راهبرد عباس‌میرزا نایب‌السلطنه در کارآمدسازی قشون قاجار در جنگ‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ،گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران

2 استادیار، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران

چکیده

رویارویی قشون قاجار با تهاجمات گسترده روسیه و تهدید کشور از سوی یک قدرت بیگانه در آغاز سده‌ 13ق./19م.، ضرورت تغییر در سازمان سنتی قشون و شیوه جنگی آن را در ذهن برخی از رجال آن عصر به ویژه عباس‌میرزا  نایب‌السلطنه (1203-1249ق./1789-1833م.) که فرماندهی قشون صحنه پیکار را در دست داشت، پدید آورد. راهبرد نظامی  نایب السلطنه بر کارآمدسازی توان نظامی قشون با نوین‌سازی سازمان، تجهیزات و شیوه جنگ، با الگوگیری از نظام اروپایی و بهره­گیری از راهنمایی و آموزش مربیان خارجی، متمرکز شد. در این مقاله، با طرح این پرسش که؛ ضرورت اتخاذ چنین راهبردی چه بوده است؟ کوشش می­شود تا به روش توصیفی- تحلیلی، با بررسی وضعیت قشون سنتی اوایل قاجاریه، راهبرد نظامی عباس­میرزا در قالب برنامه اصلاحات نظام جدید، تبیین و تحلیل گردد. یافته پژوهش نشان می‌دهد که اتخاذ برنامه اصلاحی قشون متأثر از واقعیت عینی صحنه میدانی پیکار با ارتشی منظم و مجهز، ضرورت و راهبردی آگاهانه جهت کارآمدسازی و سازماندهی قشونی همانند، برای مقابله و غلبه بر حریف مهاجم و خنثی‌سازی تحرکات و ناآرامی‌های داخلی سرکشان و شورشیان بوده است که درمجموع به تثبیت قدرت و حاکمیت  سلسله قاجارها می‌انجامیده است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Strategy of Abbas Mirza Nāyeb-al-Saltana for Streamlining the Qajar Army in Wars

نویسندگان [English]

  • Rasul Zareie 1
  • Hamid Asadpour 2
1 PhD student in History, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Persian Gulf University, Bushehr, Iran
2 Assistant Professor, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Persian Gulf University, Bushehr, Iran
چکیده [English]

The confrontation of the Qajar army with the extensive invasions of Russia and the threat of the country from a foreign power at the beginning of the 19th (13th AH) century, brought the necessity of changing the traditional structure of the army and its fighting tactics to the minds of some distinguished men of that era, especially Abbas Mirza Nāyeb-al-Saltana (1789-1833) who was the commander of the troops on the battlefield. The military strategy of the Crown Prince was mainly focused on making the military power of the army more efficient by modernizing the organization, equipment and tactics of warfare, using the European system, and taking advantage of the guidance and training offered by foreign instructors. In the present descriptive-analytical study, by posing the question of the necessity of adopting such a strategy, an attempt is made to explain and analyze the military strategy of Abbas-Mirza in the form of the reform program of the new system through examining the situation of the traditional forces of the early Qajar period. The findings of the research show that the adoption of the army reform program has been influenced by the objective reality of the fighting with a regular and well-equipped army, a necessity and a conscious strategy for streamlining and organizing of a similar army, to confront and overcome the aggressor opponent and to neutralize the movements and internal conflicts of rebellions and rioters, which has overall led to the consolidation of power and the sovereignty of Qajar dynasty.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar dynasty
  • Abbas Mirza army
  • new system of military reforms

مراجع

- احمدوند، علی­محمد (1386). «درباره راهبرد؛ مقدمه­ای بر تدوین طرح راهبردی در ناجا»، توسعه انسانی پلیس، سال3، شماره10.
ـ اعتضادالسلطنه، علیقلی میرزا (1395). اکسیرالتواریخ (تاریخ قاجاریه ازآغاز تا 1259ق.)، به­اهتمام جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
-‌‌ اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1367). تاریخ منتظم ناصری، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
-‌ اقبال‌آشتیانی، عباس (1385). میرزا تقی‌خان امیرکبیر، به­کوشش ایرج‌افشار، تهران: دانشگاه تهران.  
- اولیویه، گیوم آنتوان (1371). سفرنامه اولیویه، ترجمه محمدطاهر میرزا، تصحیح غلامرضا ورهرام، تهران: اطلاعات.
- بارنز، آلکس (1373). سفرنانه بارنز؛ سفر به ایران در عهد فتحعلیشاه قاجار، ترجمه حسن سلطانیفر، مشهد: آستان قدس رضوی.
ـ بینا، علی‌اکبر (1383). تاریخ سیاسی و دیپلماسی ایران‌، تهران: دانشگاه تهران.
- حسنلو، خسرو (1388). مروری بر مفاهیم جنگ و بررسی تأثیر ویژگی جنگ­‌های آینده بر سیاست دفاعی، تهران: مرکز آینده­‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی، مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
- خاوری شیرازی، میرزا فضل­الله (1380). تاریخ ذوالقرنین، تصحیح ناصر افشارفر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- خلیلی، رضا (1391). «تحول تاریخی- گفتمانی مفهوم استراتژی»، مطالعات راهبردی، سال 15، شماره4.
- دروویل، گاسپار (1370). سفر در ایران، ترجمه منوچهر اعتمادمقدم، تهران: شباویز.
- دنبلی، عبدالرزاق (1383). مآثر سلطانیه، به­کوشش فیروز منصوری، تهران: اطلاعات.
- رایت، دنیس (1361). نقش انگلیس در ایران، ترجمه فرامرز فرامرزی، تهران: فرخی.
ـ رینگر، مونیکا (1381). آموزش، دین و گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار، ترجمه مهدی حقیقتخواه، تهران: ققنوس.
- ژوبر، پیر آمده (1395). مسافرت به ارمنستان و ایران، ترجمه محمود مصاحب، تهران: علمی و فرهنگی.
- ساروی، محمد فتح­الله (1371). تاریخ محمدی«احسن­التواریخ»، به­اهتمام غلامرضا طباطبایی­مجد، تهران: امیرکبیر.
- سپهر، محمدتقی لسان­الملک (1377). ناسخ­التواریخ، تصحیح جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
- شهلایی، ناصر؛ مهرنیا، احمد و حسین ولی­وند زمانی (1387). نظریه­های راهبردی، تهران: دافوس آجا.
- شیرودی، مرتضی (1384). «جنگ، انواع، انگیزه­ها و جنگ تحمیلی»، رواق اندیشه، ش46.
- صلحجو، علی (1384). استراتژی چیست؟، امید انقلاب، شماره 361.
- عزتی، عزت­الله (1379). ژئواستراتژی و قرن بیست­ویکم، تهران: سمت.
- علی­بابایی، غلامرضا (1385). تاریخ‌ ارتش ایران (ازهخامنشی تا عصر پهلوی)، تهران: آشیان.
- فریزر، جیمز بیلی (1364). سفرنامه فریزر، ترجمه منوچهر امیری، تهران: توس.
- فلاندن، اوژن (2536). سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمه حسین نورصادقی، تهران: اشراقی.
ـ قوزانلو، جمیل (1315). تاریخ نظامی ایران، تهران: شرکت مطبوعات.
-‌ کرزن، جرج ناتانیل (1373). ایران و قضیه ایران، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
ـ کرونین، استفانی (1389). جنگ و صلح در ایران دوره قاجار، ساختن یک ارتش نو، ترجمه حسن افشار، تهران: مرکز.
- کلانتری، فتح­الله (1394). «کاربست سیاست دفاعی با راهبرد دفاعی و راهبرد نظامی»، سیاست دفاعی، سال23، شماره92.
- کوتزبویه، موریس دو (1348). مسافرت به ایران به­معیت سفیرکبیر روسیه در سال 1817، ترجمه محمود هدایت، تهران: امیرکبیر.
- گاردان، کنت آلفرد دو (1362). خاطرات مأموریت ژنرال گاردان در ایران، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، به­کوشش همایون شهیدی، تهران: گزارش فرهنگ و تاریخ ایران.
ـ مارکام، کلمنت (1364). تاریخ ایران در دوره قاجار، ترجمه میرزا رحیم فرزانه، به­کوشش ایرج افشار، تهران: فرهنگ ایران.
- محمود محمود (1367). تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن 19، تهران: اقبال.
- معاهدات ننگین قاجار (1375). به­اهتمام سیف­الله وحیدنیا، بی­جا: فرنگیس.
- ملکم، سر جان (1383). تاریخ ایران، ترجمه میرزا اسماعیل ‌حیرت، تهران: سنایی.
- موریه، جیمز (1386). سفرنامه جیمز موریه، ج1 سفر اول و ج2 سفر دوم، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: توس.   
- نخجوان، احمد (1318). جنگ، تهران: چاپخانه فردین و برادر.
- نفیسی، سعید (1364). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، تهران: بنیاد.
- نوروزی، محمدتقی (1385). فرهنگ دفاعی امنیتی، تهران: سنا.
- هالینگبری، ویلیام (1363). روزنامه سفر هیئت سر جان ملکم به دربار ایران در سالهای 1799، 1800 و 1801، ترجمه امیرهوشنگ امینی، تهران: کتابسرا.
- هدایت، رضاقلی (1380). روضه­الصفای ناصری، تصحیح جمشیدکیانفر، ج9، تهران: اساطیر.
- همبلی، گاوین (1387). «آغامحمدخان قاجار: تحکیم قدرت» در: تاریخ ایران دوره افشار، زند و قاجار، از مجموعه تاریخ ایران کمبریج، پتر آوری و همکاران، ترجمه مرتضی ثاقبفر،  تهران: جامی.
- وقایع­نگار(هما) مروزی، محمدصادق (1369). تاریخ جنگهای ایران و روس (آهنگ سروش)، گردآورنده حسین آذر، تصحیح امیرهوشنگ آذر، بی­جا: مصحح.
-Busse, H. (1985), “Abbas Mirza Qajar”, Encyclopaedia Iranica,  Vol. I, Fasc. 1, London, available online at http://www.iranicaonline.org.
- Cronin, Stephanie (2012) “Army v. Qajar Period”, Encyclopædia Iranica, online edition, available at http://www.iranicaonline.org.
-Laykke, Arthur F. (1997), "Defening Military Strategy", Military Review, The Professional Journal of the U. S. Army, 101 years, January- February.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار