Ks. Jan Pietrzykowski SDB

 

PL: Klasztory rewindykowane i nowe zakonów męskich okresu staropolskiego w diecezji łódzkiej 

EN: Men's monasteries of the Old Polish period vindicated and those newly founded in the diocese of Łódź

 

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 112 (2019)

Strony / pages: 297-315

 

https://doi.org.10.31743/abmk.2019.112.15

 

 

Streszczenie:

Działalność zakonów w Polsce jest ściśle związana z życiem Kościoła katolickiego i dziejami naszej Ojczyzny. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie dziejów starych zakonów na terenie diecezji łódzkiej. Najpierw ukazano te zakony, które po okresie kasat nie tylko wróciły do swoich niektórych klasztorów, ale i organizowały nowe placówki zakonne. Przed upadkiem I Rzeczypospolitej na terenie przyszłej diecezji łódzkiej działało 8 zakonów męskich, posiadających łącznie 13 klasztorów: dominikanie (Łęczyca, Piotrków Trybunalski), Franciszkanie konwentualni (Łagiewniki, Piotrków Trybunalski), franciszkanie bernardyni (Piotrków Trybunalski Łęczyca), franciszkanie reformaci (Brzeziny, Lutomiersk), kanonicy regularni laterańscy (Kłodawa), karmelici trzewiczkowi (Kłodawa), jezuici (Piotrków Trybunalski, Łęczyca), pijarzy (Piotrków Trybunalski). Do odzyskania przez Polskę niepodległości w roku 1918 nie przetrwała żadna męska wspólnota zakonna. W II Rzeczypospolitej nie wrócili do swoich klasztorów: kanonicy regularni laterańscy, karmelici trzewiczkowi, pijarzy i dominikanie.

Słowa kluczowe: diecezja łódzka; zakony męskie; klasztory; duszpasterstwo

 

Summary

The activities of orders in Poland are closely connected with the functioning of the Catholic Church and the history of our homeland. The aim of this article is to present the history of old orders in the diocese of Łódź. Initially, it focuses on those orders which after the period of dissolutions not only returned to some of their monasteries but also organised new monastic communities. Before the collapse of the First Polish Republic, in the territory of the future diocese of Łódź, there were 8 male orders which altogether owned 13 monasteries: Dominicans (Łęczyca, Piotrków Trybunalski), Conventual Franciscans (Łagiewniki, Piotrków Trybunalski), Bernardines (Piotrków Trybunalski, Łęczyca), Franciscans of the Strict Observance (Brzeziny, Lutomiersk), Canons Regular of the Lateran (Kłodawa), Carmelites of the Ancient Observance (Kłodawa), Jesuits (Piotrków Trybunalski, Łęczyca), and Piarists (Piotrków Trybunalski). However, in 1918, when Poland regained its independence, none of the male monastic communities were still in existence. The orders which did not return to their monasteries in the period of the Second Polish Republic were Canons Regular of the Lateran, Carmelites of the Ancient Observance, Piarists and Dominicans.

 

Key words the diocese of Łódź; male orders; monasteries; priesthood

  

Bibliografia / References

Źródła archiwalne

Archiwum Archidiecezji Łódzkiej

sygn. 123, Akta parafii Wniebowzięcia NMP w Łodzi,

sygn. 35, t. O. Bernardyni, Łódź;

sygn. 81, t. Brzeziny, O. Reformaci;

sygn. 62, t. Jezuici, Łęczyca 1921-1946;

sygn. 63, t. Jezuici, Piotrków Tryb. 1921-1945;

sygn. 67, t. Jezuici, Łódź Podleśna;

sygn. 135, t. Łęczyca, Bernardyni;

sygn. 58, t. Łódź, Franciszkanie Krasickiego.

Archiwum Prowincji Franciszkanów w Warszawie, akta bez sygn.,

1. Łódź-Dąbrowa,

2. Łódź-Krasickiego,

3. Łódź-Krecia,

4. Łódź-Łagiewniki.

Kowalczyk Józef, Dekret o ustanowieniu i określeniu nowych granic  diecezji i prowincji kościelnych w Polsce oraz przynależności metropolitalnej poszczególnych diecezji, „Łomżyńskie Wiadomości Diecezjalne”, 54 (1992) nr 1, s. 20-37.

 

Opracowania

Archidiecezja Łódzka. Informator, Łódź 1992.

Bekier Ewa, Ojciec Tomasz Roztworowski SJ (1904-1974), w: Chrześcijanie, red. B. Bejze, t. 17, Warszawa 1986, s.151- 269.

Budziarek Marek, Wrzeszcz Maria, Łódzka diecezja, w: Encyklopedia katolicka, red. Eugeniusz Ziemann, t. 11, Lublin 2006, kol. 555-558.

Catalogus Provinciae Societatis Jesu. Ex anno 1925 in annum 1926, Cracoviae 1925.

Diecezja łódzka, terytorium, organizacja duchowieństwo 1987, Łódź 1987.

Duchniewski Jerzy, Brzeziny, w: Encyklopedia katolicka, red. F. Gryglewicz, t. 2, Lublin 1985, kol.1132-1133.

Elenchus omnium Ecclesiarum necnon universi cleri saecularis ac regolaris diecesos Lodziensis 1935, Lodziae 1935.

Encyklopedia Wiedzy o Jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, oprac. Ludwik Grzebień, Kraków 1996.

Gabryel Kazimierz, Powstanie diecezji łódzkiej, „Łódzkie Studia Teologiczne”, 4 (1994) s.85-92.

Gach Piotr Paweł, Struktury i działalność duszpasterska zakonów męskich na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska w latach 1773-1914, Lublin 999.

Gogola Zdzisław, Dzieje Franciszkańskiej Prowincji św. Antoniego i bł. Jakuba Strzemię 1918-1939, Kraków 2011.

Gramatowski Wiktor, Geneza diecezji łódzkiej w świetle dokumentów watykańskich, „Nasza Przeszłość”, 62 (1984) s. 186-202.

Instytuty życia konsekrowanego w Kościele łódzkim, red. K. Dąbrowski, L Witczak, Łódź 2000.

Jusiak Oktawian Roman, Bernardyńskie sanktuaria w Polsce, „Geografia i Sacrum”, 2 (2005), s. 281-296.

Karolczuk Monika, Polska. Przewodnik pielgrzyma, Kraków 2016.

Katalog Franciszkańskiej Prowincji Matki Bożej Niepokalanej w Polsce Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych, Warszawa 2000.

Katalog Prowincji Matki Bożej Niepokalanej Zakonu Ojców Franciszkanów w Polsce. Rok Jubileuszowy 1939-1989, Warszawa 1989.

Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo łódzkie, t. 2, red. B. Wolff-Łozińska, z. 1: Powiat brzeziński, red. J. Zygmunt Łoziński, Warszawa 1953.

Kłoczowski Jerzy, Zakony męskie w Polsce w XVI-XVIII wieku, w: Kościół w Polsce wiek XVI-XVIII, t. 2, red. J. Kłoczowski, Kraków 1969, s. 483-730.

Księga Pamiątkowa z okazji 50-lecia odrodzenia Prowincji Matki Boskiej Anielskiej Zakonu Braci Mniejszych OO. Reformatów 1911-1961, Kraków 1962.

Kujawski Witold, Diecezja kujawsko-kaliska. Opracowanie historyczno-źródłoznawcze, Włocławek 2011.

Kukulski Jerzy, Historia kościoła i klasztoru OO. Bernardynów w Piotrkowie Trybunalskim, w: Królowa ziemi piotrkowskiej, red. D.C. Postawa, Kraków 2011, s. 37-52.

Kumor Bolesław, Granice metropolii i diecezji polskich (966-1939), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 18 (1969) s. 289-352.

Kumor Bolesław, Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej 1972-1918, Kraków 1980.

Litak Stanisław, Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku, Lublin 2006.

Łatak Kazimierz, Kanonicy regularni w dawnej i współczesnej Polsce, w: Przemijanie i trwanie. Kanonicy Laterańscy w dawnej i współczesnej Polsce, red. K. Łatak, I. Makarczyk, Kraków 2005, s. 17-37.

Miasta polskie w tysiącleciu, red. M. Siuchmiński, cz. 2, Wrocław-Warszawa, Kraków 1967.

Mielczarek Piotr, Sanktuarium św. Antoniego w Łagiewnikach, Niepokalanów 1996.

„Nasze Wiadomości’ 1926-1934, pismo jezuitów do użytku wewnętrznego.

Murawiec Wiesław, Sługa Boży o. Anastazy Jakub Pankiewicz OFM (1882-1942), w: Męczennicy za wiarę 1939-1945, red. W.  Moroz, Marki-Struga 1996, s. 297-302.

Natoński Bronisław, Jezuici, w: Życie religijne w Polsce pod okupacją hitlerowską 1939-1945, red. Z. Zieliński, Warszawa 1982, s. 538-592.

Paluszkiewicz Felicjan, Jezuici w Łodzi. Kościół Najśw. Serca Jezusowego, Warszawa 1994.

Prejs Roland, Zakonnicy franciszkańscy Królestwa Polskiego po kasacie 1864 roku. Dzieje – postawy, Warszawa 2003.

Schematyzm diecezji kujawsko-kaliskiej 1903, Włocławek 1903.

Schematyzm Prowincji Niepokalanego Poczęcia NMP Zakonu Braci Mniejszych OO. Bernardynów w Polsce. 1981, Kraków 1981.

Sitnik Aleksander Krzysztof, Dzieje bernardynów łęczyckich po II wojnie światowej 1946-2016, Kalwaria Zebrzydowska 2016.

Sotowski Paulin Władysław, Zarys historii Wyższego Seminarium Duchownego Ojców Franciszkanów w Łodzi-Łagiewnikach (1978-2003), „Lignum Vitae”, 5 (2004) s. 123-145.

Spis duchowieństwa i parafii diecezji łódzkiej 1936, Łódź 1936.

Szteinke Anzelm Janusz, Kościół św. Antoniego i klasztor Franciszkanów Reformatów w Warszawie 1623-1987, Warszawa 1990.

Wyczawski Hieronim Eugeniusz, Archidiecezja warszawska w świetle Schematyzmu z 1863 roku, „Stuia Theologica Varsaviensia”, 6 (1968) nr 1, s. 289-341.

Wyczawski Hieronim Eugieniusz, Bernardyni polscy, t. 3: 1772-1946, Kalwaria Zebrzydowska 1992.

 

Informacja o autorze / Information about Author

* Ks. Jan Pietrzykowski SDB* – prof. historii; Instytut Historii UKSW;

e-mail: jan_pie@poczta.onet.pl

https://orcid.org/0000-0001-5414-3902