Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Qāḍī ʿAbd al-Jabbār’s View of the Fāṭimids in the Context of His Work Titled Tathbītu Dalāʾil al-Nubuwwa

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 1, 4 - 34, 30.06.2023

Betül Yurtalan Habip Demir

https://doi.org/10.18403/emakalat.1302709

Öz

In the 4th/10th-5th/11th centuries, the writing of texts criticizing the Ismāʿīlīs gained momentum due to the strengthening of the Fāṭimids and the development of Ismāʿīlī daʿwa activities. In addition to independent refutations against the Ismāʿīlīs, the opposition to Ismāʿīlīsm also found a wide place in the literature of maqālāt, kalām, and fiqh. The work of Qāḍī ʿAbd al-Jabbār (d. 415/1025) entitled Tathbītu dalāʾil al-nubuwwa is one of the early examples of this. In this article, Qāḍī ʿAbd al-Jabbār’s view of the Fāṭimids will be analyzed within the framework of this work. Qāḍī ʿAbd al-Jabbār’s endeavour to link the Fāṭimid Ismāʿīlis and the Qarmaṭians directly in terms of theological and political aspects has been decisive in our preference. Although there were transitions from time to time, these groups diverged in theological and political terms and continued their existence as two competing Ismāʿīlī movements. In anti-Ismāʿīlī texts, it is noteworthy that these two groups are presented as related and the extreme views of some of the Qarmaṭians are attributed to all Ismāʿīlīs. As a matter of fact, beyond associating the two groups, Qāḍī was one of the first to attribute certain ibāḥā-type practices, which were rarely on the agenda for some extreme Qarmaṭī groups, to the Fāṭimids, who were sensitive about taking sharīʿa as a basis as well as bāṭinī knowledge. Qāḍī ʿAbd al-Jabbār’s inclusion of various claims about the lineage of the first Fāṭimid Caliph, ʿUbayd al-ʿAbd Allah al-Mahdī (d. 322/934), is one of the distinguishing aspects of the work. These issues will be evaluated in our study by taking into account the general structure and conditions of the period as a requirement of the principle of text and context analysis.

Anahtar Kelimeler

The History of Islamic Sects Qāḍī ʿAbd al-Jabbār Fāṭimids Ismāʿīlism Tathbītu dalāʾil al-nubuwwa.

Kaynakça

  • Alevî, Ali b. Muhammed b. Ubeydullah el-Abbâsî el-. Sîretu’l-Hâdî ile’l-Hakk Yahyâ b. Hüseyin. thk. Suheyl Zekkâr. Beyrut, 1972.
  • Avcu, Ali. “Bir Ötekileştirme Aracı Olarak İbaha: İsmâilîlik Örneği”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları 6/2 (2013), 355-390.
  • Avcu, Ali. “Fatımi İmamet Anlayışında Değişim Süreci”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2011), 151-171.
  • Avcu, Ali. Horasan-Maveraünnehir’de İsmailîlik. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları, 2018.
  • Avcu, Ali. Karmatiliğin Doğuşu ve Gelişim Süreci. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2011.
  • Aydınlı, Osman. Doğuşundan Büyük Selçuklulara Mu’tezile Ekolü Tarihi ve Öğretisi. İstanbul: Endülüs, 2018.
  • Bağdâdî, Ebû Mansur Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed Temimî. el-Fark beyne’l-firak ve beyânu’l-firkati’n- naciye minhum. Beyrut: Dâru’l-Âfâku’l-Cedîde, 1977.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-. Keşfu esrâri’l-Bâtiniyye. thk. Ali Aslan. İstanbul: Mektebetu’l-İrşâd, 2021.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-. Keşfu’l-esrâr ve hetku’l-estâr. thk. İbrahim b. Muhammed b. İbrahim el-Beyhî. 2 Cilt. Beyrut, Kahire: Dâru İbnu’l-Cevzî, 2021.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-. Keşfu’l-esrâr ve hetku’l-estâr. thk. Ahmed b. Abdurrahman ed-Demîcî. 2 Cilt. Beyrut, Kahire: Dâru İbnu’l-Cevzî, 2021.
  • Brett, Michael. The Rise of The Fatimids : The World of The Mediterranean and The Middle East in The Fourth Century of The Hijra, Tenth Century CE. Leiden : E.J. Brill, 2001.
  • Bustî, Ebu’l-Kâsım İsmâîl el-Cîlî. “Keşfu esrâri’l-Bâtiniyye ve ʿavâri mezhebihim”. el-İsmâîliyyun: Keşfu’l-esrâr ve nekdu’l-efkâr. thk. ʿÂdil Sâlim el-Abdulcâdir. Kuveyt, 2002.
  • Caʿfer b. Mansûr el-Yemen. Kitâbu’l-Keşf. thk. Mustafa Gâlib. Beyrut: Dâru’l-Endülüs, 1984.
  • Chokr, Melhem. İslam’ın Hicrî İkinci Asrında Zındıklık ve Zındıklar. İstanbul: Anka Yayınları, 2002.
  • Crone, Patricia. “Dayṣanīs”. Encyclopaedia of Islam Three. Erişim 11 Haziran 2023. https://referenceworks- brillonline-com.yale.idm.oclc.org/entries/encyclopaedia-of-islam-3/daysanis-COM_25955? s.num=0&s.rows=20&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&s.q=Daysan
  • Çelik, Aydın. Fâtımîler Devleti Tarihi (909-1171). İstanbul: Türk Tarih Kurumu, 2018.
  • Daftary, Farhad. “Sectarian and National Movements in Iran, Khurasan and Transoxania During Umayyad and Early ‘Abbasid Times”. History of Civiliations of Central Asia. ed. M. S. Asimov - C. E. Bosworth. 4/47-65. UNESCO Publishing, 1998.
  • Daftary, Farhad. “The Earliest Ismāʿīlīs”. Arabica 38/2 (1991), 214-245.
  • Hamdani, Abbas - Blois, François de. “A Re-Examination of al-Mahdī’s Letter to the Yemenites on the Genealogy of the Fatimid Caliphs”. Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland 2 (1983), 173-207.
  • Hammâdî, İbn Malik. Keşfu esrâri’l-Bâtıniyye ve ahbâru’l-Karâmita. thk. Muhammed Osman el-Huşt. Kahire, 1985.
  • Hansu, Hüseyin. “Giriş”. Tesbîtu Delâili’n-Nübüvve: Mucizelerle Hz. Peygamberin Hayatı. 25-43. İstanbul: Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı, 2017.
  • Hodgson, Marshall G. S. İslam’ın Serüveni 2: Orta Dönemlerde İslam’ın Yayılışı. çev. Berkay Ersöz. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2017.
  • Ivanow, Wladimir. Ismaili Tradition Concerning the Rise of the Fatimids. Calcutta: Oxford University, 1942.
  • İbn Havkal, Ebû’l Kasım Muhammed. Sûretu’l-Arz. ed. J. H. Kramers. Leiden: Brill, 1938.
  • İbn Rizâm, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Hüseyin b. Rizam el-Kufî et-Tâî. er-Red ʿale’l-İsmâîliyyeti’l- Karâmita ve şerhu mezâhibihim fi’s-saddi an şerâii’r-Rusûl ve’d-duâ ila ifsâdi’l memâlik ve’d-duvel ve’r-red alâ sâiri’l-mulhidîn. thk. Fevvaz b. Abdullah b. Mayuz es-Sebîtî. Medine: Camiatu’l-İslamiyye bi’l-Medineti’n- Nebeviyye, 2015.
  • İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbâs Takıyyuddîn. Mecmûʿu’l-fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım. Medine: Mecmeʿu’l-Melik Fehd, 1995.
  • İbnu’d-Devâdârî, Seyfüddîn Ebû Bekr b. Abdillâh b. Aybek. Kenzu’d-durer ve câmiʿu’l-ġurer. Kahire, 1961.
  • İbnu’l Murtazâ, el-Mehdî-Lidinillâh Ahmed b. Yahyâ. Tabakātu’l-Muʿtezile. thk. Susanna Diwald-Wilzer. Beyrut, 1961.
  • İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. el-Muntazam fî tarihi’l- muluk ve’l-umem. thk. Muhammed Abdülkādir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
  • İbnu’l-Esîr, Ebû Hasan Ali b. Muhammed Abdulkerîm. el-Kâmil fî’t-târîh. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987.
  • İbnu’n-Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebû Yakûb İshak el-Maaruf. el-Fihrist. thk. Yusuf Ali Tavîl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2010.
  • İdrîs İmâduddin, İdrîs b. el-Hasen b. Abdillâh el-Kureşî. Uyûnu’l-ahbâr ve funûnu’l-âsâr. thk. Mustafa Gâlib. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, 1978.
  • İsferâyînî, Şehfûr b. Tâhir b. et-Tabsîr fi’d-dîn ve temyîzi’l-firkati’n-nâciye ʿani’l-firaki’l-hâlikîn. thk. Muhammed Zâhid b. el-Hasan el-Kevserî. Kahire: Mektebetu’l-Hanci, 1955.
  • Kâdî Abdulcebbâr, İmâduddîn Ebu’l-Hasan b. Abdillah el- Hemedanî Esedabadî. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-ʿadl. thk. Mahmûd Muhammed Kâsım. Kahire: Dâru’l-Mısriyye, ts.
  • Kâdî Abdulcebbâr, İmâduddîn Ebu’l-Hasan b. Abdillah el- Hemedanî Esedabadî. Tesbîtu Delâili’n-Nübüvve: Mucizelerle Hz. Peygamberin Hayatı. çev. M. Şerif Eroğlu - Ömer Aydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
  • Kâdî Abdulcebbâr, İmâduddîn Ebu’l-Hasan b. Abdillah el- Hemedanî Esedabadî. Tesbîtu delâʾili’n-nubuvve. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 1575, 303.
  • Kâdî Abdulcebbâr, İmâduddîn Ebu’l-Hasan b. Abdillah el- Hemedanî Esedabadî. Tesbîtu delâʾili’n-nubuvve. thk. Abdulkerîm Osman. Kahire: Dâru’l-Mustafa, ts.
  • Kâdî Nuʿmân, Ebû Hanîfe Nuʿmân b. Muhammed b. Mansûr el-Kâdî et-Temîmî el-Kayrevânî. Deʿâʾimu’l-İslâm ve zikru’l-helâl ve’l-harâm ve’l-kadâyâ ve’l-ahkâm ʿan ehli beyti Rasûlillâh ʿaleyhi ve ʿaleyhim efdalu’s-salât. thk. Âsaf Ali Asgar Feyzî. Kahire: Dâru’l-Maârif, 3. Baskı., 1951.
  • Kızıl, Hayreddin. “Mazdek Hareketi ve Sebepleri”. e-Şarkiyat: İlmî Araştırmalar Dergisi 13/2 (2021), 747-767.
  • Lewis, Bernard. Origins of Ismailism. Cambridge, 1940.
  • Madelung, Wilferd. “Aspects of Ismāʽīlī Theology: The Prophetic Chain and the God Beyond Being”. Ismāʽīlī Contributions to Islamic Culture. ed. Seyyed Hossein Nasr. 53-65. Tehran: Academy of Philosophy, 1977.
  • Madelung, Wilferd. “K̲h̲urramiyya”. Encyclopaedia of Islam Second Edition. Erişim 11 Haziran 2023. https://referenceworks-brillonline-com.yale.idm.oclc.org/entries/encyclopaedia-of-islam-2/khurramiyya- SIM_4341?s.num=6&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-2&s.q=Khurrami
  • Madelung, Wilferd. “The Imamate in Early Ismaili Doctrine”. Shii Studies Review 2/1-2 (2018), 62-155. https://doi.org/10.1163/24682470-12340019
  • Makdisî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Ahsenu’t-tekâsîm fî maʿrifeti’l-ekâlîm. ed. M. D. De Goeje. Leiden, 1906.
  • Makrîzî, Ebu’l-Abbâs Takıyyuddîn Ahmed b. Ali b. Abdulkâdir. el-Mevâʿiz ve’l-iʿtibâr bi zikri’l-hıtat ve’l-âsâr: el- Hıtatu’l-Makrîziyye. thk. Muhammed Zeynuhum - Medîha Şerkâvî. Kahire: Mektebetu Medbûlâ, 1998.
  • Makrîzî, Ebu’l-Abbâs Takıyyuddîn Ahmed b. Ali b. Abdulkâdir. İttiʿâzu’l-hunefâʾ bi-ahbâri’l-eʾimmeti’l- Fâtımiyyîn el-hulefâ. thk. Muhammed Hilmi Muhammed Ahmed. 3 Cilt. Kahire: el-Meclisü’l-Ala li’ş-Şuuni’l- İslamiyye, 1996.
  • Makrîzî, Ebu’l-Abbâs Takıyyuddîn Ahmed b. Ali b. Abdulkâdir. Kitâbu’l-Mukaffa el-kebîr. thk. Muhammed Yaʿlâvî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1991.
  • Mamour, Prince P. H. Polemics on the Origin of the Fatimi Chaliphs. London, 1934.
  • Meşkûr, Cevad. Mezhepler Tarihi Sözlüğü. çev. M. Mahfuz Söylemez vd. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011.
  • Nizâmülmülk, Ebû Ali Kıvamuddîn Hasan b. Ali b. İshak et-Tûsî. Siyasetname. çev. Mehmet Taha Ayar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
  • Nizâmülmülk, Ebû Ali Kıvamuddîn Hasan b. Ali b. İshak et-Tûsî. Siyeru’l-mulûk (Siyâsetnâme). thk. Hubert Darke. Tahran, 1991.
  • Nuveyrî, Ahmed b. Abdulvehhâb en-. Nihâyetu’l-ereb fî funûni’l-edeb. thk. Abdulmecîd Turhaynî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
  • Onat, Hasan. “Hattâbiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24 Ocak 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/hattabiyye
  • Öz, Mustafa. “Deysâniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 07 Ekim 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/deysaniyye
  • Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddîn. İ’tikâdâtu fıraki’l-müslimîn ve’l-müşrikîn. thk. Alî Sâmî en-Neşşâr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
  • Sarıcı, Cemil. Kâdî Abdülcebbâr’ın Bâtınîlik Eleştirisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2021.
  • Sinanoğlu, Mustafa. “Seneviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 07 Ekim 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/seneviyye
  • Sirâcuddin er-Rifâî, Seyyid Şerîf Abdullah Muhammed. Sıhâhu’l-ahbâr fî nesebi’s-sadâti’l-Fâtımiyyeti’l-ahyâr. Bombay, 1888.
  • Stern, S. M. “The Early Ismāʽīlī Missionaries in North-West Persia and in Khurāsān and Transoxania”. Studies in Early Ismāʽīlism. 189-233. Leiden: Brill, 1983.
  • Tan, Muzaffer. Haşşâşîlîğin Tarihsel Arka Planı İsmâilî Davet Yapılanması. Ankara: Maarif Mektepleri, 2017.
  • Tan, Muzaffer. İsmailiyye’nin Teşekkül Süreci. Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2005.
  • Topaloğlu, Bekir. “Tesbîtü Delâili’n-Nübüvve”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Mart 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/tesbitu-delailin-nubuvve
  • Ünverdi, Veysi. Mu’tezile ve İmâmet İmâmiyye Şîası’nın İmâmet Anlayışının Eleştirisi: Kâdî Abdülcebbâr Örneği. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2020.
  • Walker, Paul E. “Fatimid Institutions of Learning”. Journal of the American Research Center in Egypt 34 (1997), 179-200. https://doi.org/10.2307/40000806
  • Yurtalan, Betül. Abbâsîlerin Fâtımîlerle Mücadelesi ve Sünnîliğe Etkileri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
  • Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tarihu’l-İslam ve Vefeyâtu’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm. thk. Ömer Abdusselam Tedmurî. 56 Cilt. Beyrut, 1993.
  • Ziriklî, Hayreddin. el-Aʿlâm: Kāmûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-ʿArab ve’l-mustaʿrebîn ve’l-musteşrikīn. Beyrut: Dâru’l-ilmî li’l-melâyîn, 2002.
  • Târîhu’l-Şerîf el-Âbid Ehû Muhsin fî nesebi müessesi’d-devleti’l-Fâtımiyye ve bed’i’d-da’ve ve ahbâri’d-du’at ve’l-Karâmita: Temme tecmîahu min nusûs muktebise anhu ledâ en-Nuveyrî, el-Makrîzî, ed-Devâdârî ve aharîn. thk. Abdulhâlık b. Abdulcelîl el-Cenebî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Meheccetu’l-Beydâ, 2019.

Tesbîtu Delâʾili’n-Nubuvve Adlı Eseri Bağlamında Kâdî Abdulcebbâr’ın Fâtımîlere Bakışı

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 1, 4 - 34, 30.06.2023

Betül Yurtalan Habip Demir

https://doi.org/10.18403/emakalat.1302709

Öz

4./10.-5./11. asırlarda Fâtımîlerin güçlenmesinin ve İsmâîlî davet faaliyetlerinin gelişiminin de etkisiyle İsmâîlîlilere yönelik eleştiri metinlerinin kaleme alınması hız kazanmıştır. İsmâîlîlere yönelik müstakil reddiyelerin yanı sıra makâlât, kelâm ve fıkıh literatüründe de İsmâîlîlik karşıtlığı kendisine geniş yer bulabilmiştir. Kâdî Abdulcebbâr’ın (ö. 415/1025) Tesbîtu delâʾili’n-nubuvve adlı eseri bunun erken dönemdeki örneklerinden biridir. Çalışmamızda Kâdî Abdulcebbâr’ın söz konusu eserinde Fâtımîlere bakışı ele alınacaktır. Kâdî Abdulcebbâr’ın Fâtımî İsmâîlîleri ile Karmatîleri itikâdî ve siyasi açıdan doğrudan irtibatlandırma çabası bu tercihimizde belirleyici olmuştur. Zaman zaman geçişler yaşanmakla birlikte bu gruplar itikâdî ve siyasi anlamda ayrışmış ve birbiriyle mücadele eden iki İsmâîlî hareket olarak varlıklarını sürdürmüştür. İsmâîlî karşıtı metinlerde ise bu iki grubun ilişkili olarak sunulduğu ve bazı Karmatîlerde görülen aşırı görüşlerin tüm İsmâîlîlere nispet edildiği dikkat çekmektedir. Nitekim Kâdî da iki grubu ilişkilendirmenin ötesinde, bazı aşırı Karmatî gruplar için nadiren gündeme gelen birtakım ibâhâ türü uygulamaları bâtınî bilginin yanı sıra şeriatı da esas alma noktasında hassasiyet gösteren Fâtımîlere nispet eden ilk isimlerden biri olmuştur. Kâdî’nın ilk Fâtımî Halifesinin nesebine dair muhtelif iddialara yer vermesi de eserin ayırt edici yönlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu hususlar çalışmamızda, metin ve bağlam analizi ilkesinin de bir gereği olarak dönemin genel yapısı ve şartları göz önünde bulundurularak değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi Kâdî Abdulcebbâr Fâtımîler İsmâîlîlik Tesbîtu delâʾili’n-nubuvve

Kaynakça

  • Alevî, Ali b. Muhammed b. Ubeydullah el-Abbâsî el-. Sîretu’l-Hâdî ile’l-Hakk Yahyâ b. Hüseyin. thk. Suheyl Zekkâr. Beyrut, 1972.
  • Avcu, Ali. “Bir Ötekileştirme Aracı Olarak İbaha: İsmâilîlik Örneği”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları 6/2 (2013), 355-390.
  • Avcu, Ali. “Fatımi İmamet Anlayışında Değişim Süreci”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2011), 151-171.
  • Avcu, Ali. Horasan-Maveraünnehir’de İsmailîlik. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları, 2018.
  • Avcu, Ali. Karmatiliğin Doğuşu ve Gelişim Süreci. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2011.
  • Aydınlı, Osman. Doğuşundan Büyük Selçuklulara Mu’tezile Ekolü Tarihi ve Öğretisi. İstanbul: Endülüs, 2018.
  • Bağdâdî, Ebû Mansur Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed Temimî. el-Fark beyne’l-firak ve beyânu’l-firkati’n- naciye minhum. Beyrut: Dâru’l-Âfâku’l-Cedîde, 1977.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-. Keşfu esrâri’l-Bâtiniyye. thk. Ali Aslan. İstanbul: Mektebetu’l-İrşâd, 2021.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-. Keşfu’l-esrâr ve hetku’l-estâr. thk. İbrahim b. Muhammed b. İbrahim el-Beyhî. 2 Cilt. Beyrut, Kahire: Dâru İbnu’l-Cevzî, 2021.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-. Keşfu’l-esrâr ve hetku’l-estâr. thk. Ahmed b. Abdurrahman ed-Demîcî. 2 Cilt. Beyrut, Kahire: Dâru İbnu’l-Cevzî, 2021.
  • Brett, Michael. The Rise of The Fatimids : The World of The Mediterranean and The Middle East in The Fourth Century of The Hijra, Tenth Century CE. Leiden : E.J. Brill, 2001.
  • Bustî, Ebu’l-Kâsım İsmâîl el-Cîlî. “Keşfu esrâri’l-Bâtiniyye ve ʿavâri mezhebihim”. el-İsmâîliyyun: Keşfu’l-esrâr ve nekdu’l-efkâr. thk. ʿÂdil Sâlim el-Abdulcâdir. Kuveyt, 2002.
  • Caʿfer b. Mansûr el-Yemen. Kitâbu’l-Keşf. thk. Mustafa Gâlib. Beyrut: Dâru’l-Endülüs, 1984.
  • Chokr, Melhem. İslam’ın Hicrî İkinci Asrında Zındıklık ve Zındıklar. İstanbul: Anka Yayınları, 2002.
  • Crone, Patricia. “Dayṣanīs”. Encyclopaedia of Islam Three. Erişim 11 Haziran 2023. https://referenceworks- brillonline-com.yale.idm.oclc.org/entries/encyclopaedia-of-islam-3/daysanis-COM_25955? s.num=0&s.rows=20&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&s.q=Daysan
  • Çelik, Aydın. Fâtımîler Devleti Tarihi (909-1171). İstanbul: Türk Tarih Kurumu, 2018.
  • Daftary, Farhad. “Sectarian and National Movements in Iran, Khurasan and Transoxania During Umayyad and Early ‘Abbasid Times”. History of Civiliations of Central Asia. ed. M. S. Asimov - C. E. Bosworth. 4/47-65. UNESCO Publishing, 1998.
  • Daftary, Farhad. “The Earliest Ismāʿīlīs”. Arabica 38/2 (1991), 214-245.
  • Hamdani, Abbas - Blois, François de. “A Re-Examination of al-Mahdī’s Letter to the Yemenites on the Genealogy of the Fatimid Caliphs”. Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland 2 (1983), 173-207.
  • Hammâdî, İbn Malik. Keşfu esrâri’l-Bâtıniyye ve ahbâru’l-Karâmita. thk. Muhammed Osman el-Huşt. Kahire, 1985.
  • Hansu, Hüseyin. “Giriş”. Tesbîtu Delâili’n-Nübüvve: Mucizelerle Hz. Peygamberin Hayatı. 25-43. İstanbul: Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı, 2017.
  • Hodgson, Marshall G. S. İslam’ın Serüveni 2: Orta Dönemlerde İslam’ın Yayılışı. çev. Berkay Ersöz. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2017.
  • Ivanow, Wladimir. Ismaili Tradition Concerning the Rise of the Fatimids. Calcutta: Oxford University, 1942.
  • İbn Havkal, Ebû’l Kasım Muhammed. Sûretu’l-Arz. ed. J. H. Kramers. Leiden: Brill, 1938.
  • İbn Rizâm, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Hüseyin b. Rizam el-Kufî et-Tâî. er-Red ʿale’l-İsmâîliyyeti’l- Karâmita ve şerhu mezâhibihim fi’s-saddi an şerâii’r-Rusûl ve’d-duâ ila ifsâdi’l memâlik ve’d-duvel ve’r-red alâ sâiri’l-mulhidîn. thk. Fevvaz b. Abdullah b. Mayuz es-Sebîtî. Medine: Camiatu’l-İslamiyye bi’l-Medineti’n- Nebeviyye, 2015.
  • İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbâs Takıyyuddîn. Mecmûʿu’l-fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım. Medine: Mecmeʿu’l-Melik Fehd, 1995.
  • İbnu’d-Devâdârî, Seyfüddîn Ebû Bekr b. Abdillâh b. Aybek. Kenzu’d-durer ve câmiʿu’l-ġurer. Kahire, 1961.
  • İbnu’l Murtazâ, el-Mehdî-Lidinillâh Ahmed b. Yahyâ. Tabakātu’l-Muʿtezile. thk. Susanna Diwald-Wilzer. Beyrut, 1961.
  • İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. el-Muntazam fî tarihi’l- muluk ve’l-umem. thk. Muhammed Abdülkādir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
  • İbnu’l-Esîr, Ebû Hasan Ali b. Muhammed Abdulkerîm. el-Kâmil fî’t-târîh. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987.
  • İbnu’n-Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebû Yakûb İshak el-Maaruf. el-Fihrist. thk. Yusuf Ali Tavîl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2010.
  • İdrîs İmâduddin, İdrîs b. el-Hasen b. Abdillâh el-Kureşî. Uyûnu’l-ahbâr ve funûnu’l-âsâr. thk. Mustafa Gâlib. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, 1978.
  • İsferâyînî, Şehfûr b. Tâhir b. et-Tabsîr fi’d-dîn ve temyîzi’l-firkati’n-nâciye ʿani’l-firaki’l-hâlikîn. thk. Muhammed Zâhid b. el-Hasan el-Kevserî. Kahire: Mektebetu’l-Hanci, 1955.
  • Kâdî Abdulcebbâr, İmâduddîn Ebu’l-Hasan b. Abdillah el- Hemedanî Esedabadî. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-ʿadl. thk. Mahmûd Muhammed Kâsım. Kahire: Dâru’l-Mısriyye, ts.
  • Kâdî Abdulcebbâr, İmâduddîn Ebu’l-Hasan b. Abdillah el- Hemedanî Esedabadî. Tesbîtu Delâili’n-Nübüvve: Mucizelerle Hz. Peygamberin Hayatı. çev. M. Şerif Eroğlu - Ömer Aydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
  • Kâdî Abdulcebbâr, İmâduddîn Ebu’l-Hasan b. Abdillah el- Hemedanî Esedabadî. Tesbîtu delâʾili’n-nubuvve. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 1575, 303.
  • Kâdî Abdulcebbâr, İmâduddîn Ebu’l-Hasan b. Abdillah el- Hemedanî Esedabadî. Tesbîtu delâʾili’n-nubuvve. thk. Abdulkerîm Osman. Kahire: Dâru’l-Mustafa, ts.
  • Kâdî Nuʿmân, Ebû Hanîfe Nuʿmân b. Muhammed b. Mansûr el-Kâdî et-Temîmî el-Kayrevânî. Deʿâʾimu’l-İslâm ve zikru’l-helâl ve’l-harâm ve’l-kadâyâ ve’l-ahkâm ʿan ehli beyti Rasûlillâh ʿaleyhi ve ʿaleyhim efdalu’s-salât. thk. Âsaf Ali Asgar Feyzî. Kahire: Dâru’l-Maârif, 3. Baskı., 1951.
  • Kızıl, Hayreddin. “Mazdek Hareketi ve Sebepleri”. e-Şarkiyat: İlmî Araştırmalar Dergisi 13/2 (2021), 747-767.
  • Lewis, Bernard. Origins of Ismailism. Cambridge, 1940.
  • Madelung, Wilferd. “Aspects of Ismāʽīlī Theology: The Prophetic Chain and the God Beyond Being”. Ismāʽīlī Contributions to Islamic Culture. ed. Seyyed Hossein Nasr. 53-65. Tehran: Academy of Philosophy, 1977.
  • Madelung, Wilferd. “K̲h̲urramiyya”. Encyclopaedia of Islam Second Edition. Erişim 11 Haziran 2023. https://referenceworks-brillonline-com.yale.idm.oclc.org/entries/encyclopaedia-of-islam-2/khurramiyya- SIM_4341?s.num=6&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-2&s.q=Khurrami
  • Madelung, Wilferd. “The Imamate in Early Ismaili Doctrine”. Shii Studies Review 2/1-2 (2018), 62-155. https://doi.org/10.1163/24682470-12340019
  • Makdisî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Ahsenu’t-tekâsîm fî maʿrifeti’l-ekâlîm. ed. M. D. De Goeje. Leiden, 1906.
  • Makrîzî, Ebu’l-Abbâs Takıyyuddîn Ahmed b. Ali b. Abdulkâdir. el-Mevâʿiz ve’l-iʿtibâr bi zikri’l-hıtat ve’l-âsâr: el- Hıtatu’l-Makrîziyye. thk. Muhammed Zeynuhum - Medîha Şerkâvî. Kahire: Mektebetu Medbûlâ, 1998.
  • Makrîzî, Ebu’l-Abbâs Takıyyuddîn Ahmed b. Ali b. Abdulkâdir. İttiʿâzu’l-hunefâʾ bi-ahbâri’l-eʾimmeti’l- Fâtımiyyîn el-hulefâ. thk. Muhammed Hilmi Muhammed Ahmed. 3 Cilt. Kahire: el-Meclisü’l-Ala li’ş-Şuuni’l- İslamiyye, 1996.
  • Makrîzî, Ebu’l-Abbâs Takıyyuddîn Ahmed b. Ali b. Abdulkâdir. Kitâbu’l-Mukaffa el-kebîr. thk. Muhammed Yaʿlâvî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1991.
  • Mamour, Prince P. H. Polemics on the Origin of the Fatimi Chaliphs. London, 1934.
  • Meşkûr, Cevad. Mezhepler Tarihi Sözlüğü. çev. M. Mahfuz Söylemez vd. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011.
  • Nizâmülmülk, Ebû Ali Kıvamuddîn Hasan b. Ali b. İshak et-Tûsî. Siyasetname. çev. Mehmet Taha Ayar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
  • Nizâmülmülk, Ebû Ali Kıvamuddîn Hasan b. Ali b. İshak et-Tûsî. Siyeru’l-mulûk (Siyâsetnâme). thk. Hubert Darke. Tahran, 1991.
  • Nuveyrî, Ahmed b. Abdulvehhâb en-. Nihâyetu’l-ereb fî funûni’l-edeb. thk. Abdulmecîd Turhaynî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
  • Onat, Hasan. “Hattâbiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24 Ocak 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/hattabiyye
  • Öz, Mustafa. “Deysâniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 07 Ekim 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/deysaniyye
  • Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddîn. İ’tikâdâtu fıraki’l-müslimîn ve’l-müşrikîn. thk. Alî Sâmî en-Neşşâr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
  • Sarıcı, Cemil. Kâdî Abdülcebbâr’ın Bâtınîlik Eleştirisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2021.
  • Sinanoğlu, Mustafa. “Seneviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 07 Ekim 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/seneviyye
  • Sirâcuddin er-Rifâî, Seyyid Şerîf Abdullah Muhammed. Sıhâhu’l-ahbâr fî nesebi’s-sadâti’l-Fâtımiyyeti’l-ahyâr. Bombay, 1888.
  • Stern, S. M. “The Early Ismāʽīlī Missionaries in North-West Persia and in Khurāsān and Transoxania”. Studies in Early Ismāʽīlism. 189-233. Leiden: Brill, 1983.
  • Tan, Muzaffer. Haşşâşîlîğin Tarihsel Arka Planı İsmâilî Davet Yapılanması. Ankara: Maarif Mektepleri, 2017.
  • Tan, Muzaffer. İsmailiyye’nin Teşekkül Süreci. Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2005.
  • Topaloğlu, Bekir. “Tesbîtü Delâili’n-Nübüvve”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Mart 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/tesbitu-delailin-nubuvve
  • Ünverdi, Veysi. Mu’tezile ve İmâmet İmâmiyye Şîası’nın İmâmet Anlayışının Eleştirisi: Kâdî Abdülcebbâr Örneği. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2020.
  • Walker, Paul E. “Fatimid Institutions of Learning”. Journal of the American Research Center in Egypt 34 (1997), 179-200. https://doi.org/10.2307/40000806
  • Yurtalan, Betül. Abbâsîlerin Fâtımîlerle Mücadelesi ve Sünnîliğe Etkileri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
  • Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tarihu’l-İslam ve Vefeyâtu’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm. thk. Ömer Abdusselam Tedmurî. 56 Cilt. Beyrut, 1993.
  • Ziriklî, Hayreddin. el-Aʿlâm: Kāmûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-ʿArab ve’l-mustaʿrebîn ve’l-musteşrikīn. Beyrut: Dâru’l-ilmî li’l-melâyîn, 2002.
  • Târîhu’l-Şerîf el-Âbid Ehû Muhsin fî nesebi müessesi’d-devleti’l-Fâtımiyye ve bed’i’d-da’ve ve ahbâri’d-du’at ve’l-Karâmita: Temme tecmîahu min nusûs muktebise anhu ledâ en-Nuveyrî, el-Makrîzî, ed-Devâdârî ve aharîn. thk. Abdulhâlık b. Abdulcelîl el-Cenebî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Meheccetu’l-Beydâ, 2019.
Toplam 68 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Din Araştırmaları
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Betül Yurtalan 0000-0003-3594-8427

Habip Demir 0000-0003-4360-3410

Erken Görünüm Tarihi 29 Haziran 2023
Yayımlanma Tarihi 30 Haziran 2023
Gönderilme Tarihi 25 Mayıs 2023
Kabul Tarihi 17 Haziran 2023
Yayımlandığı Sayı Yıl 2023Cilt: 16 Sayı: 1

Kaynak Göster

ISNAD Yurtalan, Betül - Demir, Habip. “Tesbîtu Delâʾili’n-Nubuvve Adlı Eseri Bağlamında Kâdî Abdulcebbâr’ın Fâtımîlere Bakışı”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 16/1 (Haziran 2023), 4-34. https://doi.org/10.18403/emakalat.1302709.
 Kapak Resmi İndir

_____________________________________  ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi  _______________________________