ADC ArcheoProjecten heeft in oktober en november 2019 een bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek uitgevoerd voor twee deelgebieden in Groesbeek, gemeente Berg en Dal. Het noordelijk deelgebied bestaat uit een deel van de Kerkstraat en gedeelten van zijstraten, en het zuidelijk deelgebied uit de Binnenveld, Mooksestraat en gedeelten van zijstraten. De aanleiding van het onderzoek is de voorgenomen aanleg van riolering. De resultaten van het onderzoek worden in het onderstaande per deelgebied beschreven.
Deelgebied Kerkstraat Op basis van het bureauonderzoek is voor onderhavig deelgebied een gespecificeerde verwachting opgesteld. Hieruit blijkt dat het deelgebied landschappelijk gezien op de oostelijke flank van de stuwwal van Nijmegen ligt, waar de stuwwalafzettingen bedekt geraakt zijn met löss en/of dekzand (Laagpakketten van Schimmert en Wierden, Formatie van Boxtel). In de top van de aanwezige dekzand- of lössafzettingen kunnen archeologische waarden vanaf het Laat-Paleolithicum aanwezig zijn. Vanwege de ligging in een zogenoemde gradiëntzone en de nabijheid van stromend water (de bron van de ‘Groesbeek’ die ten noorden van de Kerkstraat gezocht moet worden) was het gebied in Paleolithicum of Mesolithicum mogelijk aantrekkelijk voor jagers-verzamelaars. De in de nabije omgeving uitgevoerde onderzoeken hebben desondanks tot op heden geen aanwijzingen voor een archeologische vindplaats uit het Laat-Paleolithicum of Mesolithicum opgeleverd.
Voor de landbouwsamenlevingen van het Neolithicum t/m de Middeleeuwen vormde de gordel met dekzand en löss langs de oostflank van de stuwwal van Nijmegen een goed bewerkbare bodem en daarom zou het gebied in deze periode aantrekkelijk geweest kunnen zijn geweest voor bewoning. Vooralsnog zijn in het onderzoeksgebied geen archeologische resten uit de periode Neolithicum t/m de Vroege Middeleeuwen bekend.
In de Late Middeleeuwen, specifiek in de 11e t/m de 13e eeuw, ontstond ten zuiden van de oude N.H. Kerk en ten zuiden van de ‘Groesbeek’ de vroegste fase van de nederzetting Groesbeek. In het zuiden van het deelgebied Kerkstraat kunnen aan deze dorpskern gerelateerde resten verwacht. Het kan hierbij gaan om (paal)sporen, resten van waterputten en afvalkuilen. Vanaf de 14e eeuw verplaatste de dorpskern zich naar het noordoosten, richting de huidige Dorpsstraat. Het plangebied zal in deze periode in gebruik zijn genomen als landbouwgrond. Als gevolg van dit gebruik zal een meer dan 50 cm dik, door plaggenbemesting gevormd plaggendek zijn ontstaan.
De Kerkstraat is een relatief oude straat en de ligging van deze straat is sinds de 18e eeuw niet meer gewijzigd. Onder de huidige bestrating kunnen dus resten van een oud wegdek in de vorm van een grindlaag of een klinkerverharding aanwezig zijn. In de Tweede Wereldoorlog hebben in en rond Groesbeek veel oorlogshandelingen plaatsgevonden. In het plangebied kunnen dus nog resten van stellingen aanwezig zijn. Bij het graven van kabel- en leidingsleuven, specifiek de huidige riolering, zal de bodem plaatselijk diep verstoord zijn geraakt. Ook door de aanleg van de weg kan de bodem verstoord zijn.
Teneinde deze verwachting te toetsen en aan te vullen is in deelgebied Kerkstraat een verkennend booronderzoek uitgevoerd. Dit bestond uit zeven boringen op een onderlinge afstand van 35 m.
Hieruit blijkt dat in het noorden van het deelgebied een pakket matig grof zand aanwezig is, vermoedelijk een smeltwaterafzetting (Laagpakket van Schaarsbergen, Formatie van Drenthe). In tegenstelling tot de verwachting op basis van het bureauonderzoek is geen dekzand of löss aangetroffen. De natuurlijke ondergrond kon in het zuidelijke deel van het deelgebied vanwege grondwater niet bereikt worden. In boring 3 werd in de top van de smeltwaterafzettingen een restant van een podzolbodem aangetroffen in de vorm van een inspoelingshorizont (B-horizont). In de boringen 3 en 7 is een humeus zandpakket aangetroffen, dat als plaggendek geïnterpreteerd wordt. In deze boringen wordt het bodemprofiel als intact beschouwd en kunnen dus archeologische resten uit het Laat-Paleolithicum t/m de Nieuwe tijd aanwezig zijn. In de overige boringen gaan de smeltwaterafzettingen direct over in een (sub)recent omgewerkte grond bestaande uit een vergraven plaggendek en opvulzand gevolgd door een moderne puinlaag .
6 Het is niet volledig uit te sluiten dat nog archeologische waarden aanwezig zijn op de locaties waar een intacte bodem aangetroffen is (boorlocaties 3 en 7). Op de deellocatie Kerkstraat is echter, mede op basis van het oorspronkelijke archeologische advies, besloten om de nieuwe riolering aan te leggen op de locatie van de huidige riolering. Daarom is voor deze deellocatie geen vervolgonderzoek noodzakelijk.
Het is niet uit te sluiten dat in de deellocatie toch nog archeologische resten voorkomen. Daarom merken wij op dat het aanbeveling verdient om de uitvoerder van het grondwerk te wijzen op de plicht archeologische vondsten te melden bij de bevoegde overheid, zoals aangegeven in artikel 5.10 en 5.11 van de Erfgoedwet.
Deelgebied Binnenveld/Mooksestraat Op basis van het bureauonderzoek is voor onderhavig deelgebied een gespecificeerde verwachting opgesteld. Hieruit blijkt dat het deelgebied landschappelijk gezien op de oostelijke flank van de stuwwal van Nijmegen ligt, waar de stuwwalafzettingen bedekt geraakt zijn met löss en/of dekzand (Laagpakketten van Schimmert en Wierden, Formatie van Boxtel). In de top van de dekzand- of lössafzettingen kunnen archeologische waarden vanaf het Laat-Paleolithicum aanwezig zijn. Het deelgebied Binnenveld/Mooksestraat bevindt zich op grotere afstand van stromend water ten opzichte van deelgebied Kerkstraat en zal dus in het Laat-Paleolithicum t/m het Neolithicum minder aantrekkelijk zijn geweest als vestigingsplaats. Voor de landbouwsamenlevingen in het Neolithicum t/m de Middeleeuwen vormde de gordel met dekzand en löss langs de oostflank van de stuwwal van Nijmegen een goed bewerkbare bodem en daarom zou het gebied in deze perioden aantrekkelijk geweest kunnen zijn voor bewoning. Vooralsnog zijn in het onderzoeksgebied geen archeologische resten uit de periode Neolithicum t/m de Vroege Middeleeuwen bekend. Een archeologische vindplaats zal bestaan uit resten van een agrarische nederzetting en zal zich waarschijnlijk manifesteren als een vondststrooiing van aardewerkfragmenten en houtskool en door een sporenniveau in de top van de (podzol)bodem en de daaronder gelegen onverstoorde ondergrond (C-horizont).
Het deelgebied zal in de Late Middeleeuwen in gebruik zijn genomen als landbouwgrond. Als gevolg van dit gebruik zal een meer dan 50 cm dik door plaggenbemesting gevormd plaggendek zijn ontstaan. De Mooksestraat is een relatief oude straat en de ligging van deze straat is sinds de 18e eeuw niet meer gewijzigd. Onder de huidige bestrating kunnen dus resten van een oud wegdek in de vorm van een grindlaag of een klinkerverharding aanwezig zijn. De Binnenveld is een voormalige perceelsscheiding. In het begin van de 19e eeuw lag hier een pad dat zich geleidelijk tot een doorgaande weg heeft ontwikkeld.
In de Tweede Wereldoorlog hebben in en rond Groesbeek veel oorlogshandelingen plaatsgevonden. In het deelgebied kunnen dus nog resten van stellingen aanwezig zijn. Bij het graven van kabel- en leidingsleuven, specifiek de huidige riolering, zal de bodem plaatselijk diep verstoord zijn geraakt. Ook door de aanleg van de weg kan de bodem verstoord zijn.
Teneinde deze verwachting te toetsen en aan te vullen is in deelgebied Binnenveld/Mooksestraat een verkennend booronderzoek uitgevoerd. Hieruit blijkt dat in het oosten en westen van dit deelgebied een pakket matig grof zand aanwezig is dat als smeltwaterafzettingen (Laagpakket van Schaarsbergen, Formatie van Drenthe) wordt geïnterpreteerd. In het centrale deel van de Binnenveld is een pakket matig fijn zand aangetroffen, dit wordt geïnterpreteerd als dekzand (Laagpakket van Wierden, Formatie van Boxtel). Op de Mooksestraat is een pakket grof zand aanwezig dat uit stuwwalmateriaal bestaat. Op de Mooksestraat komen ook enkele leempakketten voor. Het gaat hierbij om löss en door hellingprocessen gevormde leem (colluvium). Op enkele locaties is een restant van een podzolbodem aangetroffen in de vorm van een inspoelingshorizont (B-horizont). In een deel van het gebied (op de Binnenveld) is boven de natuurlijke ondergrond een humeus zandpakket aangetroffen, dat als plaggendek geïnterpreteerd wordt. In de boringen met een B-horizont of plaggendek wordt het bodemprofiel als intact beschouwd en kunnen dus archeologische resten uit het Laat-Paleolithicum t/m de Nieuwe tijd aanwezig zijn. In de overige boringen gaat de ondergrond direct over in een (sub)recent omgewerkte grond bestaande uit een vergraven plaggendek en opvulzand gevolgd door een moderne puinlaag.
7 Op de locaties waar de B-horizont is aangetroffen (boringen 9, 12, 13, 18, 29 en 32) is sprake van een intacte bodem. Op de boorlocaties 10, 11, 12 en 16 t/m 20 is een (deels) intact plaggendek aangetroffen. Het betreft hier een totale tracélengte van 440 m met een werkput van ca. 5 m breed (te onderzoeken oppervlakte ca. 2200 m2). Hier kunnen nog archeologische waarden aanwezig zijn. Om de op het bureauonderzoek gebaseerde gespecificeerde verwachting voldoende te kunnen aanvullen en toetsen, adviseert ADC ArcheoProjecten om op deze locaties om de graafwerkzaamheden de aanleg van riolering, voor zover deze buiten de huidige rioleringssleuf plaatsvinden, in een archeologische begeleiding te voorzien. De archeologische begeleiding dient hetzelfde doel als een inventariserend veldonderzoek door middel van het aanleggen van proefsleuven (IVO-P variant archeologische begeleiding). Dit betekent dat indien bij de civiele werkzaamheden toch vondsten of archeologische sporen worden aangetroffen, deze worden geregistreerd en gedocumenteerd. De exacte invulling van de werkzaamheden dient te worden vastgelegd in een door de bevoegde overheid goed te keuren Programma van Eisen (PvE). Als tijdens de uitvoering blijkt dat in de praktijk de werkzaamheden niet verder reiken dan de huidige rioolsleuf kan voor delen van het tracé van een archeologische begeleiding worden afgezien.