Abstract
The results of previous researches conducted across the upland territories of Central Europe reflect a considerably close correlation between the settlement by prehistoric agricultural societies and the ranges of the local loess covers. This correspondence – caused mainly by the high utility value of the territories in question, especially the presence of fertile soils and convenient geomorphological and hydrological conditions – is apparent even for the earliest phase of the Neolithic, and is clearly confirmed for later periods of prehistory. Until recently, this state of research concurred the interpretation that the neighbouring non-loess uplands had not been permanently settled, but only temporarily penetrated in order to exploit local resources (e.g., flint outcrops). This observation also applies to the territory being the essential subject of this paper, that is the sandy loam areas of the Iłża Piedmont, which is the direct northern forefield of the loess Sandomierz Upland. The results of interdisciplinary research conducted in this territory during the last several years allow us to considerably complete and verify the previous findings. They clearly confirm the intense and long-lasting character of the local settlement between the Early Neolithic and the Early Iron Age, as well as the typically agricultural activities of societies linked with different cultures that successively settled the discussed area during that time period. The obtained data show us the previously little known phenomenon of forming and functioning of the settlement microregions occupying uplands located outside the range of the compact loess cover, that is within ecological and landscape zones that were not preferred by prehistoric, early agricultural societies inhabiting the old upland territories of Central Europe. They also indirectly indicate the considerable flexibility and adaptability of early farmers, which made it possible for them to effectively colonise the definitely less rich territories located outside the compact area of the loess uplands since as early as the earliest phase of the Neolithic. This fact creates important possibilities for future research, allowing us to suspect that analogous settlement clusters also existed across the peripheral zones of other Central European loess uplands.
Zusammenfassung
Die Ergebnisse der bisherigen Untersuchungen auf mitteleuropäischen Hochebenen deuten darauf hin, dass es in allermeisten Fällen einen engen Zusammenhang zwischen der Ansiedlung der prähistorischen landwirtschaftlichen Bevölkerung und dem Auftreten von lokalen Lössdecken gegeben hatte. Diese Korrelation – vor allem durch die hohe Nutzungsqualität dieser Gebiete, fruchtbare Böden, günstige geomorphologische und hydrologische Modalitäten bedingt – lässt sich bereits in der ältesten Phase des Neolithikums sehr deutlich feststellen und findet Bestätigung auch in den späteren Perioden der Vorgeschichte. Noch vor Kurzem war diese Erkenntnis die Grundlage für die Einstufung der benachbarten Hochlandgebiete, die über keine Lössböden verfügten, als dauerhaft unbesiedelte Zonen. Diese sollten nur sporadisch durchstreift worden sein, wenn es galt, lokale Naturressourcen (z.B. Feuersteinaufschlüsse) auszubeuten. Das betraf auch das Gebiet, das der Hauptgegenstand der vorliegenden Arbeit ist, d. h. die sandig-lehmigen Gebiete des Iłża-Vorlandes, die das direkte nördliche Vorfeld des lössreichen Sandomierz-Hochlands sind. Die Ergebnisse interdisziplinärer Untersuchungen der letzten Jahre auf diesem Gebiet erlauben jedoch, die bisherigen Auffassungen bedeutend zu ergänzen und zu verifizieren. Sie bestätigen eindeutig die typisch landwirtschaftliche Aktivität der Kulturgruppen, die sich dort in dieser Periode nacheinander ansiedelten und den intensiven und dauerhaften Charakter der lokalen Ansiedlung zwischen dem frühen Neolithikum und der frühen Eisenzeit. Die gewonnenen Daten dokumentieren also ein bisher unbekanntes Phänomen, namentlich die Bildung und die Entfaltung von Siedlungsmikroregionen auf Hochebenen außerhalb der kompakten Gebiete mit Lössböden, d. h. im Bereich ökologisch-landschaftlicher Zonen, die von den prähistorischen frühlandwirtschaftlichen Siedlern bei der Wahl der Siedlungsplätze in Mitteleuropa grundsätzlich gemieden wurden. Diese Daten zeugen auch indirekt von großer Flexibilität und Anpassungsfähigkeit der frühen Landwirte, dank denen sie bereits in der ältesten Phase des Neolithikums auch jene deutlich weniger fruchtbaren Gegenden effektiv besiedeln konnten, die über keine kompakten Lössgebiete verfügten. Somit sind vielversprechende Voraussetzungen für künftige Forschungen gegeben. Es darf angenommen werden, dass es ähnliche Siedlungskonzentrationen ebenfalls im Bereich peripherer Gebiete sonstiger lössreicher Hochebenen Mitteleuropas gab.
Abstrakt
Wyniki dotychczasowych badań prowadzonych na wyżynnych terenach Europy Środkowej odzwierciedlają niemal ścisły związek osadnictwa prehistorycznych społeczności rolniczych z zasięgiem występowania lokalnych pokryw lessowych. Korelacja ta – uwarunkowana przede wszystkim przez wysokie walory użytkowe tych terenów, w tym zwłaszcza obecność żyznych gleb, a także dogodne warunki geomorfologiczne i hydrologiczne – jest bardzo dobrze czytelna już w najstarszej fazie neolitu, znajdując wyraźne potwierdzenie również w późniejszych okresach pradziejów. Jeszcze do niedawna, ten stan rozpoznania uzasadniał interpretację sąsiednich, pozalessowych obszarów wyżynnych jako stref niezasiedlonych w sposób trwały, penetrowanych jedynie doraźnie pod kątem eksploatacji różnych lokalnych zasobów naturalnych (np. wychodni surowców krzemiennych). Dotyczyło to również obszaru stanowiącego zasadniczy przedmiot niniejszego opracowania, tj. piaszczysto-gliniastych terenów Przedgórza Iłżeckiego, stanowiącego bezpośrednie, północne przedpole lessowej Wyżyny Sandomierskiej. Wyniki badań interdyscyplinarnych przeprowadzonych na tym obszarze w ciągu ostatnich kilku lat pozwalają jednak na wydatne uzupełnienie i weryfikację dotychczasowych wyobrażeń. Potwierdzają one jednoznacznie intensywny i trwały charakter lokalnego osadnictwa pomiędzy wczesnym neolitem, a wczesną epoką żelaza oraz typowo rolniczą aktywność zasiedlających go w tym okresie społeczności kolejnych ugrupowań kulturowych. Pozyskane dane dokumentują zatem bliżej nieznane dotąd zjawisko formowania się i funkcjonowania mikroregionów osadniczych na terenach wyżynnych usytuowanych poza zwartym zasięgiem utworów lessowych, a więc w obrębie stref ekologiczno-krajobrazowych odbiegających od zasadniczych preferencji osadniczych prehistorycznych społeczności wczesnorolniczych zasiedlających starowyżynne obszary Europy Środkowej. Wskazują one również pośrednio na dużą elastyczność oraz zdolności adaptacyjne wczesnych rolników, umożliwiające efektywną kolonizację zdecydowanie mniej wydajnych obszarów położonych poza zwartym zasięgiem wysoczyzn lessowych, już od najstarszej fazy neolitu. Stwarza to bardzo istotne perspektywy dla przyszłych badań, pozwalając zakładać istnienie analogicznych skupisk osadniczych również w obrębie peryferyjnych obszarów pozostałych środkowoeuropejskich wyżyn lessowych.
Über den Autor / die Autorin
Independent Resercher
© 2023 Walter de Gruyter GmbH, Berlin/Boston
