Cerkiewnosłowiańskie i wschodniosłowiańskie wpływy językowe w warstwie onimicznej przekładów biblijnych Szymona Budnego (na materiale Nowego Testamentu)
Słowa kluczowe
przekład
onimia
wpływy językowe
Jak cytować
Abstrakt
W artykule omówiono zakres wpływów fonetyczno-morfologicznych na warstwę nazewniczą biblijnych przekładów Szymona Budnego. Działający w dobie renesansu na ziemiach Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, tłumacz posiadał znajomość języka cerkiewnosłowiańskiego i starobiałoruskiego. W pracy przekładowej prócz wielu innych źródeł wykorzystywał również tłumaczenia z obszaru Slavia Orthodoxa. Stosowanie nazw własnych w formie nawiązującej do wersji cerkiewnosłowiańskiej było przejawem dążności tłumacza do maksymalnego zbliżenia przekładu do tekstu oryginalnego. Użycie nazw własnych z językowymi śladami cerkiewnosłowiańskimi i wschodniosłowiańskimi wpływa też na ukształtowanie stylistyczne tłumaczeń, gdyż buduje biblijny koloryt lokalny. Odosobnione onimiczne propozycje Budnego indywidualizują jego przekłady na tle XVI-wiecznej polskiej praktyki translatorskiej.
Bibliografia
Altbauer M. 1965: Dublety imion biblijnych w polszczyźnie, „Onomastica” X, s. 196–203.
Zobacz w Google Scholar
Cieślikowa A. 1991: Derywacja paradygmatyczna w staropolskiej antroponimii, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Czerniatowicz J. 1969: Niektóre problemy naukowe grecystyki w pracach biblistów polskich XVI i XVII w., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Kamieniecki J. 1995: Zapiski językowe Szymona Budnego (Stary Testament), „Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego” XXI, s. 145–153.
Zobacz w Google Scholar
Kamieniecki J. 1999: Z dziejów szesnastowiecznej filologii biblijnej – przekłady biblijne Szymona Budnego, „Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego” XXV, s. 59–65.
Zobacz w Google Scholar
Kamieniecki J. 2003: Szymon Budny – zapomniana postać polskiej reformacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Karpluk M. 1966: Przejmowanie obcej grupy au w polszczyźnie XVI wieku, „Język Polski” XLVI, z. 5, s. 26–29.
Zobacz w Google Scholar
Karplukówna M. 1972: Ślady liturgii słowiańskiej w staropolskich imionach chrześcijańskich (typ Koźma, Łuka), „Z Polskich Studiów Slawistycznych”, seria 4: „Językoznawstwo”, s. 155–161.
Zobacz w Google Scholar
Karplukówna M. 1973: O staropolskim przejmowaniu imion wczesnochrześcijańskich (typ Bartłomiej, Maciej), „Onomastica” XVIII, s. 153–172.
Zobacz w Google Scholar
Karpluk M. 1977: Argumenty onomastyczne w dyskusji nad liturgią słowiańską w Polsce, „Onomastica” XXII, s. 45–51.
Zobacz w Google Scholar
Karpluk M. 1978: Dalszy ślad liturgii słowiańskiej w staropolskiej antroponimii: Paweł, „Z Polskich Studiów Slawistycznych”, seria 5: „Językoznawstwo”, s. 493–498.
Zobacz w Google Scholar
Karpluk M. 1979: Na tropach bohemizmów w staropolskich imionach chrześcijańskich (Szaweł, Gaweł, Wawrzyniec), „Onomastica” XXIV, s. 111–123.
Zobacz w Google Scholar
Karpluk M. 1980: Staropolskie warianty imienia Mikołaj (na tle słowiańskim), „Onomastica” XXV, s. 103–114.
Zobacz w Google Scholar
Karpluk M. 1982: Imiona apostołów i ewangelistów jako świadectwo oddziaływania liturgii słowiańskiej w Polsce, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego”, nr 3: „Slawistyka”, s. 63–68.
Zobacz w Google Scholar
Karpluk M. 1983: O staropolskich imionach typu Michał (na tle słowiańskim), „Z Polskich Studiów Slawistycznych”, seria 6: „Językoznawstwo”, s. 174–178.
Zobacz w Google Scholar
Kossowska M. 1968: Biblia w języku polskim, t. 1, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań.
Zobacz w Google Scholar
Kwilecka I. 1996: Problem autorstwa przekładu Apokryfów w Biblii Szymona Budnego z 1572 roku, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 33, s. 47–66.
Zobacz w Google Scholar
Łuczak A. 2016: Droga Szymona Budnego do krytycznego wydania Nowego Testamentu z 1574 roku, Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Malec M. 1994: Imiona chrześcijańskie w średniowiecznej Polsce, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Malec M. 2003: Onomastyka w „Rozmyślaniu przemyskim”, „Polonica” XXII–XXIII, s. 345–390.
Zobacz w Google Scholar
Merczyng H. 1913: Szymon Budny jako krytyk tekstów biblijnych, Akademia Umiejętności, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Moszyński L. 1992: Hebr. ha – Adam: nomen apellativum – nomen proprium w renesansowych przekładach biblijnego opisu życia pierwszego człowieka (Gn I 26 – V5), „Slavia”, t. 61, s. 503–508.
Zobacz w Google Scholar
Moszyński L. 1994: Komentarz do: Biblia to jest Księgi Starego i Nowego Przymierza, In der Übersetzung des Simon Budny, Nieśwież, Zasław 1571–1572, Herausgegeben von Hans Rothe und Friedrich Scholz, Księgi Nowego Przymierza Kto pospolicie Nowym Testamentem zową z wielką pracą y pilnym poprawieniem z Greckiego na Polski ięzyk przetłumaczone, seria „Biblia Slavica”, Seria II: „Polnische Bibeln 1994”, Paderborn–München–Wien–Zürich.
Zobacz w Google Scholar
Moszyński L. 1997: Szymon Budny jako onomasta. I. Antroponimia, [w:] H. Popowska-Taborska, J. Duma (red.), Onomastyka i dialektologia, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 187–196.
Zobacz w Google Scholar
Moszyński L. 2003: Biblia Szymona Budnego. Charakterystyka przekładu, [w:] I. Kwilecka (red.), Biblie staropolskie, Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań, s. 41–50.
Zobacz w Google Scholar
Moszyński L. 2005a: Szymon Budny jako onomasta. 2. Etnonimia, teo- i demononimia. Chrematonimia, [w:] J. Migdał (red.), Ad perpetuam rei memoriam. Profesorowi Wojciechowi Ryszardowi Rzepce z okazji 65. urodzin, „Poznańskie Studia Polonistyczne”, s. 287–299.
Zobacz w Google Scholar
Moszyński L. 2005b: Szymon Budny jako onomasta. 3. Ojkonimia, [w:] M. Balowski, W. Chlebda (red.), Ogród nauk filologicznych. Księga Jubileuszowa poświęcona Profesorowi Stanisławowi Kochmanowi, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 445–455.
Zobacz w Google Scholar
Pietkiewicz R. 2003: Pismo Święte w języku polskim w latach 1518–1638. Sytuacja wyznaniowa w Polsce a rozwój edytorstwa biblijnego, Wrocław (online: http://digital.fides.org.pl/Content/728/Pietkiewicz-Doktorat.pdf, dostęp: 11 lipca 2019).
Zobacz w Google Scholar
Safarewicz J. 1969: Łacińskie imiona osobowe na -ius w polszczyźnie, „Język Polski” XLIX, z. 1, s. 57–61.
Zobacz w Google Scholar
SJS: Slovník jazyka staroslověského. Lexicon linguae palaeoslovenicae, red. J. Kurz, Z. Hauptová, Nakl. Československé akademie věd, Praha 1958–1997.
Zobacz w Google Scholar
Sowa F. 1992: Osobowe nazwy własne w polskich przekładach Biblii, [w:] M. Kamińska, E. Małek (red.), Biblia a kultura Europy, t. 1, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 81–85.
Zobacz w Google Scholar
Stieber Z. 1952: Rozwój fonologiczny języka polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Urbańczyk S. 1974: Polskie odpowiedniki łacińskich imion na -ius, „Studia Indoeuropejskie”, s. 175–278.
Zobacz w Google Scholar
Zarębski R. 2006: Nazwy osobowe w polskich przekładach Nowego Testamentu, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.
Zobacz w Google Scholar
Zarębski R. 2007: Tłumaczenie obcych nazw geograficznych w dawnych i współczesnych polskich przekładach Nowego Testamentu, [w:] J. Kamper-Warejko, I. Kaproń-Charzyńska, J. Kulwicka-Kamińska (red.), Studia nad słownictwem dawnym i współczesnym języków słowiańskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń, s. 113–123.
Zobacz w Google Scholar
Zarębski R. 2017: Indywidualizmy nazewnicze Szymona Budnego (na przykładzie nowotestamentowych nazw geograficznych w Biblii nieświeskiej), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, nr 51/2, s. 41–53.
Zobacz w Google Scholar
Zarębski R. 2018: Biblia nieświeska (1572) a Nowy Testament Szymona Budnego (1574) – zmiany w zakresie geograficznych nazw własnych, [w:] A. Gostomska, D. Żyłko (red.), Języki i kultura Słowian, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 95–109.
Zobacz w Google Scholar