فضایی جمعیت و فعالیت در منطقه کلانشهری تهران؛ جغرافیا و آمایش شهری-منطقه­ای، شماره 11، ص 105-126.
منصورمقدم، محمد. روستا، ایمان. صادق­زمانی، محمد.1400.مطالعه و پیش‌بینی تغییرات دمای سطح زمین شهر یزد: بررسی اثر مجاورت و تغییرات پوشش اراضی.سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی. سال 12. شماره 4. ص 1-27.
میرکتولی، جعفر. عادلی، محسن.1393. تحلیل هوشمند کاربری اراضی مدل LUCIS (استراتژی تشخیص ناسازگاری کاربری اراضی). گرگان، دانشگاه گلستان. چاپ اول. ص 292.
وب‌سایت مرکز آمار ایران - نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان اسلامشهر – 1395 (سازمان برنامه‌وبودجه کشور – معاونت آمار و اطلاعات) ssis.sci.org.ir
وب‌سایت رسمی فرمانداری اسلامشهر islamshahr.ostan-th.ir
وب‌سایت شهرداری اسلامشهر eslamshahr.ir
Briant, C. R. 1995. The Role of Local Actors in Transforming the Urban Fringe, In: Rural Studies vol. 11, pp. 255-267
Buxton, Michael & Tieman, George & Bekessy, Sarah & Budge, Trevor & Mercer, Dave & Coote, Matthew and Morcombe, jo – Anne.2016. “Change and Continuity in Peri-urban Australia: State of the Peri –urban Regions – A Review of the Literature”, Monograph 1 – Change and Continuity in Peri-Urban Australia, RMIT University, Melbourne.
Csatari, B. Farkas, J. Lennert, J. 2013. Landuse changes in the rural-urban fringe of Kecskemet after the economic transition. Journal of Settlements and Spatial Planning. Journal homepage:http//jssp.reviste.ubbcluj.ro
Ewinga, R., Hamidib, Sh., Gracec, J., & Dennis Weid, Y .2016. Does urban sprawl hold down upward mobility?, Landscape and Urban Planning, 148 (16): 80-88.
Fang, L., Li, P., & Song, S. 2017. China’s Urban Development Policies and City Growth Dynamics, International Review of Economics & Finance, 52 (11): 322-329.
Johnston, R.J. et al. 2000. The Dictionary of Human Geography. Fourth edition, Blackwell Publishing, United Kingdom.
Karakuzulu, Z., Arici, F., & Dogan, S. 2020. Spatial development of Adapazari City (Turkey) after the 1999 earthquake, Arabian Journal of Geosiences, 13 (22): 118-129.
Odum, E.P. (1969). The Strategy of ecosystem development. Science 164:262/70
Owusu-Ansah, J.K., & Atta-Boateng, F. 2016. The spatial expression of physical development controls in a fast-growing Ghanaian city, Journal of Land Use Policy, 54, (12): 147-157.
Piorr, Annette, Ravetz, joe, Tosics, Ivan .2011. “Peri-urbanisation in Europe Towards European Policies to sustain Urban – Rural futures”, Published by Forest & Landscape University of Copenhagen.
Ravetz, J. Fertner, ch. Sick Nielsen, Th. 2013. The Dynamics of Peri-Urbanization. Peri-urban futures: Scenarrios and models for land use change in Europe, DOI 10.1007/978-3-642-30529-0_2, Springer – Berlin Heidelberg
Ravetz, Joe & Fertner, Christian and Nielsen, Thomas Sick .2013.“The Dynamics of Peri urbanization”, Nilsson, K.; Pauleit, S.; Bell, S.; Aalbers, C.; Nielsen, Th. (Eds.), Peri-urban futures; Scenarios and models for land use change in Europe, Springer, pp.13-44.
Stoica, Ilinca, Valentina & Talanga, Cristian & Zamfir, Daniela .2010. Urban-Rural Interface: General Remarks. Application in the Romanian system of settlements. Tomxx, no 2, pp: 238-245, Analete Universitat ii din Oradea – Seria Geographie.
Wilson, R., & Pearce, T. 2017. Management challenges for aboriginal cultural heritage in Peri-urban Queensland. Australian Gepgrapher. 48, (2): 203-217.
www.geocases1.co.uk/printable/the%20rural%20urban%20fringe.html.