Müneccimbaşı Ahmed Dede'nin Mütâlaa Âdâbına Dair Feyżu'l-ĥarâm Adlı Risâlesinin İnceleme ve Tahkiki

İslam medeniyeti tarihinde ortaya çıkan ilimlerden bir kısmı belli kurucu imamlara atfedilirken bazıları ise atfedilmez. Bu çalışmada görece geç bir dönemde bir ilim dalı formuna sokulan mütâlaa ilmi ile onun kurucu figürü olarak Müneccimbaşı Ahmed Dede ele alınmaktadır. Daha çok tarihçi kimliği ile bilinen Müneccimbaşı’nın aklî ve dil ilimlerine dair birçok eseri bulunmakta ve ilgilendiği ilim dallarına yenilikler getiren muhakkik bir âlim olarak bilinmektedir. Derin incelemelerde bulunmanın esasları olarak da ifade edilebilen ve lafız-mâna ilişkisi üzerine kurulu olan mütâlaanın öneminin bilincinde olan Müneccimbaşı, Mekke’de sürgünde iken 1102/1691 yılında Feyżü’l-Harem adlı risâlesi ile bu ilmi gerçek anlamda kurmuştur. Müneccimbaşı bu risâlesinde İslam eğitim tarihinin hocadan ve kitaptan ilim öğrenme yollarından ikincisi olan kitaptan bilgi alma yolunun temel koşulları ve yöntemini incelemektedir. Böylece bir hoca vasıtasıyla olmasa dahi bilginin sağlıklı bir şekilde kitaplardan nasıl çıkartılacağı, nasıl bir yöntem takip edileceği, hangi noktalara dikkat edileceği, karşılaşılabilecek muhtemel hatalar ve bunların çözümleri, bilginin meleke hâline getirilmesi için neler yapılması gerektiği gibi birçok noktayı aydınlatmaktadır. Bu anlamda ilim talipleri için rehber bir kitap olarak vasıflandırılabilecek bir eser hazırlamıştır.