آسیب‏ شناسی فقهی و حقوقی وقف‏نامه (مطالعۀ موردی، تأثیر نیت اشتباه واقف در وقف‏نامۀ منتخب)

نوع مقاله : ‍‍‍‍‍‍‍پژوهش کاربردی

نویسندگان

1 واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی

2 دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

ازجمله‏ مشکلات وقف‌نامه‌ها که در تنظیم متون آن‌ها دقت لازم و کافی انجام نشده، تناقض در بیان واقف مبنی بر وقفیت ملک موقوفه با فروش اصل آن است. در نمونۀ مورد بررسی در این جستار، واقف در ابتدای وقف‌نامه، ضمن اقدام به وقوف چند پلاک از مایملک خود، در ادامۀ آن نیت می‌کند اصل برخی از رقبات موجود در پلاک وقفی به فروش برسد و درنهایت با درآمد حاصل از آن، بیمارستانی در ملک موقوفه احداث شود. در این میان، از یک سو بر‌اساس قوانین و شرع، امکان فروش رقبات موقوفه وجود ندارد و از سوی دیگر، چنانچه ارادۀ این باشد که به نیت واقف عمل شود، می‌بایست قوانین را درنظر نگرفت و اصل رقبات موقوفه برای عمل به نیت واقف به فروش برسد. جستار حاضر در‌صدد بوده است با روش توصیفی ـ تحلیلی، تعارض حاصل از مسئلۀ مذکور را از منظر حقوقی و فقهی مورد تطبیق و واکاوی قرار دهد و راهکارهای لازم برای برون‌رفت از این تعارض را ارائه دهد. ازجمله نتایج پژوهش این است که از موقوفات دیگر واقف و یا سایرین در این موقوفه سرمایه‏گذاری شود و به نوعی با ایجاد سرمایه از موقوفه‏ای در موقوفۀ دیگر و از طریق مشارکت آن‌ها با هم در حل موضوع اقدام شود. همچنین استفتا از مراجع عظام تقلید و بهره‌گیری از نظریۀ وقف مالکیت، ازجمله موارد برون‌رفت از مشکل مذکور است.

کلیدواژه‌ها


  • قرآن کریم.

الف) منابع فارسی

  • امامی، سید حسن (1382)، حقوق مدنی، جلد اول، تهران: اسلامی.
  • جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1384)، ترمینولوژی حقوق، جلد اول، تهران: کتاب‌خانۀ گنج دانش.
  • داراب‌پور، محراب (1390)، «حقوق مکتسبۀ متصرفین در موقوفه‌ها»، فصلنامۀ دیدگاه‌های حقوقی، شمارۀ
  • دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، تهران :مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  • عمید، حسن (1389)، فرهنگ فارسی عمید، جلد اول، تهران: راه رشد.
  • فرهنگ فقه (1382)، تحقیق و تألیف: مؤسسۀ دائره المعارف فقه اسلامی زیر نظر آیت‌اله سید محمود هاشمی شاهرودی، جلد چهارم، قم : مؤسسۀ دائره المعارف فقه اسلامی.
  • کاتوزیان، ناصر (1384)، حقوق مدنی عقود معین، جلد سوم، تهران: گنج دانش.
  • کاتوزیان، ناصر (1387)، عقود معین، جلد اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • گرجی، محسن (1370)، «قاعدۀ تبعیت عقد از قصد و قاعدۀ انحلال»، تحقیقات اسلامی، شمارۀ 1 و 2.
  • گلپایگانی، محمدرضا (1413ق)، مجمع‌المسائل،جلد دوم، قم: دارالقرآن‌الکریم.
  • محمدی خوانساری، سید جلیل (1388)، فرهنگ لغت و اصطلاحات وقف، جلد اول، تهران: همسفر.
  • مدنی، جلال‌الدین (1382)، حقوق مدنی،جلد اول، تهران: پایدار.
  • معین، محمد (1386)، فرهنگ فارسی معین، تهران: پارس نوین.
  • ملائکه‌پور شوشتری، سید محمد حسن (1400)، «امکان وقف مالیت در پرتو تحلیلی نو از عقد وقف»، مطالعات حقوق خصوصی، شمارۀ 51.

 

ب) منابع عربی

  • ابن ادریس، محمد بن احمد حلی (1410ق)، السرائر‌الحاوی لتحریر‌الفتاوی، جلد سوم، قم: مؤسسه ‌النشر ‌الاسلامی ‌التابعه لجماعه ‌المدرسین.
  • ابن قدامه ‌المقدسی، عبدالرحمن بن محمد (1388ق)، المغنی، جلد ششم، بیروت: مکتبه القاهره.
  • افرام البستانی، فواد (1375)، المنجد الابجدی(فرهنگ ابجدی)، ترجمۀ رضا مهیار، جلد اول، تهران: اسلامی.
  • ‌الهنائی ‌الازدی، علی بن‌الحسن ( 1988)، ‌المنجد فی‌اللغه، ‌القاهره: عالم‌الکتب.
  • خمینی ، روح‌الله (1392)، ترجمۀ تحریرالوسیله، جلد دوم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی‏‏.
  • ذهنی تهرانی، محمدجواد (1366)، المباحث الفقهیه فی شرح الروضة البهیه، جلد دهم، تهران: وجدانی.
  • الزبیدی، مرتضی (1984)، تاج‌العروس من جواهر‌القاموس، بیروت: دارالهدایه.
  • شهید اول، مکی‌العاملی محمد (1382)، اللمعه‌الدمشقیه کتاب الوقف، علی شیروانی /محسن غرویان، جلد اول، قم: دارالفکر.
  • شیخ صدوق،محمد بن علی ابن بابویه (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، جلد چهارم، قم: مؤسسۀ النشرالاسلامی.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن طوسی (1387)، المبسوط فی فقه الامامیه کتاب الوقوف و الصدقات، ترجمۀ محمد تقی کشفی، جلد سوم، تهران: المکتبه‌ المرتضویه لاحیاء الاثار الجعفریه.
  • الطریحی، فخرالدین (1375ق)، مجمع‌البحرین،جلد چهارم، تهران: المکتبه‌المرتضویه‌لاحیاءالآثارالجعفریه.
  • عمید زنجانی، عباسعلی (1391)، قواعد کلی عقود کتاب البیع و المتاجر، جلد اول، تهران:خرسندی.
  • القزوینی الرازی، احمد ابن فارس ( 1299ق)، معجم مقائیس‌اللغه، قم: دارالفکر.
  • کاشف الغطاء، محمد حسین بن علی بن محمدرضا (1359ق)، تحریرالمجله، جلد دوم، نجف الاشرف: المکتبه‌المرتضویه.
  • محقق حلی، جعفر بن حسن حلی (1408)، شرایع‌الاسلام فی مسائل‌الحلام و الحرام، جلد دوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  • مغنیه، محمدجواد (1988)، الفقه علی مذاهب‌الخمسه، تهران: مؤسسه‌الصادق.
  • نجفی، محمدحسن (1981)، جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام، جلد بیست و هشتم، بیروت ـ لبنان: دارالاحیاءالتراث العربی.
  • النوری‌ الطبرسی، الحاج میرزا حسین (1408ق)، مستدرک‌الوسائل و مستنبط‌المسائل،جلد چهاردهم، بیروت: مؤسسۀ آل البیت لاحیاءالتراث.