نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تاریخ ایران در دوره اسلامی/دانشگاه پیام‌نور تهران

2 عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطاالعات اجتماعی و علوم انتظامی،دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی بررسی مسائل اجتماعی ایران/ دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز

3 دکترای تاریخ/ دانشگاه خوارزمی

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی مهاجرت نیروی کار ایرانی به قفقاز در نیمة دوم قرن نوزدهم تا انقلاب مشروطه و نقشی که آذربایجان در اینخصوص ایفا نمود می‌پردازد. در این راستا مقاله با تکیه بر منابع معتبر داخلی و خارجی و با در پیش گرفتن روش توصیفی تحلیلی، در پاسخ به مسائلی چون چرایی مهاجرت نیروی کار به قفقاز و سهم آذربایجان در آن، نشان می‌دهد آذربایجان مرکز اصلی صدور نیروی کار مهاجر به قفقاز بود که این وضع به نوبة خود از طرفی پیامد رکود اقتصادی سراسری ایران، افت جایگاه آذربایجان در نتیجة تغییر راه‌های بازرگانی، جمعیت زیاد و عدم ظرفیت اقتصاد این ولایت در جذب نیروی کار بومی، و از طرف دیگر نتیجة طبیعی زمینه‌های پرجاذبة اشتغال در آنسوی مرزها و بویژه قفقاز بود.

کلیدواژه‌ها

اتابکی، تورج، (1390) دولت و فرودستان، فراز و فرود تجدد آمرانه در ایران و ترکیه، ترجمة آرش عزیزی، تهران ققنوس
آبراهامیان، یرواند، (1377) ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی، محمد ابراهیم فتاحی ولیلایی، تهران: نشر نی
پیشه­وری، جعفر، (1359) تاریخچه حزب عدالت، انتشارات علم تهران
حکیمیان، حسن،(1374) کارمزدی و مهاجرت، تاریخ معاصر ایران، کتاب هفتم ترجمه افسانه منفرد، تهران، موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی
خسروپناه، محمدحسین، (1378) کارنامه و روزگار ایرانیان مهاجر در قفقاز 1900- 1920، فصلنامه نگاه نو، زمستان 78، ش 43، صص 31- 73
خسروپناه، محمدحسین، باست، الیور، (1388) فرقه عدالت ایران از جنوب قفقاز تا شمال خراسان (1917-1920) تهران پردیس دانش
خسروزاده، سیروان، (1394) سیاست و عملکرد بریتانیا در قفقاز از سقوط رژیم تزاری تا غلبة بلشویک‌ها (1917-1921) تهران، انتشارات وزارت امور خارجه 1394
دهنوی، نظام​علی، (1382) ایرانیان مهاجر به قفقاز مرکزی، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه
دهنوی، نظام​علی، قفقاز؛ (1383) انجمن​های خیریه ایرانیان مهاجر در سال​های 1900- 1931، نشریه تاریخ روابط خارجی، شماره 18 ،  صص 55- 70
رواسانی، شاپور، (بیتا) دولت و حکومت در ایران، تهران، شمع
سلماسی زاده، محمد؛ شهبازی، مقصود و قلی زاده، محرم، (1391) وضعیت و عملکرد سیاسی ایرانیان مهاجر در قفقاز در آستانه مشروطیت، دو فصلنامه علمی-پژوهشی تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، س2، ش4، صص 47-77
شاکری، خسرو، (1384) پیشینههای اقتصادی- اجتماعی جنبش مشروطیت و انکشاف سوسیال دموکراسی در آن عهد، تهران: نشراختران
عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشر گستره
فشاهی، محمدرضا، (1354) تکوین سرمایه​داری در ایران، تهران: گوتنبرگ
فوران، جان، (1377) مقاومت شکننده:تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 م/ 897 شمسی، تا انقلاب، ترجمة احمد تدین، تهران خدمات فرهنگی رسا
قلی زاده، محرم و شهبازی، مقصود، (1391) نگاهی به آمار، علل و زمینه های مهاجرت نیروی کار ایرانی به قفقاز (در آستانه مشروطیت)، فصلنامه مطالعات تاریخی، ش 36، صص 141- 159
کاتوزیان، همایون، (1366) اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلطنت پهلوی، تهران: چاپ اول، نشر نی
کاظم­زاده، فیروز، (1394) قفقاز در کشاکش جنگ و انقلاب (1917-1921)، ترجمه سیروان خسروزاده، تهران، پردیس دانش
وطن دوست، غلامرضا، (1384) مقدمات جهانی شدن و انتقال نیروی کار در آستانة مشروطیت ایران، فصلنامة تاریخ روابط خارجی، شماره 23، صص 21-33
یزدانی، سهراب، (1391) اجتماعیون عامیون، تهران نشر نی.
اسناد منتشر نشدة وزارت خارجه
کتابخانه و مرکز اسنادوزارت خارجه، 1317ه.ق، کارتن24، پرونده 26، سند 45
کتابخانه و مرکز اسنادوزارت خارجه، 1320ه.ق، کارتن10، پرونده 04، سند 100
کتابخانه و مرکز اسنادوزارت خارجه، 1323ه.ق، کارتن7، پرونده 4، سند52
کتابخانه و مرکز اسنادوزارت خارجه ، 1323ه.ق، کارتن 25، پروندة 3، سند 129
کتابخانه و مرکز اسنادوزارت خارجه، 1323، کارتن 25، پرونده 3، اسناد 137و 139
کتابخانه و مرکز اسناد وزارت خارجه، 1324ه.ق، کارتن7، پرونده7، سند 46
کتابخانه و مرکز اسنادوزارت خارجه، 1324ه.ق، کارتن7، پروندة 3، سند31
کتابخانه و مرکز اسنادوزارت خارجه، 1329ه.ق، کارتن12، پرونده 32، سند 11
کتابخانه و مرکز اسنادوزارت خارجه،1338ه.ق، کارتن 15، پرونده 10، سند 27
 
Schauffler Platt, Mary, (1915) The War Journal of a Missionary in Persia, New York city, 1915
Abbott, V.G, (1886)  , Diplomatic And Consular Reports on Trade And Finance, Persia, Report For the Year 1885 on the Trade of Tabreez, Foreign Office No 69
Abbott, V.G (1887), Diplomatic And Consular Reports on Trade And Finance, Persia, Report For the Year 1886-87 on the Trade of Tabreez, Foreign Office No 241
Abbott, V.G, (1888), Diplomatic And Consular Reports on Trade And Finance Persia, Report on the Agricultural Resources of the Province of Azerbaijan, District of Tabreez Foreign Office, No 423,
Abbott, V.G, (1888), Diplomatic And Consular Reports on Trade And Finance, Persia, Report For the Year 1887-88 on the Trade of Tabreez Foreign Office, No 445
Abbott, V.G, (1889), Diplomatic And Consular Reports on Trade And Finance, Persia, Report For the Year 1888-89 on the Trade of Tabreez, Foreign Office No 611
Stewart, C.E, (1890), Diplomatic And Consular Reports on Trade And Finance, Persia, Report For the Year Ending March 31, 1890 on the Trade of Tabreez, Foreign Office No 798
Wood, Cecil. G,(1894), Diplomatic And Consular Reports on Trade And Finance, Persia, Report For the Year 1893-94 on the Trade of the Province Azerbaijan, Foreign Office, No 1440,
Wood, Cecil. G,(1895), Diplomatic And Consular Reports on Trade And Finance, Persia, Report For the Year 1894-95 on the Trade of Tabreez, Foreign Office No 1569
Wood, Cecil. G, (1897), Diplomatic And Consular Reports on Trade And Finance, Persia, Report For the Year 1896-97 on the Trade of Tabreez, Foreign Office No 1968
Wood, Cecil. G, (1899), Diplomatic And Consular Reports on Trade And Finance, Persia, Report For the Year 1898-99 on the Trade of Tabreez, Foreign Office No 2291
Wood, Cecil. G, (1901), Diplomatic And Consular Reports on Trade And Finance, Persia, Report For the Year 1900 on the Trade of Azerbaijan, Foreign Office No 2685
Wratislaw, Albert. Charles (1904), Diplomatic And Consular Reports, Persia, Report For the Years 1902-04 on the Trade of Azerbaijan, Foreign Office No 3308
Wratislaw, Albert. Charles (1905), Diplomatic And Consular Reports, Persia, Report For the Years 1904-05, Foreign Office No 3507