Wprowadzamy dane do ScienceON
Zgodnie z Komunikatem Prorektora UŁ ds. nauki dotyczącym systemu ScienceON od 15.09.2023 r. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego wprowadza dane o wszystkich publikacjach wydanych przez siebie...
Poeta (bez)religijny: O twórczości Tadeusza Różewicza
Słowa kluczowe:
Tadeusz Różewicz, Dietrich Bonhoeffer, Czesław Miłosz, poezja po apokalipsie, wiersz fantomowyStreszczenie
Pisarską biografię Różewicza otwierają młodzieńcze wiersze religijne publikowane w miesięczniku Związku Sodalicji Mariańskich Uczniów Szkół Średnich w Polsce „Pod Znakiem Marji”, zamykają zaś prośba o chrześcijański pochówek, stwierdzenie przynależności do Kościoła katolickiego oraz ekumeniczne wezwanie do zgody między „rozdzielonymi wyznaniami” i do przezwyciężania różnic dzielących „kultury i narody”. Między tymi biegunami rozciąga się wielowątkowa twórczość poetycka, prozatorska i dramaturgiczna Różewicza, który przez wiele lat przedstawiany był przez badaczy literatury jako apostata, ateista lub ‒ w najlepszym razie ‒ agnostyk. Do takiego postrzegania autora Głosu Anonima przyczyniły się jego własne dzieła, ze słynnymi wierszami Lament i Ocalony na czele, oraz specyficzny kształt powojennego życia społeczno-kulturalnego, którego komunistyczni inżynierowie wyjątkowo ochoczo akcentowali wątki w kulturze i sztuce współbrzmiące z bliską im ideologią.
Na niniejszą książkę złożyły się artykuły z kilku ostatnich lat. Punktem wyjścia jest tu późny wiersz nauka chodzenia, którego bohaterem uczynił Różewicz protestanckiego teologa Dietricha Bonhoeffera, twórcę koncepcji „chrześcijaństwa bezreligijnego”, wedle którego chrześcijanin współczesny musi zanurzyć się w „bezbożny” świat, by – w jedności ze Zbawicielem – doświadczyć ostatecznego opuszczenia i ogołocenia. W dwóch tekstach otwierających książkę autor stara się udowodnić, że teologia autora Naśladowania skłoniła Różewicza do ponownego przemyślenia problemu wiary i stała się podstawą rozwiązania elementarnej sprzeczności sformułowanej w słynnym wierszu bez: „życie bez boga jest możliwe / życie bez boga jest niemożliwe”. Od czasu opublikowania nauki chodzenia nie sposób mówić o Różewiczu inaczej niż jako o „poecie (bez)religijnym”.
W kolejnych artykułach ukazano związek twórczość Różewicza z katastrofizmem Dwudziestolecia, przede wszystkim z myślą Stanisława Ignacego Witkiewicza i poddano szczegółowej analizie i interpretacji trzy redakcje wiersza ***[Czas na mnie…] z przełomowego tomu Płaskorzeźba, próbując dowieść, że w przestrzeni międzytekstowej ujawnia się tu procesualna i dynamiczna świadomość człowieka „(bez)religijnego”, który „nie wierzy w Boga, ale jest człowiekiem… wierzącym”.
W aneksie znajdzie Czytelnik zapis rozmowy z Janem Stolarczykiem, długoletnim wydawcą dzieł Różewicza, do której doszło latem 2011 r. w Nowym Sączu. Jej przedmiot stanowi biograficzno-pisarskie tło relacji łączącej Tadeusza Różewicza i Czesława Miłosza.
Bibliografia
Braun K., Różewicz T., Języki teatru, Wrocław 1989. Różewicz T., Historia pięciu wierszy, Wrocław 2011.
Zobacz w Google Scholar
Różewicz T., Nowosielscy Z. i J., Korespondencja, oprac. K. Czerni, Kraków 2009.
Zobacz w Google Scholar
Różewicz T., Margines, ale…, oprac. J. Stolarczyk, Wrocław 2010.
Zobacz w Google Scholar
Różewicz T., odpowiedź na ankietę Chrystus w oczach niechrześcijan, „Znak” 1998, nr 10.
Zobacz w Google Scholar
Różewicz T., Utwory zebrane, t. I–XII, Wrocław 2003–2006.
Zobacz w Google Scholar
Wbrew sobie. Rozmowy z Tadeuszem Różewiczem, oprac. J. Stolarczyk, Biuro Literackie, Wrocław 2011.
Zobacz w Google Scholar
Browarny W., Tadeusz Różewicz i nowoczesna tożsamość, Kraków 2013.
Zobacz w Google Scholar
Brzozowski J., Mieszkaniec krainy bez światła, w: Dlaczego Różewicz. Wiersze i komentarze, red. J. Brzozowski i J. Poradecki, Łódź 1993.
Zobacz w Google Scholar
Brzozowski J., Notatki na marginesie dwóch wierszy Tadeusza Różewicza, „Czytanie Literatury” 2 [2013].
Zobacz w Google Scholar
Dębicz M., komentarz do: T. Różewicz, List do umarłego, „Dialog” 1999, nr 8.
Zobacz w Google Scholar
Drewnowski T., Walka o oddech. Bio-poetyka. O pisarstwie Tadeusza Różewicza, Kraków 2002.
Zobacz w Google Scholar
Fiut A., Po śmierci Boga (O twórczości Tadeusza Różewicza), „Teksty Drugie” 1993, nr 3.
Zobacz w Google Scholar
Franaszek A., To będzie zupełnie jak w tem życiu było”. Zaświaty u Herberta, Różewicza, Miłosza, „Kontrapunkt. Magazyn Kulturalny »Tygodnika Powszechnego«” 2000, nr 8/9.
Zobacz w Google Scholar
Gutowski W., Aluzje biblijne i symbolika religijna w poezji T. Różewicza, w: tenże, Wśród szyfrów transcendencji. Szkice o sacrum chrześcijańskim w literaturze polskiej XX wieku, Toruń 1994.
Zobacz w Google Scholar
Heck D., Różewicz mistyczny (Z notatek), „Teksty Drugie” 1994, nr 2. Janion M., To co trwa, „Twórczość” 2000, nr 5.
Zobacz w Google Scholar
Januszkiewicz M., Horyzonty nihilizmu. Gombrowicz, Borowski, Różewicz, Poznań 2009.
Zobacz w Google Scholar
Jaworski S., „Piszę, więc jestem”. O procesie twórczym w literaturze, Kraków 1993.
Zobacz w Google Scholar
Kass W., Zostały dla nas złoża najciemniejsze?, w: Dorzecze Różewicza, red. Stolarczyk, Wrocław 2011.
Zobacz w Google Scholar
Kłak T., Liryka Sodalisa. O juweniliach poetyckich Tadeusza Różewicza, w: tenże, Spojrzenia. Szkice o poezji Tadeusza Różewicza, Katowice 1999.
Zobacz w Google Scholar
Kruszewski W., Deus desideratus. Sacrum w poetyckim dziele Tadeusza Różewicza, Lublin 2005.
Zobacz w Google Scholar
Kruszewski W., Rękopisy i formy. Badanie literatury jako sztuka odnajdywania pytań, Lublin 2010.
Zobacz w Google Scholar
Kunz T., Strategie negatywne w poezji Tadeusza Różewicza. Od poetyki tekstu do poetyki lektury, Kraków 2005.
Zobacz w Google Scholar
Łukasiewicz J., TR, Kraków 2012.
Zobacz w Google Scholar
Majchrowski Z., Różewicz, Wrocław 2002.
Zobacz w Google Scholar
Morawiec A., Tadeusza Różewicza wycieczka do muzeum (i biblioteki), „Czytanie Literatury” 2 [2013].
Zobacz w Google Scholar
Nawrocka E., Mówienie ze środka klęski, „Tytuł” 1992, nr 1.
Zobacz w Google Scholar
Nycz R., Tadeusza Różewicza „tajemnica okaleczonej poezji”, w: Literatura jako trop rzeczywistości. Poetyka epifanii w nowoczesnej literaturze polskiej, Kraków 2012.
Zobacz w Google Scholar
Przybylski R., Droga do Emaus, „Odra” 1970, nr 5.
Zobacz w Google Scholar
Rozmowa ponad wodami Oceanu. Korespondencja Tadeusza Różewicza i Pawła Mayewskiego (1959–1970), oprac. i przygotowanie do druku T. Kłak, „Kresy” 2006, nr 1–2.
Zobacz w Google Scholar
Skrendo A., Tadeusz Różewicz i granice literatury. Poetyka i etyka transgresji, Kraków 2002.
Zobacz w Google Scholar
Solski Z. W., Fiszki Tadeusza Różewicza. Technika kompozycji w dramacie i poezji, Opole 2011.
Zobacz w Google Scholar
Sulikowski A., Dokąd właściwe – „Matka odchodzi”? Sacrum w badaniach literackich, w: „Matka odchodzi” Tadeusza Różewicza, red. I. Iwasiów i J. Madejski, Szczecin 2002.
Zobacz w Google Scholar
Szczukowski D., Tadeusz Różewicz wobec niewyrażalnego, Kraków 2008.
Zobacz w Google Scholar
Śnieżko D., Stary poeta wysiaduje. Interpretacja mitograficzna, w: „Matka odchodzi” Tadeusza Różewicza, red. I. Iwasiów i J. Madejski, Szczecin 2002.
Zobacz w Google Scholar
Witosz M., Słowo i milczenie w poezji Tadeusza Różewicza końca XX i początku XXI wieku, [cyfrowa kopia rozprawy doktorskiej napisanej pod kierunkiem prof. dr hab. Ewy Jaskółowej, dostępna w internetowej Śląskiej Bibliotece Cyfrowej], Katowice 2007.
Zobacz w Google Scholar
Augustyn św., Wyznania, tłum. oraz wstępem i kalendarium opatrzył Z. Kubiak, Kraków 1997.
Zobacz w Google Scholar
Bethge E., Dietrich Bonhoeffer. Świadek Ewangelii w trudnych czasach, przeł. ks. B. Milerski, Bielsko-Biała 2003.
Zobacz w Google Scholar
Bielik-Robson A., Inna nowoczesność. Pytania o współczesną formułę duchowości, Kraków 2000.
Zobacz w Google Scholar
Bonhoeffer D., Modlitwy i wiersze więzienne, przeł. K. Wójtowicz CR, Kraków 2005.
Zobacz w Google Scholar
Bonhoeffer D., O odpowiedzialności, przeł. J. Filek, Kraków 2001.
Zobacz w Google Scholar
Bonhoeffer D., Widerstand und Ergebung. Briefe und Aufzeichnungen aus der Haft, hrsg. von Eberhard Bethge, München 1952.
Zobacz w Google Scholar
Bonhoeffer D., Wybór pism, wybór, opracowanie, noty wstępne A. Morawska, Kraków 1969.
Zobacz w Google Scholar
Borman M. syn, Życie na przekór cieniom, przeł. B. Kupis, Warszawa 2006.
Zobacz w Google Scholar
Cantor G., O pozaskończoności, w: Filozofia matematyki. Antologia tekstów klasycznych, wybór przekład i komentarze R. Murawski, Poznań 2003.
Zobacz w Google Scholar
Davies N., Moorhouse R., Mikrokosmos. Portret miasta środkowoeuropejskiego. Vratislavia – Breslau – Wrocław, przeł. A. Pawelec, Kraków 2002.
Zobacz w Google Scholar
Gajcy T., O wawrzyn, w: Pisma. Juwenilia – przekłady – wiersze – poematy – dramat – krytyka i publicystyka literacka – varia, przygotował oraz wstępem i posłowiem opatrzył L.M. Bartelski, Kraków 1980.
Zobacz w Google Scholar
Gawor L., Katastrofizm konsekwentny. O poglądach Mariana Zdziechowskiego i Stanisława Ignacego Witkiewicza, Lublin 1998.
Zobacz w Google Scholar
Głowiński M., Kostkiewiczowa T., Okopień-Sławińska A., Sławiński J., Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, wyd. 2. poszerzone i poprawione, Wrocław 1988.
Zobacz w Google Scholar
Goebbels J., Die Tagebücher: Sämtliche Fragmente, hrsg. E. Fröhlich, München 1987.
Zobacz w Google Scholar
Jan Paweł II, katecheza chrystologiczna wygłoszona w Watykanie 27 kwietnia 1987 roku (http://www.apostol.pl/janpawelii/katechezy/jezus-chrystus/jezus-chrystus-syn-cz%C5%82owieczy [dostęp: 3.11.2014].
Zobacz w Google Scholar
Milerski B., Religia a Słowo. Krytyka religii w ujęciu Dietricha Bonhoeffera i Paula Tillicha, Łódź 1994.
Zobacz w Google Scholar
Mickiewicz A., Dziady, Warszawa 2004.
Zobacz w Google Scholar
Morawska A., Chrześcijanin w Trzeciej Rzeszy, Warszawa 1970.
Zobacz w Google Scholar
Napiórkowski A., OSPPE, Wstęp, do: D. Bonhoeffer, Życie wspólne, przeł. Wójtowicz, Kraków 2001.
Zobacz w Google Scholar
Nietzsche F., Wiedza radosna, przeł. L. Staff, Warszawa 1910–1911.
Zobacz w Google Scholar
Pascal B., Myśli, przeł. oraz wstępem i objaśnieniami opatrzył T. Żeleński (Boy), Warszawa. 2008.
Zobacz w Google Scholar
Podgórzec Z., Mój Chrystus. Rozmowy z Jerzym Nowosielskim, Białystok 1993.
Zobacz w Google Scholar
Steinert M., Hitler, przeł. K. Skawina, Wrocław 2001.
Zobacz w Google Scholar
Wiosenna sesja Synodu Diecezji Wrocławskiej, „Zwiastun Ewangelicki” 2005, nr 7.
Zobacz w Google Scholar
Witkiewicz S.I., Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia. Szkice. estetyczne, oprac. J. Degler i L. Sokół, Warszawa 2002.
Zobacz w Google Scholar
Wyka K., Krzysztof Baczyński 1921–1944, Kraków 1961.
Zobacz w Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
10 grudnia 2015
Kategorie
Prawa autorskie (c) 2015 © Copyright by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2015
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Szczegóły dotyczące dostępnego formatu publikacji: ISBN
ISBN
ISBN-13 (15)
978-83-7969-647-5
Szczegóły dotyczące dostępnego formatu publikacji: ISBN (e-book)
ISBN (e-book)
ISBN-13 (15)
978-83-7969-648-2
Inne prace tego samego autora
- Przemysław Dakowicz, Poeta (bez)religijny
- Przemysław Dakowicz, Lustra tradycji
