MISCELLANEA

EWA CHOJECKA

JANA KEPLERA STOSUNEK DO SZTUKI*
ZE STUDIÓW NAD NOWOŻYTNĄ ILUSTRACJĄ DYDAKTYCZNĄ

Środowisko intelektualne i artystyczne Pragi Ru-
dolfa II nie doczekało się dotąd syntetycznego opra-
cowania w rodzaju tego, jakie posiadamy np. o Flo-
rencji Medycejskiej dzięki Chastelowi \ jakkolwiek
nie ulega wątpliwości, że Praga na przełomie w. XVI
i XVII w podobny sposób koncentrowała talenty
sztuki i nauki, zaś atmosfera kultury manieryzmu
jaką była przepojona sprawiała, że epoka rudolfiń-
ska była w pewnym stopniu kontynuacją tradycji
artystycznych jakie ongiś we Florencji miały swój
początek.
„Genius loci” Pragi rudolfińskiej doznał załamania
w drugim dziesiątku XVII w. Przyczyny tego były
dwie: detronizacja i śmierć Rudolfa II w 1612 r. oraz
w kilka lat potem wybuch wojny 30-letniej. Wielu
spośród artystów i uczonych zmuszonych zostało wy-
padkami wojny do opuszczenia Pragi, z głęboką no-
stalgią wspominając miniony złoty wiek. Jednym
z owych przymusowych emigrantów był Jan Kepler,
matematyk i astronom w służbie cesarza. Postać
Keplera interesująca jest nie tylko dla historyka
nauk przyrodniczych, ale w znacznym stopniu także
dla badacza zjawisk artystycznych, był bowiem
umysłem wszechstronnym o zainteresowaniach wy-
kraczających poza nauki ścisłe, obejmującym wielo-
rakie zagadnienia, jak teorię muzyki, literatury, tak-
że sprawy sztuk plastycznych. Wszystkie te dziedziny
* Rozprawa niniejsza referowana była na XVI Sesji Na-
ukowej Stowarzysizenia Historyków Sztuki w Gdańsku w
grudniu 1966 r., poświęconej Problematyce Treści Dzieła
Sztuki i ukazała się w nieco zmienionej wersji pt. Johann
Kepler und die Kunst. Zum Verhaltnis von Kunst und Na-
turwissenschaften in der Spatrenaissance („Zeitschrift fur
Kunstgeschichte” 1967, nr 1).
i A. CHASTEL, Art et humanisme a Florence au temps
de Laurent le Magnifigue. Etudes sur la Renaissance et
1’Humanisme platonicien (Publications de 1’Institut d’Art et
d’Archeologie de Universite de Paris, IV), Paris 1959. Autor
nie rozpatruje wpływu włoskiego neoplatonizmu na północną
Europę.
Stosunkowo najbardziej wyczerpująco omawia artystyczne
środowisko Pragi rudolfińskiej K. CHYTIL, Kunst und
Runstler am Hofe Kaiser Rudolfs II, Prag 1920; — ponadto

Rodzicom moim poświęcam
twórczości pragnął ująć w pewien jednolity system
praw, oparty na zasadach matematycznych.
Poglądy estetyczne i artystyczne Keplera nie były
dotąd przedmiotem badań; być może działo się tak
dlatego, że interesowano się przede wszystkim jego
pracami przyrodniczymi, traktując głoszone przezeń
teorie dotyczące zagadnień kultury jako drugorzędne.
Było sprawą zgoła oczywistą, że poglądy na sztukę
formował Kepler w kontekście problemów scienty-
stycznych związanych ze swymi poczynaniami ba-
dawczymi, dotyczącymi matematyki i astronomii i w
takim zestawieniu wypada też i nam zagadnienie to
rozpatrywać, co wydaje się tym ciekawsze, że dzia-
łalność Keplera przypada na czasy, kiedy przebrzmią!
już harmonijny uniwersalizm renesansu i kiedy sto-
sunek twórczości artystycznej i naukowej kształto-
wać się począł w innych wymiarach i relacjach.
*
* *
W r. 1596 wydaje Kepler w Tybindze swoje mło-
dzieńcze dzieło pt. Mysterium Ćosmographicum, w
którym z właściwą sobie emfazą i entuiyazmem głosi
spekulatywną tezę, że świat astronomiczny zbudo-
wany jest według proporcji wyznaczonych przez pla-
tońskie pięć brył regularnych (tj. kubus, tertahedron,
ikosahedron, oktahedron i dodekahedron)2. Do dzieła
J. v. SCHLOSSER, Die Kunst- und Wunderkammern der
Spatrenaissance. Ein Beitrag zur Geschichte des Sammel-
wesens, Leipzig 1908, s. 76—82, przyp. 58; — B. GEIGER,
I dipinti ghiribizziosi di Giuseppe Arcimboldi pittore illusio-
nista del Cinguecento (1527—1593), Firenze 1954; — F. C. LE-
GRAND, F. SLUYS, Arcimboldo et les arcimboldesgues, Pa-
ris 1955, s. 35—46, oraz seria dawniejszych monografii: R. A.
PELTZER, Der Hofmaler Hans von Aachen, seine Schule und
seine Zeit („Jahrbuch der kunsthist. Sammlungen”, Wien,
XXX, 1911, s. 59—182); — H. MODERN, Paulus van Vianen
(tamże, XV, 1894, s. 60—102); — E. DIEZ, Der Hofmaler
Bartholomaus Spranger (tamże, XXVIII, 1909—1910, s. 93—151);
— B. HAENDTKE, Josef Heintz, Hofmaler Kaisers Rudolf II
(tamże, XV, 1894, s. 45—59); — K. ERASMUS, Roelandt Sauery,
sein Leben und seine Werke, Halle a. S. 1908.
2 Pełen tytuł dzieła brzmi: Johannes KEPLER, Prodromus
Dissertationum Cosmographicarum continens Mysterium Cos-

27