Liwa Erbil Health Situation in Hashemite Monarchy Era (1921-1958)

Burhan Hatam Othman; Fatah Bahram khdir

doi:10.25212/lfu.qzj.6.1.08

Authors

Burhan Hatam Othman Department of History, College of Arts, Salahaddin University, Erbil, Kurdistan Region, Iraq
Fatah Bahram khdir Department of History, College of Arts, Salahaddin University, Erbil, Kurdistan Region, Iraq

DOI:

https://doi.org/10.25212/lfu.qzj.6.1.08

Keywords:

Erbil, health, sick, Doctors, hospital

Abstract

The health situation of each areas and city for each specific time of its history could be a criterion to know how health development of this area was. Erbil Liwa during Royal era was very bad situation. Lack of health service and spreading terrifying diseases were among the conspicuous figure of this era. This research consists of tow axes, first axes spotlight on Medical establishments, doctors, and nurses. In this axe also deals state and number of hospitals, medical centers, pharmacies, Doctors, nurses by comparing other Iraqi Liwa. The third axes mention the common diseases in Erbil Liwa of this era.

Downloads

Download data is not yet available.

References

-بڵاوکراوە حکومییەکان:

-الحکومة العراقیة، وزارة المالیة، مدیریة التجارة (١٩٣٧)، المجموعة الاحصائية السنوية١٩٢٩-١٩٣٠-١٩٣٥-١٩٣٦ المالیە، مطبعة الحکومە، بغداد.

- الحکومة العراقیة، وزارة الإقتصاد، الدائرة الرئیسیة للإحصاء (١٩٥٤)، المجموعة الاحصائية السنويةالعامە ١٩٥٣، مطبعة الزھراء، بغداد.

- الحکومة العراقیة، وزارة الاقتصاد، الدائرة الرئیسیة للاحصاء (١٩٥٦)، المجموعة الاحصائية السنويةالعامة ١٩٥٥، مطبعة الزھراء، بغداد.

- الجمهورية العراقية، وزارة الاقتصاد، الدائرة الرئیسیة للاحصاء (١٩٥٧)، المجموعة الاحصائية السنويةالعامة ١٩٥٦، مطبعة الزھراء، بغداد.

- الجمهورية العراقية، وزارة الاقتصاد، الدائرة الرئیسیة للاحصاء (١٩٥٨)، المجموعة الاحصائية السنويةالعامە ١٩٥٧، مطبعة الزھراء، بغداد.

- الجمهورية العراقية، وزارة الاقتصاد، الدائرة الرئیسیة للاحصاء (١٩٥٩)، المجموعة الاحصائية السنويةالعامە ١٩٥٨، مطبعة الزھراء، بغداد.

- محاضرات جلسات مجلس النواب، الاجتماع الاعتیادي لسنة ١٩٥٦-١٩٥٧، محضر الجلسة العاشرة فی ٢٥ شباط ١٩٥٧.

٢- کارنامە ئەکادیمییەکان:

- خضر، فتاح بھرام (٢٠١٩)، بارودۆخی ئابووری شاری ھەولێر لە سەردەمی پاشایەتیدا (١٩٢١-١٩٥٨) لێکۆڵینەوەیەکی مێژووییە، تێزی دکتۆرا (بڵاونەکراوە)، زانکۆی سەڵاحەدین-ھەولێر، کۆلێژی ئاداب.

٣- کتێبەکان:

أ/ کتێبەکان بە زمانی کوردی:

- بێخاڵی ، سه‌ید مه‌ولود ( 1997) ھەولێرم وا دیوە و بیستووە، ب٣، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، ھەولێر.

- بێخاڵی، سەید مەولود (٢٠٠٥)، ھەولێرم وا دیوە و بیستووە، ب٣، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، ھەولێر

- جامباز و بەرزنجی، تاریق و نەژاد (٢٠٠٦)، ئاماری دانیشتوانی قەڵاتی ھەولێر ١٩٢٢، چاپخانەی بینایی، سلێمانی.

- چاوشلی، ھادی رشید (١٩٨٧)، ھەولێر لەگەڵ کاروانەی فەلەک، چاپخانەی الجاحظ، بغداد.

- چنارانی، عەباس (٢٠١٥)، کەلەپوری کوردەواری، چ٢، ھەولێر.

- چیچۆ و قادر، تەحسین و شێرزاد (١٩٨٥)، ھەولێر لە یادی سەد ساڵەی دامەزراندنی شارەوانی ھەولێردا ١٨٨٥-١٩٨٥، چاپخانەی علاء، بەغدا.

- دەرگەڵەیی، یوسف ئەحمەد (٢٠٠٢)، مێژووی شاری ھەولێر لە کۆنەوە تا ساڵانی شەست، دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، سلێمانی.

- عەبدولقادر، نەھرۆ محەمەد (٢٠١٤)، ھەولێر لەنێوان ساڵانی (١٩١٨-١٩٢٦) دا، خانەی موکریانی بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە، ھەولێر.

- قادر، مەھدی محەمەد (٢٠١٣)، ھەولێر لە ساڵانی ١٩٢٦-١٩٣٩، چاپخانەی حاجی ھاشم، ھەولێر.

- مەلای ڕەش، عەزیزی (٢٠١٢)، خورجەیەک لە فۆلکلۆری دەشتی ھەولێر و چەند واریقات و بابەتی دیکە، چاپخانەی حاجی ھاشم، ھەولێر.

- ھامڵتن، ا.م (٢٠١٣)، رێگایەک بە کوردستاندا، وەرگێڕانی: د. عەلی عەبدولڕەحمان عەسکەری، خانەی موکریانی بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە، ھەولێر.

- ھەریری، نەجمەدین مامۆ (٢٠٠٩)، بیرەوەرییەکانی نەجمەدین مامۆ ھەریری، پێداچوونەوەی: سلێمان شێخ محەمەد، ب١، چاپخانەی ڕۆژھەڵات، ھەولێر.

- ھەی، دبلیۆ ئاڕ (٢٠١٠)، دوو ساڵ لە کوردستان، وەرگێڕانی: لوقمان باپیر، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ڕۆژھەڵات، ھەولێر.

ب/ کتێبەکان بە زمانی عەرەبی:

- البارزانی، عزیز حسن (٢٠٠٢)، الحرکة القومیة الکوردیة التحرریة في کوردستان العراق ١٩٣٩- ١٩٤٥، دار سپیرێز للطباعة والنشر، مطبعە وزارة التربیة، أربیل.

- الجاوشلی، ھادی رشید (١٩٨٥)، تراث أربیل التاریخی، مطبعة جامعة الموصل، الموصل.

الحفو، غانم محمد و البوتاني، عبدالفتاح (٢٠٠٨)، الکورد والاحداث الوطنیة في العراق خلال العھد الملکی ١٩٢١- ١٩٥٨، دار الزمان للطباعة والنشر والتوزیع، دمشق.

- دفتر ، محمد ھادی و حسن ،عبداللە ، (١٩٥٨)، العراق الشمالی، مطبوعات النھار، د.م.

- دیرھاکوبیان، موسیس (١٩٨١)، حالة العراق الصحیة في نصف قرن، دار الرشید للنشر، بغداد.

-الرباتی، ابراھیم طاھر معروف (٢٠٠٤)، معجم الاطباء محافظە أربیل/ ، مطبعة تربية أربیل، أربیل.

- رسول، اسماعیل شکر (٢٠٠٥)، أربیل/ دراسة تأریخیە في دورھا الفکری والسیاسی ١٩٣٩-١٩٥٨، مطبعة بینایی، السلیمانیە.

- رشید، حیدر حمید (٢٠١٠)، الاوضاع الصحية في العراق ١٩٤٥-١٩٥٨/ دراسة في التاریخ الاجتماعي للعراق المعاصر، ط٢، رند للطباعە والنشر والتوزیع، دمشق.

- العبیدی، سلام فواز (٢٠١١)، تطور الواقع الصحی والتنمیة الاجتماعیة والبیئیة في محافظة دھوک ١٩٩١-٢٠٠٩ معطیات-مقارنات-افاق، تقدیم ومراجعة: د. عبدالفتاح علی البوتانی، مطبعة جامعە دھوک، دھوک.

- قفطان، کاوس (٢٠٠٣)، الإنتفاضات البارزانیة/ صفحات من تأریخ الحرکة التحرریة الکردیة في النصف الاول من القرن العشرین، ط٢، دار اراس للطباعة والنشر،مطبعة وزارة التربیة، اربیل.

- النحاس، زھیر علی احمد (١٩٨٩)، التموین في العراق ١٩٣٩- ١٩٤٨، رسالة ماجستیر غیر منشورە، کلیە الاداب، جامعة الموصل.

- الھلالی، عبدالرزاق (٢٠١٨)، معجم العراق، ج٢، دار الرافدین للطباعة والنشر والتوزیع، بیروت.

- یارالی، برھان (٢٠٠٨) نظرة الی أربیل بین الامس والیوم، مطبعة اربخا، کرکوک.

٤- وتار و لێکۆلینەوەکان:

ا/ بە زمانی کوردی:

- چەخماخچی، پەرژین سادق (ھاوینی ١٩٩٩)، ئەو ھۆکارە کۆمەڵایەتییانەی کار لە ئامادەکردنی نەخشە بنەڕەتییەکانی شاری ھەولێر دەکەن، ھەولێر (گۆڤار)، ژ (٣).

- کاکەسور، محمد عبداللە (٢٠٠٧)، بارودۆخی تەندروستی لە کوردستانی عێراق (١٩٢١-١٩٥٨)، زانکۆ (گۆڤاری زانستە مرۆڤایەتییەکانی زانکۆی سەڵاحەدین-ھەولێر)، ژ (٢٩).

-مەریوانی، دکتۆر ت.ب (٣١ی مارتی ١٩٥٧)، نەخۆشییەکانی چاو/ تراخوما، ھەتاو (گۆڤار)، ژ (٩٢)، ساڵی سێیەم.

- محەمەد، خەلیل ئیسماعیل (ھاوینی ١٩٩٩)، گۆڕینی نەخشەی ئیداری پارێزگای ھەولێر لە ماوەی نیو سەدەدا، ھەولێر (گۆڤار)، ھەولێر، ژ (٣).

- مسته‌فا ، عبدالرزاق محه‌مه‌د ( 2009) مێژووی ته‌ندروستی له‌ هه‌ولێر ، ئینسكۆپیدیای هه‌ولێر ، ب (6).

-- موفتی، عوسمان (بەھاری ١٩٩٩)، ژیانی کۆمەڵایەتی قەڵای ھەولێر لە سەدەی بیستەمدا، ھەولێر (گۆڤار)، ژ (٢).

٥- گۆڤار و ڕۆژنامەکان:

أ/ بە زمانی کوردی:

- ھەتاو (گۆڤار)، ٢٠ی شوباتی ١٩٥٥ ژ (٢٢)، ساڵی یەکەم.

- ھەتاو (گۆڤار)، ٢٨ی شوباتی ١٩٥٥، ژ (٢٣)، ساڵی یەکەم.

- ھەتاو (گۆڤار)، ٣١ی مارتی ١٩٥٥، ژ (٢٦)، ساڵی یەکەم.

- ھەتاو (گۆڤار)، ٢٠ی مایسی ١٩٥٥ژ (٣١)، ساڵی دووەم.

- ھەتاو (گۆڤار)، ٢٠ی تشرینی یەکەمی ١٩٥٦، ژ (٧٦)، ساڵی سێیەم.

- ھەتاو (گۆڤار)، ١٠ی ئابی ١٩٥٧، ژ (١٠٤)، ساڵی چوارەم.

- ھەتاو (گۆڤار)، ١٠ی حوزەیرانی ١٩٥٧، ژ (٩٩)، ساڵی چوارەم.

- ھەولێر (ڕۆژنامە)، ٣١ی ئازاری ١٩٥٣، ژ (١١٣)

- ھەولێر (ڕۆژنامە)، ٧ی نیسانی ١٩٥٣، ژ (١١٤)

- ھەولێر (ڕۆژنامە)، ١٥ی نیسانی ١٩٥٣، ژ (١١٥)

ب/ بە زمانی عەرەبی:

- الامل (مجلة)، مایس ١٩٥٦، ع (٢)، السنە الاولی.

٦- دیدارەکان:

-نادر،ھەمین میکائیل (٢٦/٧/ ٢٠١٧)، ھەولێر-کەسنەزان. نێوبراو لە ساڵی ١٩٣٣ لە گوندی گۆمەتاڵ لە قەزای کۆیە سەر بە لیوای ھەولێر لەدایک بووە، لە تەمەنی منداڵیدا یەکێک بووە لەوانەی کە تووشی نەخۆشی سۆریکە بووە و دواتر چاکبووەتەوە. لە ١/١٠/ ٢٠٢٠ کۆچی دوایی کردووە