بازنمایی گفتمان‌های خانواده در مجلات عامه‌پسند ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شاهد (نویسنده مسئول)

2 دانشجوی دکترای دانش اجتماعی مسلمین دانشگاه تهران

3 کارشناس‌ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه شاهد

چکیده

خانواده­گرایی به‌مثابه یک گفتمان هژمونیک در فضای فرهنگی و رسانه­ای کشور در سال­های اخیر توسط گفتمان­های رقیب از جمله جریان فکری و فرهنگی فمینیسم به چالش کشیده شده است. امروزه فضای فرهنگی و رسانه­ای جامعۀ ایرانی به‌ویژه عرصۀ مطبوعات و نشر محل تخاصم گفتمانی این دو رویکرد هستند. این پژوهش درصدد بررسی کیفیت بازنمایی گفتمان­های نظری پیرامون خانواده در عرصۀ مجلات عامه­پسند ایرانی است. روش مورد استفاده در این تحقیق، تحلیل گفتمان با بهره­گیری از روش­شناسی لاکلا و موفه است. نمونه مورد بررسی در این پژوهش مجلات خانواده سبز، خانوادۀ ایرانی، موفقیت و روزهای زندگی بوده و متون ستون‌های خانوادگی این مجلات به‌عنوان واحد تحلیل این تحقیق خوانش شده­اند. نتایج پژوهش حاکی از این است که مؤلفه­ها و عناصر گفتمان خانواده­گرا که با محوریت جمع­گرایی و دال مرکزی «سازش» در فضای نظری کشور صورت­بندی می­گردد، در مجلات عامه­پسند به‌صورت پررنگ­تری برساخت شده و در مقابل عناصر و مؤلفه­های گفتمان فمینیستی با محوریت فردگرایی و دال مرکزی «حقوق» حضور کم­رنگ­تری در مطالب این مجلات داشته است. به نظر می­رسد در فضای فرهنگی جامعه ایرانی هنوز ردپای نظم دینی ـ سنتی خانواده به‌صورت کاملاً پررنگ محسوس بوده و گفتمان­های رقیب از جمله جریان فمینیستی یا روشنفکری نتوانسته­اند گفتار غالبی را در حوزۀ خانواده و مناسبات آن برای عامۀ مردم ارائه نمایند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Representation of Family Discourses in Popular Iranian journals

نویسندگان [English]

  • Amir Roozkhkkjsh 1
  • abolfazl eghbali 2
  • atefeh khaleghi 3
1
2 M.A. Student of women study, kharazmi university
3 Master of Sociology, University of shahed
چکیده [English]

The family is a sacred phenomenon and one of the most important pillars of the community in the Islamic view. Therefore, after the Islamic Revolution, the Islamic system ruling in Iran, reproduces the discourse of familialism in the cultural and social relations of the country. But in the modern world, given the prevailing discourse of individualism and humanity, the rights and interests of individuals have been given priority to the interests of the family and in Iran, this discourse as the rival of family-oriented discourse is gradually emerging and expanding in the life of the Iranian society. The media, the press, , ... as the cultural elements of the world's ecosystem of the Iranian society, are the battleground of these two discourses. The present research seeks to analyze the family discourses in Iran and evaluate them in popular magazines. The research method was discourse analysis. For research purposes, the method of Fairclough and Laclau & Mouffe was used in combination. The findings of this research indicate that the discourse of family-centeredness is rooted in the dialectic orientation and with the central sign of compromise, and the individualist discourse revolves around the individuality axis and with the central sign of rights. The review of the content of the yellow publications also suggests that the approach of Iranian family journals, the green family, successes, and the days of life is more closely related to family-oriented discourse, and the concepts and signs of this discourse are more represented in these journals.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discourse analysis
  • Family
  • Individuality
  • Popular magazines
منابع و مأخذ
قرآن کریم.
آزاد ارمکی، تقی (1394). جامعه­شناسی خانواده ایرانی، تهران: سمت.
ابراهیمی، قربانعلی (1388). «تحلیل گفتمان بازتولید زبان جنسیتی در مجلات عامه پسند فارسی در ایران»، مجله زن در فرهنگ و هنر، شماره 1: 49-35.
اعزازی، شهلا (1383). «مفهوم شناسی خشونت». مجله حورا، شماره 10: 44-25.
اعزازی، شهلا (1370) «تضاد میان آموزش و پرورش و جامعه: بررسی کتاب فارسی اول دبستان»، فصلنامه علوم اجتماعی علامه طباطبایی، شماره 1 و 2: 79-54.
اعزازی، شهلا (1384) «ساختار جامعه و خشونت علیه زنان»، فصلنامه رفاه اجتماعی، شماره14: 46-21.
اعزازی، شهلا (1386). «روند نمایش خانواده در تلویزیون»، فصلنامه پژوهش‌های ارتباطی، شماره52: 35-7.
اعزازی، شهلا (1380) «بازتاب چشمداشت های اجتماعی در تلویزیون»، فصلنامه زن در توسعه و سیاست، شماره1: 131-101.
بستان، حسین (1390). اسلام و جامعه شناسی خانواده، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بک گرنسهایم، الیزابت (1388). خانواده در جهان امروز، ترجمۀ بیتا مدنی، تهران: پایا.
تاجیک، محمدرضا (1383). گفتمان، پادگفتمان و سیاست، تهران: مؤسسه توسعه علوم انسانی.
تنهایی، ابوالحسن و عالیه شکربیگی (1387). «جهانی شدن، تجددگرایی و خانواده در ایران»، مجله جامعه­شناسی، شماره 56: 55-33.
جلایی­پور، حمیدرضا (1385). «چرا خانواده مدنی در ایران رهایی­بخش است؟»، مجله زنان، شماره 130: 53-41.
حاجیانی، ابراهیم (1390). آسیب­شناسی نهاد خانواده در ایران(مجموعه مقالات)، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
حرانی، حسن­بن­شعبه (1404ق). تحف­العقول، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حرعاملى، محمد­بن­حسن (1416ق). وسایل­الشیعه الى تفاصیل مسائل­الشریعه، قم: مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث.
حق­شناس، سیدجعفر (1392). آسیب­شناسی خانواده(مجموعه مقالات)،قم: مرکز تحقیقات زن و خانواده
خمینی، سیدروح­الله (1368). صحیفه نور، تهران: دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت امام(ره).
دیلمی، حسن بن ابی الحسن (1412ق). ارشاد القلوب، قم: شریف رضی.
روزن­بام، هایدی (1376). خانواده به‌مثابه ساختاری در مقابل جامعه، ترجمۀ محمدصادق مهدوی، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
زمانیان، علی (1387). تغییرات بنیادین نهاد خانواده در چند دهه اخیر در ایران، تهران: معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی.
زیبایی­نژاد، محمدرضا (1389). «فمینیسم ایرانی»، نشریه حورا، شماره 37: 36-3.
ساروخانی، باقر و همکاران (1395). «تحلیل گفتمان الگوهای خانواده در جامعه کنونی با تأکید بر مناسبات همسرگزینی»، پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، شماره 7: 42-9.
سلطانی، علی‌اصغر (1384). قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نی.
صادقی­فسایی، سهیلا و ایمان عرفان­منش (1395). گفتمان­ها و خانواده ایرانی: جامعه­شناسی الگوهای خانواده، پس از مناقشه مدرنیته در ایران،تهران: دانشگاه تهران.
صدوق، محمدبن­علی (1413ق). من لایحضره الفقیه، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طالبان، محمدرضا (1393)، پیمایش ملی تدین اسلامی ایرانیان، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
طبرسى، فضل­بن­حسن (1408ق). مکارم­الاخلاق، بیروت: دارالحوراء.
علوی­تبار، علیرضا (1386). «خانواده سنتی گزینه­ای ناممکن»، مجله زنان، شماره150: 44-36.
علی­احمدی، امید (1388). تحولات معاصر خانواده در شهر تهران، تهران: نشر شهر.
غیاثوند، احمد (1395). «رفتارها و باورهای ایرانیان: تحلیلی جامعه‌شناختی از چهار دهه دینداری در جامعه ایران»، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 73: 251-211.
فرجی، مهدی و کاظمی عباس (1388)، «بررسی وضعیت دینداری در ایران: با تأکید بر داده‌های پیمایش سه دهه گذشته»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، شماره 6: 58-36.
فرقانی، محمدمهدی و مهشید السادات مظلوم (1392). «سبک زندگی در نشریات عامه‌پسند، مطالعه موردی دو هفته‌نامه زندگی ایده‌آل سال 1391»  نشریه مظلوم، شماره 7: 118-124.
قانعی­راد، محمدامین (1396). زوال پدرسالاری: فروپاشی خانواده یا ظهور خانواده مدنی، تهران: نقد فرهنگ.
کرمی، محمدتقی (1395). «ساخت اجتماعی طلاق در ایران»، فصلنامه مطالعات جنسیت و خانواده، شماره 1: 86-64.
کلینى، محمدبن­یعقوب (1429ق). الکافى، قم: دارالحدیث للطباععه والنشر.
کلینى، محمدبن­یعقوب (1430ق). فروع کافى، قم: دارالحدیث للطباععه والنشر.
کلهر، سینا (1393). بررسی عوامل موثر بر اجرای سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. رساله دکتری جامعه­شناسی فرهنگی دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات تهران.
کیا، علی­اصغر و نادر منصور کیایی (1389). «بازنمایی فرهنگی در مجلات عامه­پسند؛ بررسی تحول گفتمان فرهنگی در مجلات عامه­پسند سال­های 65، 75 و 85»، فصلنامه پژوهش‌های ارتباطی، شماره 3: 143-115.
گیدنز، آنتونی (1387). تجدد و تشخص، ترجمۀ ناصر موافقیان، تهران: نی.
مجلسی، محمدباقر (1404ق). بحارالانوار،بیروت: مؤسسه الوفاء.
محمدی ری­شهری، محمد (1386). میزان الحکمه. قم: دارالحدیث.
مرادی، محمد (1394). «تحلیل روند دادرسی در دادگاه‌های خانواده». مجله حورا، شماره 49: 35-46.
مهدی­زاده، محمد (1386). «ساخت و محتوای مطبوعات عامه‌پسند: تحلیل محتوای صفحه اول 18 نشریه عامه پسند»، فصلنامه رسانه، شماره 3: 226- 207.
هوارث، دیوید(1377). «نظریه گفتمان» ترجمه: علی­اصغر سلطانی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره2: 49-45.
یورگنسن، ماریان؛ فیلیپس، لوئیز (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ‌ هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
نوری­طبرسی، حسین­بن­محمدتقی (1401ق). مستدرک­الوسایل و مستنبط­المسایل، قم: آل‌البیت لاحیاء التراث.
نیک­پی، امیر (1391). «جامعه­شناسی تحول خانواده در ایران»، جامعه­شناسی تاریخی، شماره 1: 169-131.
هندی، علاء‌الدین (1413ق). کنز‌العمال، بیروت: مؤسسۀ ‌الپایان­نامه.
سایت­ها: 
پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری به آدرس:                                          www.khamenei.ir
قوانین مربوط به خانواده، بازتولید خشونت ساختاری علیه زنان است، 23/11/1388 رجوع شود به آدرس:                                                 www.pezhvakeiran.com/page1.php?id=20237
خشونت ساختاری علیه زنان روز به روز افزایش می‌یابد، 4/9/1389 رجوع شود به آدرس:
www.iranzanan.ir/first_point/001975.php?q
قوانین ایران حامی زنان نیست، 12/11/1391 رجوع شود به آدرس:
https://jahanezan.wordpress.com/2013/03/09/12345-643
سنت حقوقی مسلمانان و چالش برابری جنسیتی، 25/11/1394 رجوع شود به آدرس:
www.feministschool.com/spip.php?article7887
 
Laclau, E. & Mouffe, C. (1985) Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics. London: Verso.
Engels, Fredrick, (1972). “The Origin of Family Private Property, and the State”, Pathfinder presses.
Barrett, M. & A. Philips (1992). Destabilizing Theory: Contemporary Feminist Debates, London: Polity Press.
Cahoone, L. (2003). Form Modernism to Postmodernism: An Anthology Expanded, Second Edition, Wiley-Blackwell Publisher
Barrett, Michelle. (1989). "Women's Oppression Today". Haloton Press.
De Beauvoir, Simone. (1949). "The Second Sex". Translated by H.M. Parshley. N.Y: Vintage Book. 
Firestone, Shulamith, (1970). "The Dialectic of Sex" in: Linda Nicholson (ed.), The Second Wave, New York and London: Rutledge,
Friedan, Betty. (1963). "The Feminine Mystique". N.Y: Dell.
Millett, Kate (1969). "Sexual Politics". Garden City, N.Y: Doubleday
Steinem, Gloria (1970). "Women's Right". Presented in Women's Rights Workshop, N.Y.
Giddens, Anthony (1992). The Transformation of Intimacy (Sexuality, Love and Eroticism in Modern Societies), Stanford University Press, First Publish.
Goode, William Josiah (1963). World revolution and family patterns, New York, Free Press of Glencoe.
Hakim, Catherine (2003). Models of the Family in Modern societies: Ideal & Realities, England, Ash gate.