Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 16: 2018/PL ISSN 0071-6723

PIOTR KRASNY
Uniwersytet Jagielloński, Instytut Historii Sztuki
RECENZJA
OBRAZY DYSYDENCKIE.
NOWA ROZPRAWA FRANKA MULLERA
O WCZESNEJ GRAFICE PROTESTANCKIEJ
W STRASBURGU I JEJ ZNACZENIU
DLA WYTWORZENIA SPECYFICZNEJ IKONOGRAFII
LUTERAŃSKIEJ SZTUKI RELIGIJNEJ

W pierwszym pięćdziesięcioleciu dziejów reformacji nie
funkcjonowała z pewnością jednolita wspólnota luterań-
ska, zachowująca tę samą doktrynę, praktyki liturgicz-
ne i organizację instytucji kościelnych. Ogłoszona przez
Marcina Lutra zasada wolności chrześcijańskiej, wyraża-
jąca się przede wszystkim w dopuszczeniu indywidual-
nej interpretacji Pisma Świętego, prowadziła do powsta-
wania różnych koncepcji teologicznych, nie dostarczając
jednakże narzędzi do rozsądzania o ich prawo wierności.
Sam Luter nie stworzył systematycznego wykładu zasad
wiary i brnął nieraz w sprzeczności w kolejnych tekstach,
pisanych i publikowanych bardzo szybko jako reakcja na
kolejne wydarzenia i konflikty1. Kluczową rolę w prze-
noszeniu reformacji z luterskiej Wittenbergi do innych
ośrodków odegrali ponadto teolodzy i duchowni, któ-
rzy musieli opuścić to miasto, poróżniwszy się z Dokto-
rem Marcinem2. Okoliczności, w których przychodziło
im działać, były kolejnymi czynnikami wpływającymi na
powstawanie różnych odmian „nowej wiary”. Okazało się
bowiem, że w wolnych miastach Rzeszy luteranizm two-
rzył demokratyczne struktury, ograniczając rolę duchow-
nych, zaś w skandynawskich monarchiach zachowywał

1 J.A. Steiger, Fünf Zentralthemen der Theologie Luthers und sei-
ner Erben: Communicatio - Imago - Figura - Maria - Exempla,
Leiden 2005.
2 H. Loewen, Luther and Radicals. Another Look at Some Aspects of
the Struggle Between Luther and the Radical Reformers, Waterloo
2010.

hierarchiczną episkopalną strukturę3. Taki stan rzeczy
sprawił, że próby sformułowania „luterańskiej ortodok-
sji”, podejmowane od lat 50. XVI w.4, wymagały intensyw-
nego wykorzystywania pojęcia adiafory, pozwalającego
zepchnąć wiele spornych kwestii poza zakres spraw wy-
magających bezwzględnego uzgodnienia5.
Za jedną z takich kwestii uznano - zgodnie z naucza-
niem Lutra i Filipa Melanchtona - problem obecno-
ści obrazów w kościołach i ich roli w życiu religijnym.
Po mocno ożywionej dyskusji zgodzono się wprawdzie,
że dzieła te mogą przynieść duże pożytki jako narzędzie

3 B. Lohse, Humanismus und Reformation in norddeutschen Städten
in der 20er und frühen 30er Jahren des 16. Jahrhunderts, [w:J Die
dänische Reformation vor ihrem internationalen Hintergrund.
The Danish Reformation against its International Background,
red. L. Grane, K. Horby, Göttingen 1990, s. 11-27; M. Schwarz-
-Lausten, Weltliche Obrigkeit und Kirche bei König Christian III.
von Dänemark (1536-1559). Hintergründe und Folgen, [w:J Die dä-
nische Reformation, s. 91-110; T.A. Brady, Communities, Politics
and Reformation in Early Modern Europe, Leiden 1998.
4 E Nüssel, Prophet oder Werkzeug Gottes? Zum Luthersbild in der
frühen lutherischen Orthodoxie, [w:J Martin Luther: Monument,
Ketzer, Mensch. Lutherbilder, Lutherprojektionen und ein ökume-
nischer Luther, red. A. Holzem, V. Leppin, Freiburg im Breisgau
2017, s. 11-36.
5 M. Friedrich, Orthodoxy and Variation. The Role ofAdiaphorism
in Early Modern Protestantism, [w:J Orthodoxies and Heterodoxies
in Early Modern German Culture. Order and Creativity, red. R.C.
Head, D. Christensen, Leiden 2007, s. 45-68.


Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).