99'
ILIRIA Nr. 1-2, 1999-2000
Etleva NALLBANI
DISA OBJEKTE TE HERSHME NE KULTUREN E
KOMANIT
Një nga faktet më spikatëse arkeologjike për periudhën e Antikitetit të vonë dhe Mesjetën e hershme në territorin e sotëm të Shqipërisë,është zbulimi i një serie nekropolesh dhe gjetjesh të izoluara të qytetërimit të « Komanit », që shtrihet në qendër dhe sidomos në veri të vendit (tab.l). Numri i kufizuar i raporteve për qytetërimin e Komanit që i përkasin fillimit të këtij shekulli1 vijoi më tej me gërmime dhe studime më të piota, sidomos gjatë viteve 1960-19802.
1 Për një përmbledhje bibliografike mbi qytetërimin e Komanit, kufizuar në raporte dhe studime të materialit të nxjerra vetëm nga dy nekropole, i Komanit dhe ai i Krujës, shih : A. Degrand, Souvenirs de la Haute-Albanie (1901), f. 254-266 ; P. Traeger, « Mittheilungen und Funde aus Albanien», Zeitschrift für Ethnologie 32 (1900), f. 33-51 ; « Begräbnis-Pläze und Tumuli in Albanien und Mazedonien », Verhandlungen der Berliner Anthropologischen Gesellschaft (1901), f. 43-48 ; Ippen 1901 ; Ippen 1907 ; S. Reinach, « Une nécropole en Albanie », L'anthropologie 12 (1901), f. 662-670 ; F. von Nopcza, « Beiträge zur Vorgeschichte und Ethnologie Nordalbanien », WM B H 12 (1912), f. 200-204 ; L. M. Ugolini, Albania Antica 1 (1927), f. 37-72.
2 Mbi nekropolin e Komanit : H. Spahiu, « Gërmime të vitit 1961 në varrezën e hershme mesjetare të Kalasë së Dalmacës», Studime historike 3 (1964), f. 71-96 ; « Varreza arbërore e Kalasë së Dalmacës », Iliria 9-10 (1979-1980), f. 23-40 ; « Gjetje të vjetra nga varreza mesjetare e Kalasë së Dalmacës », Iliria 1 (1971), f. 227-262 ; nekropolin e Krujës : Anamali 1966 ; Anamali, Spahiu 1963 ; Anamali, Spahiu, 1979-1980 ; nekropolin e Shurdhahut : D. Komata, « Gjurmime në varrezën e Shurdhahut», Studime historike 1 (1967), f. 127-135 ; «Varreza arbërore e Shurdhahut», Iliria 9-10 (1979-1980), f. 105-121 ; Nekropoli i Buklit : S. Anamali, « Një varrezë e Mesjetës së hershme në Bukël te Mirditës », "Iliria" 1 (1971), f. 209-225 ; Nekropoli i Lezhës : F. Prendi, « Një varrezë e kulturës arbërore në Lezhë », "Iliria" 9-10 (1979-1980), f. 123-166 ; Nekropoli i Prosekut : N. Doda, « Varreza arbërore e Prosekut (rrethi i Mirditës) », "Iliria" 1 (1989), f. 137- 177 ; varreza e Durrësit : F. Tartari, « Një varrezë e Mesjetës së hershme », "Iliria" 1 (1984), f. 227-250.
Qytetërimi i Komanit përfaqësohet nga një seri nekropolesh dhe gjetjesh të izoluara në qendër e në veri të territorit të sotëm të Shqipërisë. Përtej kufijve të saj, është zbuluar varreza e Mijeles në Malin e Zi (O. Velimirovic - Zigic, Epoque préhistorique et protohistorique en Yougoslavie [1971], f. 152-153), varreza e Shen-Erasmit afër liqenit të Ohrit në Maqedoni (V Malenko, « New archeological finds in the sites Kozluk, Gabavci and Saint Erazmo », Macedoniae acta archaeologica 2 [1976], f. 219-235) dhe varreza e Afiones në Korfuz të Greqisë (H. Bulle, «Ausgrabungen bei Aphiona auf Korfu », MDAI(A) 59 [1934], f. 213-240). Nekropolet në të shumtën e rasteve gjenden në afërsi të rrugëve strategjike dhe tregtare, në rajone të pasura me dru dhe metale, ose që janë të lidhur me kështjella ose peshkopata (V. Popovic, « Byzantins, Slaves et Autochtones dans les provinces de Prévalitaine et Nouvelle Epire », Villes et peuplement
