„Revisio Balnei Civilis Casimiriensis” z 1644 roku. Kazimierska łaźnia miejska w świetle wczesnonowożytnych źródeł pisanych
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM69.2021.2.003Słowa kluczowe:
łaźnia, epoka wczecznonowożytna, źródła, Kazimierz (miasto), wyposażenieAbstrakt
Artykuł dotyczy łaźni miejskiej w Kazimierzu pod Krakowem w okresie wczesnonowożytnym. Na podstawie rewizji przedsiębiorstwa z 1644 r. oraz innych źródeł proweniencji miejskiej, przede wszystkim rachunków, możliwie było dokładne zlokalizowanie nieistniejącego dziś budynku, opisanie jego architektury, wyposażenia i inwestycji w celu zapewnienia stałych dostaw wody. Powodzie, okupacja szwedzka, zmiana koryta Wisły w 1678 r. rujnowały przedsiębiorstwo, które ostatecznie przestało funkcjonować na przełomie XVII i XVIII w.
Pobrania
Bibliografia
ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], AmKaz. [Archiwum miasta Kazimierza pod Krakowem], sygn. 29/34/0/1.1.1/10; 29/34/0/1.1.2/139; 29/34/0/1.3.3/304; 29/34/0/1.3.3/308; 29/34/0/1.5.4/358; 29/34/0/2.1.1/388;29/34/0/2.1.2/420; 29/34/0/2.1.4/444; 29/34/0/3.1.1/479; 29/34/0/3.1.1/510; 29/34/0/3.1.1/514; 29/34/0/3.1.1/529; 29/34/0/3.1.1/535–29/34/0/3.1.1/536; 29/34/0/3.1.1/549; 29/34/0/3.1.1/560–29/34/0/3.1.1/561; 29/34/0/3.1.1/563–29/34/0/3.1.1/565; 29/34/0/3.1.1/575; 29/34/0/3.1.1/578; 29/34/0/3.1.1/581; 29/34/0/3.1.1/588–29/34/0/3.1.1/589; 29/34/0/3.1.1/593; 29/34/0/3.1.1/598–29/34/0/3.1.1/600; 29/34/0/3.1.1/606; 29/34/0/3.1.3/708; 29/34/0/3.1.1/715; 29/24/0/3.2.3/792; 29/34/0/3.2.3/798; 29/34/0/3.2.4/809.
ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], WMK [Archiwum Wolnego Miasta Krakowa], sygn. 29/200/0/26.3/612, „Plan sytuacyjny okazujący część grontu kolorem żółtym oznaczoną, na użytek publiczny zaiąć się mającą od Klasztoru XX Augustyanów dla uformowania ulicy wedle linii RS R‘S‘”.
BJ [Biblioteka Jagiellońska], rkps 3742 III; 5357, t. 7–8.
B. Czart. [Biblioteka Książąt Czartoryskich], rkps 1320 III.
Adamczyk Władysław. 1935. Ceny w Lublinie od XVI do końca XVIII wieku, Badania z dziejów społecznych i gospodarczych, red. F. Bujak, nr 17, Lwów.
Akta. 1965. Akta wizytacji dekanatu krakowskiego z r. 1599, przeprowadzonej z polecenia kardynała
Jerzego Radziwiłła, wyd. C. Skowron, Materiały do dziejów Kościoła w Polsce, t. 2, Lublin.
Arct. 1920. M. Arcta słownik staropolski, oprac. A. Krasnowolski, W. Niedźwiedzki, Warszawa.
Atlas. 2007. Atlas Historyczny Miast Polskich, t. V: Małopolska, z. 1: Kraków, red. Z. Noga, Kraków.
Banach Jerzy. 1983. Dawne widoki Krakowa, Kraków.
Bis Wojciech. 2007. Nowożytna łaźnia dworska w Radziejowicach, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LV, z. 2, s. 141–159.
Buśko Cezary. 1999. Piec typu hypokaustum, [w:] Ze studiów nad życiem codziennym w średniowiecznym
mieście. Parcele przy ulicy Więziennej 10–11 we Wrocławiu, Wratislavia Antiqua, t. 1, red. C. Buśko, J. Piekalski, Wrocław, s. 42–44.
Cembrzyński Paweł. 2011. Ze studiów nad życiem codziennym w średniowiecznym mieście. Zaopatrzenie w wodę i usuwanie nieczystości w miastach stref bałtyckiej i sudecko-karpackiej w XIII–XVI wieku, Wratislavia Antiqua, t. 14, Wrocław.
Dąbkowski Przemysław. 1913. Prawo łaziebne. Studyum z historyi prawa polskiego, Kraków.
Drzewiecki Bartosz, Stańczyk Sebastian. 2019. Inwentarz z opisem ratusza Kazimierza pod Krakowem z 1792 r., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXVII, z. 3, s. 337–357.
Dygdała Jerzy. 2011. Z doświadczeń edytora osiemnastowiecznych lustracji i inwentarzy — czy instrukcja wydawnicza jest w ogóle potrzebna?, [w:] Teoria i praktyka edycji nowożytnych źródeł w Polsce (XVI–XVIII w.), red. A. Perłakowski, Kraków, s. 143–158.
Friedberg Marian. 1963. Wydawanie drukiem źródeł archiwalnych, Warszawa.
Friedberg Marian. 1966. Inwentarz archiwum miasta Kazimierza pod Krakowem 1355–1802, Warszawa.
Giedroyć Franciszek. 1897. Ustawy cechów cyrulickich w dawnej Polsce, „Kronika Lekarska”, R. 18, z. 3–8, s. 1–50.
Gloger Zygmunt. 1985. Encyklopedia staropolska, t. 3, Warszawa.
Gołębiowski Łukasz. 1830. Domy i dwory: przy tem opisanie apteczki, kuchni, stołow, uczt, trunkow i pijatyki, łaźni i kapieli, pościeli, ogrodow, powozow i koni, błaznow, karłow, wszelkich zwyczajow dworskich i rożnych obyczajowych szczegołow, Warszawa.
Gruchała Janusz. 2015. Kilka myśli o obowiązkach edytorów, [w:] Edytorstwo źródeł: ograniczenia i perspektywy, red. A. Perłakowski, Kraków.
Instrukcja. 1953. Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku, red. K. Lepszy, Wrocław.
Jelicz A. 1966. Życie codzienne w średniowiecznym Krakowie (wiek XIII–XV), Warszawa.
Kalinowski Wojciech, Keckowa Antonina. 1978. Urządzenia użyteczności publicznej zdrowotność, [w:] Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. III: Od XVI do połowy XVII wieku, red. A. Keckowa, D. Molenda, Wrocław, s. 349–393.
Karłowicz Jan. 1900–1927. Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. I–VIII, Warszawa.
Karpiński Andrzej. 1983. Pauperes. O mieszkańcach Warszawy XVI i XVII wieku, Warszawa.
Karpiński Andrzej. 2000. W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa.
Keckowa Antonina. 1978. Higiena i zdrowotność, [w:] Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. III: Od XVI do połowy XVII wieku, red. A. Keckowa, D. Molenda, Wrocław, s. 395–416.
Konieczna Wanda. 1938. Początki Kazimierza (do r. 1419), [w:] Studia nad przedmieściami Krakowa, Biblioteka Krakowska, t. 94, Kraków, s. 91–125.
Krasnowolski Bogusław. 1992. Ulice i place krakowskiego Kazimierza. Z dziejów Chrześcijan i Żydów w Polsce, Kraków.
Krasnowolski Bogusław. 2009. Krakowski Kazimierz w dobie upadku: od najazdu szwedzkiego (1655–1657) do dzieła Komisji Dobrego Porządku (1786–1791) i trzeciego rozbioru Polski (1795), „Krzysztofory. Zeszyty naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa”, t. 27, s. 139–158.
Kubicki Rafał. 2010. Problem utrzymania czystości w średniowiecznym mieście: funkcje i znaczenie łaźni publicznych na przykładzie Elbląga, „Studia Historica Gedanensia”, t. 1, s. 35–46.
Kubicki Rafał. 2015a. Łaźnie w Państwie Zakonu Krzyżackiego w Prusach, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXIII, z. 3, s. 411–431.
Kubicki Rafał. 2015b. Seelbad (balnea animarum) — uwagi na temat praktyki stosowania pobożnej fundacji w Prusach Krzyżackich i Prusach Królewskich do początku XVI wieku, „Zapiski Historyczne”, t. LXXX, z. 1, s. 7–20.
Lachs Jan. 1919. Dawne łaziebnictwo krakowskie, Kraków.
Leśniak Franciszek. 2020. Urzędnicy i personel pomocniczy w wielkorządach krakowskich w okresie nowożytnym, Kraków.
Lustracje województwa krakowskiego. 2005. Lustracje województwa krakowskiego 1659–1664, cz. II, wyd. A. Falniowska-Gradowska, F. Leśniak, Warszawa.
Malczewski Jan. 2006. Miasta między Wisłoką a Sanem do początku XVI w., Rzeszów.
Małecki Jan. 1962. Lustracja województwa krakowskiego 1564, cz. 1, wyd. J. Małecki, Lustracje dóbr królewskich XVI–XVIII wieku. Małopolska, Warszawa.
Noga Zdzisław. 2008. Urzędnicy miejscy Krakowa, cz. 2: 1500–1794, Kraków.
Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2014. Toruńska ustawa przeciwdżumowa z 12 lipca 1710 roku, „Klio”, t. 28, z. 1, s. 153–183.
Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2015a. Inwentarze i kontrakty dzierżawne toruńskiej łaźni nowomiejskiej z pierwszej połowy XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXIII, z. 1, s. 119–140.
Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2015b. Spory kompetencyjne miedzy łaziebnikami i chirurgami toruńskimi w XVIII w. Przypadek Johanna Zandera, „Medycyna Nowożytna”, t. 21, z. 2, s. 137–171.
Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2017. Inwentarz pośmiertny łaziebnika toruńskiego Johanna Zandera (1709), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXV, z. 1, s. 79–96.
Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2018. Instrumenty chirurgiczno-anatomiczne i rytownicze gdańskiego lekarza Christopha Gottwalda (1636–1700), „Klio”, t. 46, nr 3, s. 157–183.
Piekosiński Franciszek. 1887. Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. 3. Kraków.
Plan. 1959. Plan miasta Krakowa Ignacego Enderle z lat (1802–1805) 1807–1808, tak zwany Senacki, wraz z wykazem realności miasta z początku XIX wieku, wyd. H. Münch, Kraków.
Poczet. 2013. Poczet sołtysów, wójtów i burmistrzów miast, jurydyk, wsi i gmin przyłączonych do Krakowa do 1915 r., oprac. B. Kasprzyk, Kraków.
PPISMK. 1885. Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa (1507–1795), t. 1: 1507–1586, z. 1, wyd. F. Piekosiński, Acta Historica res gestas Poloniae Illustrantia ab Anno 1507 usque ad Annum 1795, t. 8, Kraków.
PPISMK. 1909. Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa (1507–1795), t. 2: 1587–1695, z. 3, wyd. F. Piekosiński, S. Krzyżanowski, Acta Historica res gestas Poloniae Illustrantia ab Anno 1507 usque ad Annum 1795, t. 12, Kraków.
Rutkowska-Płachcińska Anna. 1978. Mieszkanie, higiena, [w:] Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. II: od XIII do XV wieku, red. A. Rutkowska-Płachcińska, Wrocław, s. 312–357.
SJPD. 1966. Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 8, Warszawa.
Sowina Urszula. 2009. Woda i ludzie w mieście późnośredniowiecznym i wczesnonowożytnym. Ziemie polskie z Europą w tle, Warszawa.
Stańczyk Sebastian. 2020. „Urzędnicy miejscy Kazimierza koło Krakowa od połowy XVI do końca XVIII wieku 1551–1795”, Kraków, maszynopis pracy doktorskiej, w Archiwum Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie.
Starzyński Marcin. 2016. Urzędnicy miejscy Kazimierza do 1550 roku, Kraków.
Stróżecki Kazimierz. 1933. Łaźnie w dawnej Polsce i konieczność ich wznowienia, Warszawa.
Sulkowska-Tuszyńska Krystyna. 2004. Wyposażenie łaźni klasztoru kanoników regularnych w Trzemesznie, [w:] Materiały z VII Sesji Naukowej Uniwersyteckiego Centrum Archeologii Średniowiecza i Nowożytności Wyposażenie wnętrz w średniowieczu Toruń, 21-22 listopada 2002 roku, red. J. Olczak, Archaeologia Historica Polona, t. 14, Toruń, s. 189–209.
Szczygieł Ryszard. 1990. Dokument z r. 1406 dla Kazimierza Dolnego czy Kazimierza Krakowskiego?, „Annales UMCS”, sectio F: Historia, vol. 45, s. 197–202.
Tandecki Janusz, Kopiński Krzysztof. 2014. Edytorstwo źródeł historycznych, Warszawa.
Tyszewicz-Obara Anna. 2012, Średniowieczne łaziebnictwo w dorzeczu Wisły i Pilicy, „Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne”, t. 13, s. 59-66.
Zaremska Hanna. 1997. Miejsca spotkań kultury masowej: karczmy i łaźnie, [w:] Kultura Polski średniowiecznej XIV–XV w., red. B. Geremek, Warszawa, s. 239–255.
Zieleniewski Michał. 1864. Rys historyczno-balneologiczny o dawnych i dzisiejszych łaźniach parowych, Kraków.
