Rocznik Historii Sztuki, t. XV, 1985
PL ISSN 0080-3472

KATARZYNA MURAWSKA

WIEŻA MILTONA

OD SYMBOLU BOSKIEGO PRZEWODNICTWA DO WIEDZY TAJEMNEJ i

W 1936 roku T. S. Eliot zarzucił Miltonowi konwencjonalność i stereotypowość języka oraz
obarczył go winą za zły wpływ na osiemnastowieczną poezję angielską, stwierdzając :

„Trierę is more of Milton's influence in the badness of the bad verse of the eighteenth century
than of anybody's else". Zarzucił mu też całkowity brak wyobraźni wizualnej, a za przyczynę
owych braków uznał ślepotę poety, która ogarniać go zaczęła podczas pisania Raju utraconego,
oraz o wiele większą wrażliwość na muzykę, niż obraz? Mimo owych oskarżeń, ilość ilustracji
powstałych do utworów Miltona w ciągu trzech wieków3 każe jednak docenić siłę powołanych przez
niego obrazów i zaprzeczyć autorytatywnym sądom Eliota.

Sporom na temat obrazowości jego języka towarzyszą obecne spory historyków literatury co do
źródeł kreowanych przez niego wyobrażeń. Długo utrzymującemu się przekonaniu o braku wpływu
sztuki na twórczość Miltona przeciwstawia się R. Frye, który śledzi zależności między nakreślonymi
w Raju utraconym obrazami: Upadku Szatana, Grzechu Pierworodnego, Wypędzenia z Raju Pierwszych
Rodziców, a tradycją ikonograficzną, zwłaszcza obecną w sztuce włoskiej, z którą Milton mógł
zapoznać się, w czasie swej kontynentalnej podróży4. Sceptycyzm cechuje też wypowiedzi na temat
stosunku Miltona do emblematyki. Jego przyczyną jest brak w poezji Miltona oczywistych zależności
między ikonem i lemmatem a treścią utworu poetyckiego, jakie łatwo można odnaleźć w twórczości
poetów szkoły metafizycznej tego czasu — Johna Donne'a czy George'a Herberta5. Jednak i w tym
przypadku zarysowuje się kontrowersja i prace ostatnich lat wykazują związki pewnych wątków
i wyobrażeń ze współczesną Miltonowi tradycją emblematyczną. Dowodzi tego L. Konećny, przypisując
Miltonowi znajomość Pia Desideria... Hermanna Hugo6.

W tym samym dziele Hermanna Hugo znajduje się przedstawienie wieży z zapaloną u szczytu
pochodnią, które — jak się wydaje — łączy pewne wizualne pokrewieństwo z fragmentem innego

1 Artykuł jest rozszerzoną wersją referatu wygłoszonego na Sesji: „Ars Emblematica"; jego angielska wersja, zob. : „Biuletin
du Musée National de Varsovie", t. 23, 1982, nr 1-4, s. 44-55.

2 T. S. Eliot, Milton I, [w:] T. S. Eliot, On Poetry and Poe!s, New York 1957, s. 156, 158.

3 Na ten temat m. in. : CH. Collins-Baker, Some Illustrators of Milton's „Paradise Lost" (1688-1850), ,.The
Library", Ш, 1948, s. 1-21 i 101-119; M. Pointon, Milton and English Art, Manchester 1970; J. Dixon Hunt,
Milton's Illustrators, [w:] John Milton: Introductions, ed. by J. Broadbent, Cambridge 1973. s. 208-225; dużą liczbę prac
na ten temat podaje R. M. Frye, Milton's Imagery and the Visual Arts. Iconographie Tradition in the Epie Poems,
Princeton, New Jersey 1978.

4 Frye, Milton's Imagery...; tu też podany stan badań dotyczący zagadnienia wpływu sztuk wizualnych na wyobraźnię
Miltona. O związkach poezji Miltona z malarstwem Poussina mówi M. Praz. Milton e Poussin, [w:] M. Praz, Gusto
Neoclassico, Napoli 1959, s. 1-38.

5 Por.: R. Freeman, George Herbert and the Emblem Books, „Review of English Studies", 17, 1941, s. 150-165:
J. Lederer, John Donne and the Emblematic Practice, „Review of English Studies". 21, 1946.

6 L. Konećny, Young Milton and the Télescope, „Journal of the Warburg and Courtauld Institutes", XXXVII, 1974,
s. 368-373, zwłaszcza przypis 19. Konećny cytuje pierwsze wydanie dzieła Hermanna Hugo, Pia Desideria Emblemat is.
Elegiis affectibus SS. Patrum il lus trata... Ad Urbanum VIII. Pont. Max., Antverpiae 1624; kolejne wydanie: Antverpiae 1632.