Skip to main content
Top

2007 | Boek

Inleiding tot de gedragstherapie

Auteurs: Dirk Hermans, Paul Eelen, Hans Orlemans

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

insite
ZOEKEN

Over dit boek

De eerste druk van Inleiding tot de gedragstherapie verscheen in 1971. In ruim drie decennia heeft dit boek zich ontwikkeld tot h standaardwerk op het gebied van de achtergronden en praktijk van de gedragstherapie.

Deze zesde druk is zeer grondig herzien en kan beschouwd worden als back to basics. Het gedragstherapeutische proces bijvoorbeeld - met de wetenschappelijke onderbouwing daarvan - wordt hier niet behandeld als sluitstuk van het boek, maar als uitgangspunt. Daarnaast heeft de holistische theorie in combinatie met de functieanalyse een prominentere plaats gekregen dan voorheen. Gedegen gedragstherapie vergt vaak grondig speurwerk naar de factoren die het probleemgedrag in stand houden. Werd in de vorige druk nog uitgebreid stilgestaan bij de - schijnbare - tegenstelling behaviorisme-cognitivisme, nu komt die nog maar zijdelings aan de orde. Ongewijzigd is het uitgangspunt dat gedragstherapie primair een methode en een bepaalde manier van denken is, en dat deze therapievorm niet in onveranderlijke theorie verankerd moet zijn.

Inhoudsopgave

Voorwerk
1 Gedragstherapie: oorsprong en grondslagen
Samenvatting
Gedragstherapie – het zal in dit boek nog meer dan eens herhaald worden – is gelieerd aan de experimentele psychologie. Het past zowel de methode als bevindingen uit de experimentele psychologie toe op de klinische praktijk. Vandaar, met name voor de nieuwkomers en vooral voor de niet-psychologen onder hen, eerst de vraag wat experimentele psychologie inhoudt en wanneer deze is ontstaan (paragraaf 1.1). Vervolgens in grote trekken de oorsprong van de gedragstherapie in het kader van de experimentele psychologie (paragraaf 1.2) om daaruit de grondslagen van de gedragstherapie af te leiden (paragraaf 1.3). Het hoofdstuk eindigt met paragraaf 1.4 over het belang van dier-experimenten en de rol van het onbewuste in ons psychisch functioneren.
Dirk Hermans, Paul Eelen, Hans Orlemans
2 Geschiedenis van de gedragstherapie
Samenvatting
Wie een geschiedkundig overzicht geeft van in casu de gedragstherapie, brengt op het moment van schrijven een cesuur aan in een ontwikkeling die nog steeds gaande is. Dat geldt zeker voor de geschiedenis van gedragstherapie. Als we in hoofdstuk 1 een kwestie als de plaats van cognitie in de gedragstherapie als afgehandeld beschouwen, wil dat uiteraard niet zeggen dat zich in dit opzicht geen verdere ontwikkelingen meer voordoen, en al helemaal niet dat de huidige stand van zaken geen kenmerken meer zou vertonen van problemen dienaangaande uit het verleden. We zullen onvermijdelijk wel eens in herhalingen vallen.
Dirk Hermans, Paul Eelen, Hans Orlemans
3 Het gedragstherapeutisch proces
Samenvatting
Pieter is een man van 37 jaar. Nadat hij eerder tweemaal niet op een eerste afspraak is verschenen, meldt hij zich aan in de spreekkamer. Hij verontschuldigt zich eerst uitgebreid voor het wegblijven van de eerdere afspraken. Hij zal het allemaal nog wel uitleggen, hij was er toen nog niet helemaal klaar voor. Nu zal het wel gaan, vermoedt hij. De laatste maanden voelt hij zich weer erg slecht. Hij woont ook opnieuw bij zijn moeder in. Na deze eerste zinnen begint Pieter te huilen en valt in een langdurig zwijgen.
Dirk Hermans, Paul Eelen, Hans Orlemans
4 Klassieke conditionering: het leren van betekenissen
Samenvatting
Een van de centrale kenmerken van de gedragstherapie is steeds geweest (en zal het hopelijk ook blijven) dat de inzichten en de gehanteerde denkschema’s gebaseerd zijn op empirisch (zelfs bij voorkeur experimenteel) geverifieerde modellen uit de algemene psychologie. Hoewel de gedragstherapie ondertussen haar inspiratie put uit diverse disciplines uit de algemene psychologie – denken we aan de sociale psychologie, de cognitieve psychologie en de biologische psychologie – blijft er van oudsher een unieke band met de leertheorieën. Met name de studie van de klassieke en de operante conditionering zijn hier van belang. Ze vormen het onderwerp van dit en het volgende hoofdstuk.
Dirk Hermans, Paul Eelen, Hans Orlemans
5 Operante conditionering: leren handelen in functie van consequenten
Samenvatting
In klassieke conditionering krijgen oorspronkelijk neutrale prikkels een andere betekenis omdat er een samenhang geleerd wordt tussen deze prikkels (vps) en andere reeds betekenisvolle prikkels (ops). Bij operante conditionering gaat het eveneens om het leren van een samenhang, maar nu betreft het een verband tussen wat het organisme doet en wat er als resultaat op volgt.
Dirk Hermans, Paul Eelen, Hans Orlemans
6 Van leerprincipe naar functieanalyse
Samenvatting
De functieanalyse is de kern van het gedragstherapeutisch proces omdat precies dáár de link gelegd wordt tussen het experimenteel geverifieerde leerprincipe en de klinische praktijk. Ze vervult de scharnierfunctie tussen het algemeen geldende leertheoretische model (hoofdstukken 4 en 5) en het op het individu gerichte behandelplan (hoofdstuk 3). Het is de overgang van het algemene en abstracte naar het individuele en concrete.
Dirk Hermans, Paul Eelen, Hans Orlemans
7 Holistische theorie: naar een empirisch onderbouwde probleemanalyse
Samenvatting
In het voorgaande hoofdstuk werd de functieanalyse uitgewerkt. Dit is slechts één deel van de gedragstherapeutische probleemanalyse, die uit de functieanalyse én de holistische theorie bestaat (Hermans, Daeseleire & Eelen, 1998). In deze op maat gesneden hypothesevorming beslaat de functieanalyse het microniveau. Het voor behandeling geselecteerde probleemgedrag wordt onder de loep genomen. De cruciale antecedenten en bekrachtigers worden geanalyseerd tegen de betekeniscontext waarin het gedrag plaatsheeft. De holistische theorie betreft de analyse op een wat hoger niveau van aggregatie. Het beschrijft de relatie tussen de diverse probleemgebieden. Dit is dus eerder op een macroniveau. Zo vullen de twee elkaar goed aan. Maar er is meer: beide staan in permanente interactie. Zo kunnen functieanalyses een cruciale bron van informatie zijn bij het opstellen van de holistische theorie.
Dirk Hermans, Paul Eelen, Hans Orlemans
8 Behandelmethoden
Samenvatting
Gedragstherapie wordt vaak geassocieerd met behandelmethoden als exposure-therapie of operante technieken. Dit zijn ongetwijfeld de meest prototypische ‘gedragstherapeutische’ methoden, en dit in diverse opzichten. In de eerste plaats om historische redenen. De ontwikkeling van de gedragstherapie loopt immers parallel met de ontwikkeling van deze twee grote categorieën behandeltechnieken. Verder illustreren ze perfect enkele van de centrale uitgangspunten van de gedragstherapie. Exposure en operante technieken zijn immers grondig verankerd in wetenschappelijk onderzoek. De leerpsychologie vormt de rechtstreekse basis voor het begrijpen van de werkzame mechanismen van respectievelijk klassieke en operante conditionering en zorgt voor voortdurende bijsturing van de therapiepraktijk (zie o.a. Craske, Hermans & Vansteenwegen, 2006, en O’Donohue, 1998). Naast deze stevige theoretische fundering kunnen beide methoden tevens terugvallen op een grote hoeveelheid kritisch effectonderzoek dat de werkzaamheid in de praktijk ondersteunt.
Dirk Hermans, Paul Eelen, Hans Orlemans
9 Evaluatie van het behandelverloop en methoden van N = 1
Samenvatting
Regelmatige evaluatie van het behandelverloop is een noodzakelijk onderdeel van het gedragstherapeutisch proces. In zekere zin gebeurt dat in elke sessie met vragen als: ‘Hoe is het in de afgelopen week gegaan?’ Maar van tijd tot tijd moet er expliciet geëvalueerd worden. Dan worden er vragen gesteld als: ‘In hoeverre zijn de behandeldoelen al gerealiseerd? Wat zijn de volgende stappen? Loopt alles naar wens? Waar dient er bijgestuurd te worden?’ Als die vragen in positieve zin beantwoord worden, is de evaluatie snel afgerond. Zo niet, dan zal het meer tijd kosten om de oorzaken van de stagnatie of achteruitgang te ontdekken en het behandelplan aan te passen.
Dirk Hermans, Paul Eelen, Hans Orlemans
Nawerk
Meer informatie
Titel
Inleiding tot de gedragstherapie
Auteurs
Dirk Hermans
Paul Eelen
Hans Orlemans
Copyright
2007
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN
978-90-313-6408-4
Print ISBN
978-90-313-4288-4
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-313-6408-4