Öz
Daha çok psikoloji ve felsefenin inceleme alanı içinde yer alan “mental fiiller” insanın duygu ve düşüncesini ortaya koyan soyut fiillerdir. Mental fiillerin oluşmasını sağlayan süreç algı ile başlar. Algı; duyu organlarından gelen bilgilerin beyindeki dil merkezine ulaştırılmasıyla başlar. Algılama sürecini gerçekleştiren beyin bilgilerin bilincine ulaşır. Yani duyulardan gelen bilgiyi işleme ve anlama sürecidir. Bu süreçten sonra işlenen ve algılanan bilgilere tepki aşaması başlar. Bu aşama olayların ve durumların iç dünyada oluşturdukları duyguların açığa vurumudur. Tepki aşaması mental sürecin son aşamasıdır. Bu çalışmada Babürnâme’den elde edilen verilerle mental fiiller; algı fiilleri, biliş f iilleri ve duygu fiilleri olmak üzere üç grupta incelenmiştir. Babürnâme’den hareketle mental fiillerin yapı ve içerik bakımından belirlenmesi amaçlanmıştır. Birden fazla kategoride yer aldığı göz önüne alınmadan 227 mental fiil tespit edilmiştir. 11’i göz f iilleri, 5’i kulak fiilleri, 6’sı tatma fiilleri, 54’ü temas fiilleri ve 5’i denge fiilleri olmak üzere 81 algı fiili tespit edilmiştir. 4’ü anlama fiilleri, 1’i araştırma fiilleri, 9’u başarı f iilleri, 9’u bellek fiilleri, 6’sı çözümleme fiilleri, 1’i düşünme fiilleri, 30’u iletişim fiilleri, 2’si inanç fiilleri, 7’si irade fiilleri, 4’ü karar-anlaşma fiilleri, 1’i sabır fiilleri olmak üzere 74 biliş fiili tespit edilmiştir. 7’si anlık tepki bildiren duygu fiilleri, 65’si süreç içinde gelişen duygu fiilleri olmak üzere 72 duygu fiili tespit edilmiştir. Babürnâme’de mental fiillerden Türkçe kurallara uygun olarak türetilip Türkçeleşenlerin sayısı 10’dur. Farsça kelime + Türkçe ek yapısında 4, Arapça kelime + Türkçe ek yapısında 3, Moğolca kelime + Türkçe ek yapısında 3 kelime tespit edilmiştir. Köken ayırt etmeksizin Türkçe eklerle türetilmiş fiillerin +ı- , +lA-, +lAt-, +dA-, +lAş-, +u-, +A-, +kır-, +daş-, +lan-, +ad-, +r-, +k-, +ırga-, -mA-, -l-, -n-, -DUr-, -t-, -r-, -ş-, -A-, -guz-, -kür-, -KAr-, -k-, -kula-, -ḏ-, -z- ekleriyle türetildiği görülmüştür.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Akın, Ş. H. (2018). Merhamet Kavramı ve Schopenhauer’in Merhamet Yaklaşımının Değerlendirilerek Farklı Düşünürlerin Görüşleriyle Karşılaştırılması, Türkiye Biyoetik Dergisi, 5(3), 126-131.
- Argunşah, M. (2018). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
- Ata, A. (2019). Kısasü’l-Enbiya, Giriş-Metin-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Başarı. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 130. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Bellek. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 145. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Biliş. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 183184. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Çözümleme. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 336. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Denge. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 367. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Düşünme. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 441. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Güven. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 596. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Hatırda tutma. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 602. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Kaygı. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 731. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Mutluluk. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 855. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Öfke. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 919. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Öğrenme. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 145. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Tartışma. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 1235. Ankara.
- Banguoğlu, T. (2019). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Bodrogligeti, A.J.E. (2001). A Grammar of Chagatay. Müenchen: Lincom Europa.
- Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Cemalcılar, Z., Kesebir, S., Balcı, F., Karson, A., Malkoç, G., Kesebir, P., Bayazıt, M., Karabatı, S., Baruh, L.; Tunçel, H. (2012). Psikoloji. Z. Cemalcılar (Ed.), Bilişsel Psikoloji (s. 110-123). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
- Cevizci, A. (1999). Acı. Felsefe Sözlüğü, 8. İstanbul.
- Cevizci, A. (1999). Arzu. Felsefe Sözlüğü, 78. İstanbul.
- Cevizci, A. (1999). Biliş. Felsefe Sözlüğü, 146-147. İstanbul.
- Cevizci, A. (1999). Cesaret. Felsefe Sözlüğü, 174. İstanbul. Cevizci, A. (1999). Düşünme. Felsefe Sözlüğü, 277. İstanbul.
- Cevizci, A. (1999). İletişim. Felsefe Sözlüğü, 456. İstanbul.
- Cevizci, A. (1999). İrade. Felsefe Sözlüğü, 469. İstanbul.
- Cevizci, A. (1999). İyi. Felsefe Sözlüğü, 478-479. İstanbul.
- Cevizci, A. (1999). Kötü. Felsefe Sözlüğü, 524. İstanbul.
- Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: At The Clarendon Press.
- Clauson. G. (1960). Sanglah: A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammad Mahdî Hân. London: E. J. W. Gibb Memorial Serres.
- Eckmann, J. (1988). Çağatayca El Kitabı, (Çev. G. Karaağaç). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Öz
Mental verbs, which are mostly in the field of psychology and philosophy, are abstract verbs that reveal human feelings and thoughts. The process that enables the formation of mental verbs starts with perception. Perception; It begins with the transmission of information from the sense organs to the language center in the brain. The brain, which performs the perception process, reaches the consciousness of the information. In other words, it is the process of processing and understanding information from the senses. After this process, the stage of reaction to the processed and perceived information begins. This stage is the manifestation of the emotions that events and situations create in the inner world. The reaction stage is the final stage of the mental process. In this study, mental verbs with the data obtained from Baburnama; it was examined in three groups as verbs of perception, cognitive verbs and affective verbs. Based on Baburnâme, it is aimed to determine mental verbs in terms of structure and content. 227 mental verbs have been identified without considering that they are in more than one category. 81 perception verbs have been identified, including 11 eye verbs, 5 ear verbs, 6 taste verbs, 54 contact verbs and 5 balance verbs. 74 cognitive verbs have been identified 4 understanding verbs, 1 research verb, 9 success verbs, 9 memory verbs, 6 resolution verbs, 1 thinking verb, 30 communication verbs, 2 belief verbs, 7 will verbs, 4 decisionagreement verbs, 1 patience verb. 72 emotional verbs have been identified, 7 of which are emotional verbs that express an instant reaction, and 65 are emotional verbs that develop in the process. The number of those who are derived from mental verbs in accordance with Turkish rules in Baburnâme and Turkishizated is 9. There have been identified 3 words in Persian word + Turkish suffix, 3 words in Arabic word + Turkish suffix, and 3 words in Mongolian word + Turkish suffix. Words derived with Turkish suffixes, regardless of origin, are the verbs +ı- , +lA-, +lAt-, +dA-, +lAş-, +u-, +A-, +kır-, +daş-, +lan-, +ad -, +r-, +k-, +ırga-, -mA-, -l-, -n-, -DUR-, -t-, -r-, -ş-, -A-, -guz-,kür-, -KAR-, -k-, -kula-, -ḏ-, -z- It has been observed that it is derived with this suffixes.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Akın, Ş. H. (2018). Merhamet Kavramı ve Schopenhauer’in Merhamet Yaklaşımının Değerlendirilerek Farklı Düşünürlerin Görüşleriyle Karşılaştırılması, Türkiye Biyoetik Dergisi, 5(3), 126-131.
- Argunşah, M. (2018). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
- Ata, A. (2019). Kısasü’l-Enbiya, Giriş-Metin-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Başarı. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 130. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Bellek. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 145. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Biliş. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 183184. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Çözümleme. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 336. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Denge. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 367. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Düşünme. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 441. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Güven. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 596. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Hatırda tutma. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 602. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Kaygı. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 731. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Mutluluk. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 855. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Öfke. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 919. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Öğrenme. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 145. Ankara.
- Bakırcıoğlu, R. (2012). Tartışma. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, 1235. Ankara.
- Banguoğlu, T. (2019). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Bodrogligeti, A.J.E. (2001). A Grammar of Chagatay. Müenchen: Lincom Europa.
- Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Cemalcılar, Z., Kesebir, S., Balcı, F., Karson, A., Malkoç, G., Kesebir, P., Bayazıt, M., Karabatı, S., Baruh, L.; Tunçel, H. (2012). Psikoloji. Z. Cemalcılar (Ed.), Bilişsel Psikoloji (s. 110-123). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
- Cevizci, A. (1999). Acı. Felsefe Sözlüğü, 8. İstanbul.
- Cevizci, A. (1999). Arzu. Felsefe Sözlüğü, 78. İstanbul.
- Cevizci, A. (1999). Biliş. Felsefe Sözlüğü, 146-147. İstanbul.
- Cevizci, A. (1999). Cesaret. Felsefe Sözlüğü, 174. İstanbul. Cevizci, A. (1999). Düşünme. Felsefe Sözlüğü, 277. İstanbul.
- Cevizci, A. (1999). İletişim. Felsefe Sözlüğü, 456. İstanbul.
- Cevizci, A. (1999). İrade. Felsefe Sözlüğü, 469. İstanbul.
- Cevizci, A. (1999). İyi. Felsefe Sözlüğü, 478-479. İstanbul.
- Cevizci, A. (1999). Kötü. Felsefe Sözlüğü, 524. İstanbul.
- Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: At The Clarendon Press.
- Clauson. G. (1960). Sanglah: A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammad Mahdî Hân. London: E. J. W. Gibb Memorial Serres.
- Eckmann, J. (1988). Çağatayca El Kitabı, (Çev. G. Karaağaç). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dil Çalışmaları |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 26 Kasım 2021 |
| Gönderilme Tarihi | 21 Ağustos 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 Cilt: 1 Sayı: 1 |
Kaynak Göster
Cited By
DÎVÂN-I HİKMET'TE DUYGU BİLDİREN DEYİMLER VE ÇAĞDAŞ TÜRK LEHÇELERİNE YANSIMALARI
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi
https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1396624
Ali Şir Nevâyî'nin Kitâb-ı Tevâriḥ-i Mülûk-ı ʿAcem, Münâcât, Târih-i Enbiyâ ve Hükemâ ile Vakfiye adlı eserlerinde iletişim fiilleri
RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.29000/rumelide.1379163
Uluslararası Filoloji Bengü Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.