Skip to main content

3. Kapitel Vermögensdelikte mit Nötigungskomponente

  • Chapter
  • First Online:
Strafrecht Besonderer Teil 2

Part of the book series: Springer-Lehrbuch ((SLB))

  • 11k Accesses

Zusammenfassung

Geilen, Raub und Erpressung (§§ 249–256 StGB), Jura 1979, 53, 109, 165, 221, 277, 333, 389, 445, 501, 557, 613 und Jura 1980, 43

Schünemann, Raub und Erpressung, JA 1980, 349, 393 und 486

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this chapter

eBook
USD 19.99
Price excludes VAT (USA)
  • Available as EPUB and PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
Softcover Book
USD 29.99
Price excludes VAT (USA)
  • Compact, lightweight edition
  • Dispatched in 3 to 5 business days
  • Free shipping worldwide - see info

Tax calculation will be finalised at checkout

Purchases are for personal use only

Institutional subscriptions

Notes

  1. 1.

    Zu § 249 StGB Geilen Jura 1979, 53, 109, 165, 221, 277, 333, 389, 445, 501, 557, 613 und 669, Jura 1980, 43; Schünemann JA 1980, 349, 393 und 486; Jakobs FS Eser 2005, 323; Streng GA 2010, 671; Rechtsprechungsübersichten: Maier/Percic NStZ-RR 2010, 129 und 166; Maier NStZ-RR 2012, 297; Maier NStZ-RR 2013, 329 und 364; Maier NStZ-RR 2015, 33; Maier NStZ-RR 2017, 1.

  2. 2.

    Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 249 Rn. 1; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 22.03.1968 – 4 StR 53/68 – NJW 1968, 1292.

  3. 3.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 300; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 09.11.1951 – 2 StR 296/51 – BGHSt 1, 368 = NJW 1952, 110 (Anm. Puppe, AT, 3. Aufl. 2016, § 27 Rn. 43 ff.; Schröder NJW 1952, 649; Welzel JZ 1952, 72; Schröder JZ 1952, 526; von Weber MDR 1952, 265); BGH U. v. 07.07.1965 – 2 StR 64/65 – BGHSt 20, 235 = NJW 1965, 1922 (Anm. Schröder JZ 1965, 729); BGH U. v. 21.11.1967 – 1 StR 345/67 – BGHSt 21, 377 = NJW 1968, 260; BGH U. v. 22.03.1968 – 4 StR 53/68 – NJW 1968, 1292; OLG Saarbrücken U. v. 04.07.1968 – Ss 8/68 – NJW 1969, 621; BGH B. v. 14.03.1969 – 2 StR 64/69 – BGHSt 22, 350 = NJW 1969, 1037.; BGH U. v. 25.07.1989 – 1 StR 479/88 – BGHSt 36, 231 = NJW 1989, 2826 = NStZ 1990, 277 = StV 1990, 18 (Anm. Geppert JK 1990 StGB § 211/18; Schmitz JA 1990, 62; Hassemer JuS 1990, 148; Beulke NStZ 1990, 278; Timpe JZ 1990, 97; Küpper JuS 1991, 639; Rotsch JA-Ü 1992, 11).

  4. 4.

    Ganz h.M., anders nur Burkhardt JZ 1973, 110; Burkhardt NJW 1975, 1687; aus der Rspr. vgl. OLG Köln U. v. 20.09.1977 – Ss 514/77 – NJW 1978, 652 (Anm. Sonnen JA 1978, 467; Hruschka NJW 1978, 1338; Geilen JK 1979 StGB § 244 I Nr. 1/1; Kotz JuS 1982, 97).

  5. 5.

    Sander, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2017, § 249 Rn. 8.

  6. 6.

    Hierzu Hillenkamp, 40 Probleme aus dem Strafrecht BT, 12. Aufl. 2013, 33. Problem; Otto ZStW 1967, 59; Lüderssen GA 1968, 257; Rengier JuS 1981, 654; Geppert/Kubitza Jura 1985, 276; Thiel Jura 1989, 454; Biletzki Jura 1995, 635; Küper FS Lenckner 1998, 495; Schott GA 2002, 666; Erb FS Herzberg 2008, 711; Brand JuS 2009, 899; Rönnau JuS 2012, 888; Kudlich/Aksoy JA 2014, 81; Bode JA 2017, 110; aus der Rspr. vgl. zuletzt OLG Celle B. v. 13.09.2011 – 1 Ws 355/11 – NStZ 2012, 447 (Anm. Jahn JuS 2011, 1131; Krell ZJS 2011, 572; Bosch JK 2012 StGB § 255/11; RÜ 2012, 713; LL 2013, 189); BGH B. v. 14.02.2012 – 3 StR 392/11 – NStZ 2012, 627 = StV 2012, 465 (Anm. Jäger JA 2012, 709; LL 2012, 723; RÜ 2012, 373; RA 2012, 472; famos 11/2012; Hecker JuS 2013, 468; Putzke ZJS 2013, 311); BGH B. v. 13.11.2012 – 3 StR 422/12 – NStZ-RR 2013, 210; BGH B. v. 23.05.2013 – 4 StR 143/13; BGH B. v. 03.07.2013 – 4 StR 186/13; BGH B. v. 15.04.2014 – 3 StR 92/14 – NStZ 2014, 640 (Anm. RÜ 2014, 639); BGH B. v. 16.11.2017 – 2 StR 154/17 – NJW 2018, 245 (Anm. Brand NJW 2018, 246).

  7. 7.

    S.o.

  8. 8.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 249 Rn. 7 ff.

  9. 9.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 760 f.; Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 255 Rn. 5; Lackner/Kühl, 28. Aufl. 2014, § 253 Rn. 3; Wessels/Hillenkamp, BT 2, 40. Aufl. 2017, Rn. 711 f.

  10. 10.

    S. bei den Nichtvermöensdelikten.

  11. 11.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 306; Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 249 Rn. 4; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 05.12.1961 – 5 StR 516/61 – BGHSt 16, 341 = NJW 1962, 356; BGH U. v. 19.04.1963 – 4 StR 92/63 – BGHSt 18, 329 = NJW 1963, 1210 (Anm. Preuße JuS 1963, 368; Knodel JZ 1963, 701); OLG Saarbrücken U. v. 04.07.1968 – Ss 8/68 – NJW 1969, 621.

  12. 12.

    Wittig, in: BeckOK-StGB, Stand 01.11.2017, § 249 Rn. 4.

  13. 13.

    Sinn, in: SK-StGB, 137. Lfg. 2013, § 249 Rn. 7; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 01.10.1935 – 4 D 828/35 – RGSt 69, 327; RG U. v. 23.10.1939 – 3 D 732/39 – RGSt 73, 343; BGH U. v. 06.04.1965 – 1 StR 73/65 – BGHSt 20, 194 = NJW 1965, 1235 (Anm. Kühl, Höchstrichterliche Rspr. BT, 2002, Nr. 54; Willms JuS 1965, 368; Isenbeck NJW 1965, 2326; Weber JZ 1965, 418).

  14. 14.

    Kindhäuser, in: NK, 5. Aufl. 2017, § 249 Rn. 4; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 31.10.1962 – 2 StR 351/62 – BGHSt 18, 75 = NJW 1963, 216.

  15. 15.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 309; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 13.03.2002 – 1 StR 47/02 (Deo-Spray) – NStZ 2003, 89 (Anm. RÜ 2002, 358; LL 2003, 269).

  16. 16.

    Sinn, in: SK-StGB, 137. Lfg. 2013, § 249 Rn. 7; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 05.04.1951 – 4 StR 129/51 – BGHSt 1, 145 = NJW 1951, 532; BGH U. v. 15.01.1960 – 4 StR 528/59 – BGHSt 14, 81 = NJW 1960, 639; BGH U. v. 22.01.1991 – 5 StR 498/90 – StV 1991, 149; BGH B. v. 24.06.1992 – 2 StR 195/92 – NJW 1992, 2977 = NStZ 1992, 490.

  17. 17.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 309; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 05.12.1961 – 5 StR 516/61 – BGHSt 16, 341 = NJW 1962, 356.

  18. 18.

    H.M., Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 249 Rn. 4.

  19. 19.

    S. bei den Nichtvermögensdelikten.

  20. 20.

    Sander, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2017, § 249 Rn. 19.

  21. 21.

    Hierzu Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 249 Rn. 4b; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 30.06.1911 – IV 479/11 – RGSt 45, 153; RG U. v. 13.01.1913 – I 1124/12 – RGSt 46, 403; BGH U. v. 10.06.1955 – 1 StR 179/55 – NJW 1955, 1404; BGH U. v. 16.06.1955 – 4 StR 181/55 – NJW 1955, 1238; OLG Saarbrücken U. v. 04.07.1968 – Ss 8/68 – NJW 1969, 621; BGH U. v. 11.10.1989 – 3 StR 336/89 – StV 1990, 205; BGH U. v. 12.12.1989 – 1 StR 613/89 – StV 1990, 262; LG München I U. v. 01.10.1992 – 2 Ns 233 Js 53498/91 – NStZ 1993, 188; LG Dessau-Roßlau B. v. 12.05.2014 – 8 Qs 395 UJs 5616/14 (97/14) (Anm. Heinz jurisPR-StrafR 18/2014 Anm. 3).

  22. 22.

    Hierzu Sinn, in: SK-StGB, 137. Lfg. 2013, § 249 Rn. 15 f.; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 31.03.1933 – I 254/33 – RGSt 67, 183; BGH U. v. 06.11.1952 – 3 StR 402/52 – BGHSt 3, 297 = NJW 1953, 154 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 49).

  23. 23.

    S. bei den Nichtvermögensdelikten.

  24. 24.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 249 Rn. 5 f.; Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 315 f.; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 09.10.2014 – 4 StR 208/14 – NStZ 2015, 36 (Anm. Hecker JuS 2015, 467).

  25. 25.

    S. im Allgemeinen Teil.

  26. 26.

    S. bei den Nichtvermögensdelikten.

  27. 27.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 249 Rn. 5; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 27.05.1938 – 4 D 313/38 – RGSt 72, 229; BGH U. v. 17.03.1955 – 4 StR 8/55 – BGHSt 7, 252 = NJW 1955, 877.

  28. 28.

    Wittig, in: BeckOK-StGB, Stand 01.11.2017, § 249 Rn. 6.2; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 20.08.2013 – 3 StR 192/13 – StV 2014, 287.

  29. 29.

    Hierzu Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 249 Rn. 6; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 09.10.2014 – 4 StR 208/14 – NStZ 2015, 36 (Anm. Hecker JuS 2015, 467); BGH B. v. 25.04.2017 – 4 StR 244/16 – NJW 2017, 1891 = NStZ 2017, 408 = NStZ-RR 2017, 207 (Anm. Bosch Jura 2017, 1451; Cornelius NJW 2017, 1893).

  30. 30.

    Sander, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2017, § 249 Rn. 1.

  31. 31.

    Hierzu Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 249 Rn. 11 ff.; Biletzki JA 1997, 385; Hörnle FS Puppe 2011, 1143.

  32. 32.

    S. z. B. Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 301, 319 ff.

  33. 33.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 249 Rn. 21; Sinn, in: SK-StGB, 137. Lfg. 2013, § 249 Rn. 30.

  34. 34.

    S. nur Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 249 Rn. 6; a.A. wohl nur Dreher MDR 1979, 529; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 20.01.2016 – 1 StR 398/15 – BGHSt 61, 141 = NJW 2016, 2129 = NStZ 2016, 472 = StV 2016, 640 (Anm. Bosch Jura 2016, 1082; Kudlich JA 2016, 632; Eisele JuS 2016, 754; Heghmanns ZJS 2016, 519; LL 2016, 627; RÜ 2016, 436; Habetha NJW 2016, 2131; Maier NStZ 2016, 474); BGH U. v. 22.06.2016 – 5 StR 98/16 – BGHSt 61, 197 = NJW 2016, 2900 = StV 2016, 642 (Anm. RÜ 2016, 713; Berster JZ 2016, 1017; Schulz-Merkel jurisPR-StrafR 20/2016 Anm. 3).

  35. 35.

    Sander, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2017, § 249 Rn. 27; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 20.04.1995 – 4 StR 27/95 – BGHSt 41, 123 = NJW 1995, 2799 = NStZ 1995, 498 = StV 1995, 416 (Anm. Mitsch NStZ 1995, 498; Otto JZ 1995, 1020; Otto JK 1996 StGB § 253/4; Biletzki JA 1996, 189; Martin JuS 1996, 79; Krack JuS 1996, 493; Wolf JR 1997, 73); BGH B. v. 13.10.2005 – 5 StR 366/05 – NStZ 2006, 38 (Anm. LL 2006, 192; Hoyer ZIS 2006, 140); BGH U. v. 20.01.2016 – 1 StR 398/15 – BGHSt 61, 141 = NJW 2016, 2129 = NStZ 2016, 472 = StV 2016, 640 (Anm. Bosch Jura 2016, 1082; Kudlich JA 2016, 632; Eisele JuS 2016, 754; Heghmanns ZJS 2016, 519; LL 2016, 627; RÜ 2016, 436; Habetha NJW 2016, 2131; Maier NStZ 2016, 474); BGH U. v. 22.06.2016 – 5 StR 98/16 – BGHSt 61, 197 = NJW 2016, 2900 = StV 2016, 642 (Anm. RÜ 2016, 713; Berster JZ 2016, 1017; Schulz-Merkel jurisPR-StrafR 20/2016 Anm. 3).

  36. 36.

    Hierzu Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 249 Rn. 24 ff.; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 20.01.2016 – 1 StR 398/15 – BGHSt 61, 141 = NJW 2016, 2129 = NStZ 2016, 472 = StV 2016, 640 (Anm. Bosch Jura 2016, 1082; Kudlich JA 2016, 632; Eisele JuS 2016, 754; Heghmanns ZJS 2016, 519; LL 2016, 627; RÜ 2016, 436; Habetha NJW 2016, 2131; Maier NStZ 2016, 474).

  37. 37.

    S.o.

  38. 38.

    Z. B. Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 324.

  39. 39.

    Z. B. Sinn, in: SK-StGB, 137. Lfg. 2013, § 249 Rn. 29.

  40. 40.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 249 Rn. 6; Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 324; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 02.07.2015 – 2 StR 134/15 – NJW 2015, 3320 = NStZ 2015, 585 (Anm. Kudlich JA 2015, 791; Piel NStZ 2015, 586); BGH B. v. 30.09.2015 – 5 StR 367/15 – NStZ 2015, 698; BGH U. v. 07.01.2016 – 2 StR 202/15 (Anm. Wohlers JR 2016, 509); BGH U. v. 20.01.2016 – 1 StR 398/15 – BGHSt 61, 141 = NJW 2016, 2129 = NStZ 2016, 472 = StV 2016, 640 (Anm. Bosch Jura 2016, 1082; Kudlich JA 2016, 632; Eisele JuS 2016, 754; Heghmanns ZJS 2016, 519; LL 2016, 627; RÜ 2016, 436; Habetha NJW 2016, 2131; Maier NStZ 2016, 474); BGH U. v. 22.06.2016 – 5 StR 98/16 – BGHSt 61, 197 = NJW 2016, 2900 = StV 2016, 642 (Anm. RÜ 2016, 713; Berster JZ 2016, 1017; Schulz-Merkel jurisPR-StrafR 20/2016 Anm. 3); BGH B. v. 07.02.2017 – 3 StR 488/16 – NStZ-RR 2017, 143; BGH B. v. 26.07.2017 – 5 StR 212/17 (Anm. Nestler Jura 2018, 100).

  41. 41.

    Hierzu Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 249 Rn. 35 ff.; Otto Jura 1987, 498; Walter NStZ 2005, 240; Ingelfinger FS Küper 2007, 197; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 02.07.2015 – 2 StR 134/15 – NJW 2015, 3320 = NStZ 2015, 585 (Anm. Kudlich JA 2015, 791; Piel NStZ 2015, 586); BGH B. v. 16.09.2015 – 5 StR 331/15 – NStZ-RR 2015, 372; BGH U. v. 07.01.2016 – 2 StR 202/15 (Anm. Wohlers JR 2016, 509); BGH U. v. 20.01.2016 – 1 StR 398/15 – BGHSt 61, 141 = NJW 2016, 2129 = NStZ 2016, 472 = StV 2016, 640 (Anm. Bosch Jura 2016, 1082; Kudlich JA 2016, 632; Eisele JuS 2016, 754; Heghmanns ZJS 2016, 519; LL 2016, 627; RÜ 2016, 436; Habetha NJW 2016, 2131; Maier NStZ 2016, 474); BGH U. v. 22.06.2016 – 5 StR 98/16 – BGHSt 61, 197 = NJW 2016, 2900 = StV 2016, 642 (Anm. RÜ 2016, 713; Berster JZ 2016, 1017; Schulz-Merkel jurisPR-StrafR 20/2016 Anm. 3); BGH B. v. 07.02.2017 – 3 StR 488/16 – NStZ-RR 2017, 143; BGH B. v. 26.07.2017 – 5 StR 212/17 (Anm. Nestler Jura 2018, 100).

  42. 42.

    S. obige Nachweise.

  43. 43.

    Zu dieser Unterteilung Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 249 Rn. 8 ff.; Eser/Bosch, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, § 249 Rn. 6a.

  44. 44.

    Zu dieser Erwägung vgl. BGH U. v. 15.10.2003 – 2 StR 283/03 – BGHSt 48, 365 (370 f.).

  45. 45.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 326.

  46. 46.

    S. aber Eser/Bosch, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, § 249 Rn. 6a.

  47. 47.

    Z. B. Eser/Bosch, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, § 249 Rn. 6b.

  48. 48.

    Vgl. BGH U. v. 22.09.1983 – 4 StR 376/83 – BGHSt 32, 88; BGH B. v. 12.08.1992 – 3 StR 358/92 – NStZ 1993, 77; offen gelassen in BGH U. v. 15.10.2003 – 2 StR 283/03 – BGHSt 48, 365 (368 ff.); zsf. Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 249 Rn. 12 ff.

  49. 49.

    Sander, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2017, § 249 Rn. 32 (die Unterlassenskonstruktion ablehnend).

  50. 50.

    S. nur Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 13 Rn. 65 f.

  51. 51.

    So Walter NStZ 2005, 240 (241); a.A. Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 326 f.

  52. 52.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 326 f.

  53. 53.

    Zum Folgenden Walter NStZ 2005, 240 (243).

  54. 54.

    S. z. B. BGH B. v. 25.09.2012 – 2 StR 340/12 – NStZ-RR 2013, 45.

  55. 55.

    Aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 10.05.2012 – 3 StR 68/12 – NStZ-RR 2012, 270 = StV 2013, 438.

  56. 56.

    Wittig, in: BeckOK-StGB, Stand 01.11.2017, § 249 Rn. 8; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 15.09.1964 – 1 StR 267/64 – BGHSt 20, 32 = NJW 1965, 115 (Anm. Eser NJW 1965, 377); BGH U. v. 27.05.1982 – 4 StR 181/82 – NJW 1982, 2784 = NStZ 1982, 380 = StV 1982, 420 (Anm. Seier JA 1982, 617; Geilen JK 1983 StGB § 249/2).

  57. 57.

    Hierzu Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 329 f.; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 14.03.1969 – 2 StR 64/69 – BGHSt 22, 350 = NJW 1969, 1037; BGH U. v. 27.05.1982 – 4 StR 181/82 – NJW 1982, 2784 = NStZ 1982, 380 = StV 1982, 420 (Anm. Seier JA 1982, 617; Geilen JK 1983 StGB § 249/2); BGH B. v. 22.04.1997 – 4 StR 105/97 – NStZ-RR 1997, 298.

  58. 58.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 249 Rn. 18; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 02.10.1973 – 1 StR 422/73; BGH U. v. 06.10.1992 – 1 StR 554/92 – NJW 1993, 945 = NStZ 1993, 79; LG Ulm U. v. 04.11.2009 – 1 S 129/09.

  59. 59.

    Wittig, in: BeckOK-StGB, Stand 01.11.2017, § 249 Rn. 4.

  60. 60.

    Vgl. Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 249 Rn. 22; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 31.03.1933 – I 254/33 – RGSt 67, 183; RG U. v. 23.10.1939 – 3 D 732/39 – RGSt 73, 343; BGH U. v. 05.04.1951 – 4 StR 129/51 – BGHSt 1, 145 = NJW 1951, 532; BGH U. v. 21.05.1953 – 4 StR 787/52 – BGHSt 4, 210 = NJW 1953, 1400; BGH U. v. 05.12.1961 – 5 StR 516/61 – BGHSt 16, 341 = NJW 1962, 356; BGH U. v. 19.04.1963 – 4 StR 92/63 – BGHSt 18, 329 = NJW 1963, 1210 (Anm. Preuße JuS 1963, 368; Knodel JZ 1963, 701); BGH U. v. 15.09.1964 – 1 StR 267/64 – BGHSt 20, 32 = NJW 1965, 115 (Anm. Eser NJW 1965, 377); BGH U. v. 06.04.1965 – 1 StR 73/65 – BGHSt 20, 194 = NJW 1965, 1235 (Anm. Kühl, Höchstrichterliche Rspr. BT, 2002, Nr. 54; Willms JuS 1965, 368; Isenbeck NJW 1965, 2326; Weber JZ 1965, 418).

  61. 61.

    Vgl. aus der Rspr. BGH U. v. 20.01.2016 – 1 StR 398/15 – BGHSt 61, 141 = NJW 2016, 2129 = NStZ 2016, 472 = StV 2016, 640 (Anm. Bosch Jura 2016, 1082; Kudlich JA 2016, 632; Eisele JuS 2016, 754; Heghmanns ZJS 2016, 519; LL 2016, 627; RÜ 2016, 436; Habetha NJW 2016, 2131; Maier NStZ 2016, 474); BGH U. v. 22.06.2016 – 5 StR 98/16 – BGHSt 61, 197 = NJW 2016, 2900 = StV 2016, 642 (Anm. RÜ 2016, 713; Berster JZ 2016, 1017; Schulz-Merkel jurisPR-StrafR 20/2016 Anm. 3).

  62. 62.

    Hierzu Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 249 Rn. 22; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 17.12.2014 – 3 StR 521/14 – NStZ-RR 2015, 155.

  63. 63.

    H.M., Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 249 Rn. 31; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 29.04.1882 – 936/82 – RGSt 6, 243; BGH U. v. 07.07.1965 – 2 StR 64/65 – BGHSt 20, 235 = NJW 1965, 1922 (Anm. Schröder JZ 1965, 729); BGH B. v. 04.07.1966 – 2 StR 198/66 – BGHSt 21, 78 = NJW 1966, 1930; BGH B. v. 30.03.2005 – 4 StR 16/05 – NStZ-RR 2005, 202.

  64. 64.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 249 Rn. 31.

  65. 65.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 249 Rn. 31; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 22.09.1983 – 4 StR 376/83 – BGHSt 32, 88 = NJW 1984, 500 = NStZ 1984, 73 (Anm. Geilen JK 1984 StGB § 255/3; Sonnen JA 1984, 319; Hassemer JuS 1984, 397; Jakobs JR 1984, 385; Joerden JuS 1985, 20; Otto JZ 1985, 143).

  66. 66.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 249 Rn. 22; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 29.07.1998 – 1 StR 277/98 – NStZ-RR 1999, 173.

  67. 67.

    S. nur Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 249 Rn. 2; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 21.09.2017 – 2 StR 327/17 – NStZ-RR 2017, 382.

  68. 68.

    Statt aller Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 250 Rn. 4.

  69. 69.

    Sander, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2017, § 250 Rn. 1.

  70. 70.

    Sander, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2017, § 250 Rn. 73; bei Versuch des § 250 II StGB ist das Konkurrenzverhältnis strittig, s. Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 250 Rn. 28; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 01.09.2004 – 2 StR 313/04 – NJW 2004, 3437 = NStZ 2005, 41 = StV 2004, 655 (Anm. RA 2004, 783; famos 12/2004; Schlothauer StV 2004, 655; Krawczyk JA 2005, 168; Kudlich JuS 2005, 188; LL 2005, 39; Gössel JR 2005, 159); BGH B. v. 08.11.2011 – 3 StR 316/11 – NStZ 2012, 389 = StV 2012, 153 (Anm. Jäger JA 2012, 307; Bohnhorst ZJS 2012, 835; LL 2012, 193; RÜ 2012, 22; RA 2012, 48); BGH B. v. 25.03.2015 – 4 StR 612/14 – NStZ 2016, 27.

  71. 71.

    Hierzu Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 250 Rn. 29; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 26.04.2017 – 2 StR 47/17 – NStZ-RR 2017, 201.

  72. 72.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 250 Rn. 2 f.

  73. 73.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 250 Rn. 9.

  74. 74.

    Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 250 Rn. 22.

  75. 75.

    S. bei den Nichtvermögensdelikten.

  76. 76.

    Wittig, in: BeckOK-StGB, Stand 01.11.2017, § 250 Rn. 5.

  77. 77.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 250 Rn. 14.

  78. 78.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 359.

  79. 79.

    H.M., s. Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 250 Rn. 14a.

  80. 80.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 250 Rn. 21.

  81. 81.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 361; näher Ladiges NStZ 2016, 646; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 13.04.1999 – 1 StR 77/99 – NStZ 1999, 454 = StV 1999, 423; BGH B. v. 18.03.2015 – 3 StR 595/14 – NStZ-RR 2015, 213 (Anm. Kudlich JA 2015, 551).

  82. 82.

    S. bei den Nichtvermögensdelikten.

  83. 83.

    H.M., hierzu Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 366; näher Jesse NStZ 2009, 364; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 12.03.2015 – 4 StR 538/14 (Anm. Bosch Jura 2015, 881; Kudlich JA 2015, 471; RÜ 2015, 439).

  84. 84.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 366.

  85. 85.

    Sinn, in: SK-StGB, 137. Lfg. 2013, § 250 Rn. 52; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 05.08.2010 – 3 StR 190/10 – NStZ 2011, 211 (Anm. RA 2011, 37).

  86. 86.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 368; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 23.04.1998 – 1 StR 180/98 – NJW 1998, 2914 = NStZ 1998, 462 = StV 1998, 422 (Anm. Otto JK 1999 StGB § 250/9; Mitsch JuS 1999, 640; Lesch StV 1999, 93); BGH B. v. 17.06.1998 – 2 StR 167/98 – BGHSt 44, 103 = NJW 1998, 2915 = NStZ 1998, 462 = StV 1998, 485 (Anm. Martin JuS 1998, 1166; Mitsch JuS 1999, 640); BGH B. v. 07.01.1999 – 4 StR 686/98 – NStZ-RR 2000, 43 = StV 1999, 209; BGH B. v. 15.05.2002 – 2 StR 441/01 – NJW 2002, 2889 = NStZ 2002, 594 (Anm. Martin JuS 2002, 1128; RÜ 2002, 512; RA 2002, 417; Sander NStZ 2002, 596; Geppert JK 2003 StGB § 250 II Nr. 1/3).

  87. 87.

    Sinn, in: SK-StGB, 137. Lfg. 2013, § 250 Rn. 52; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 02.10.1952 – 5 StR 623/52 – BGHSt 3, 229 = NJW 1953, 32; BGH U. v. 22.07.2003 – 4 StR 265/03 – NStZ 2004, 263 = StV 2004, 207.

  88. 88.

    Ganz h.M., Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 250 Rn. 18; Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 250 Rn. 23; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 08.05.2008 – 3 StR 102/08 – NStZ 2008, 687 = StV 2008, 470 (Anm. RA 2008, 596; Satzger JK 2009 StGB § 250 II Nr. 1/6); BGH U. v. 05.08.2010 – 3 StR 190/10 – NStZ 2011, 211 (Anm. RA 2011, 37); BGH B. v. 01.10.2013 – 3 StR 299/13 – StV 2014, 282; BGH B. v. 21.10.2014 – 4 StR 351/14 – NStZ-RR 2015, 13 = StV 2015, 679 (Anm. RÜ 2015, 105); BGH U. v. 12.02.2015 – 1 StR 444/14 – NStZ-RR 2015, 173 = StV 2015, 765; BGH B. v. 12.07.2016 – 3 StR 157/16 – NStZ 2017, 26 (Anm. Kudlich NStZ 2017, 27).

  89. 89.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 250 Rn. 18a; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 08.05.2012 – 3 StR 98/12 – NStZ 2013, 37 = StV 2013, 444; BGH U. v. 12.02.2015 – 1 StR 444/14 – NStZ-RR 2015, 173 = StV 2015, 765.

  90. 90.

    Problematisch, hierzu Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 250 Rn. 38; Baumanns JuS 2005, 405; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 17.06.1998 – 1 StR 270/98 – NStZ 1998, 511 = NStZ-RR 1999, 7 = StV 1998, 487; BGH B. v. 11.05.2011 – 2 StR 618/10 – NStZ 2011, 703 = StV 2011, 676 (Anm. Bosch JK 2011 StGB § 250 I Nr. 1 b/14; RA 2011, 589; Jahn JuS 2012, 84; LL 2012, 275).

  91. 91.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 250 Rn. 23.

  92. 92.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 250 Rn. 18a; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 08.05.2012 – 3 StR 98/12 – NStZ 2013, 37 = StV 2013, 444; BGH B. v. 12.03.2013 – 2 StR 583/12 – NStZ-RR 2013, 244; BGH B. v. 21.10.2014 – 4 StR 351/14 – NStZ-RR 2015, 13 = StV 2015, 679 (Anm. RÜ 2015, 105); BGH U. v. 12.02.2015 – 1 StR 444/14 – NStZ-RR 2015, 173 = StV 2015, 765; BGH B. v. 12.07.2016 – 3 StR 157/16 – NStZ 2017, 26 (Anm. Kudlich NStZ 2017, 27).

  93. 93.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 363.

  94. 94.

    Hierzu Sinn, in: SK-StGB, 137. Lfg. 2013, § 250 Rn. 54; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 13.11.2012 – 3 StR 422/12 – NStZ-RR 2013, 210; BGH B. v. 01.10.2013 – 3 StR 299/13 – StV 2014, 282.

  95. 95.

    S.o., seit BGH B. v. 01.10.2008 – 5 StR 445/08 – BGHSt 52, 376.

  96. 96.

    Z. B. Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 360; Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 244 Rn. 20; näher Habetha NJW 2010, 3133.

  97. 97.

    S. auch Lackner/Kühl, 28. Aufl. 2014, § 250 Rn. 10.

  98. 98.

    Zum Folgenden Habetha NJW 2010, 3133 (3135 f.).

  99. 99.

    S. hier nur Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 252 Rn. 3; zu § 252 StGB s. noch u. B.

  100. 100.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 372; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 01.07.2014 – 5 StR 134/14 – NStZ 2015, 151 = StV 2015, 492; BGH U. v. 17.08.2016 – 2 StR 562/15 – NStZ-RR 2017, 79.

  101. 101.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 372; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 02.02.2012 – 3 StR 385/11 – NStZ-RR 2012, 173 = StV 2013, 446 (Anm. RÜ 2012, 509; RA 2012, 469); BGH B. v. 30.06.2015 – 3 StR 193/15 – NStZ-RR 2015, 277 = StV 2015, 771.

  102. 102.

    S. zuletzt BGH B. v. 28.09.2011 – 4 StR 403/11 – StV 2012, 153; BGH B. v. 30.06.2015 – 3 StR 193/15 – NStZ-RR 2015, 277 = StV 2015, 771.

  103. 103.

    Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 250 Rn. 44; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 29.07.1998 – 1 StR 277/98 – NStZ-RR 1999, 173; BGH U. v. 11.11.2004 – 5 StR 372/04 – NStZ 2005, 212.

  104. 104.

    Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 250 Rn. 44; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 14.03.1990 – 2 StR 634/89 – StV 1991, 262; BGH B. v. 23.07.2004 – 2 StR 101/04 – NStZ 2005, 156; BGH B. v. 14.06.2016 – 3 StR 196/16 – StV 2016, 778 und StV 2017, 799.

  105. 105.

    BGH B. v. 08.04.2010 – 2 StR 17/10 – BGHSt 55, 79 = NJW 2010, 1892 = NStZ 2010, 451 = StV 2010, 632; (Anm. Satzger JK 2010 StGB § 250 II Nr. 3 lit. b/10; LL 2010, 675; RÜ 2010, 437; RA 2010, 414; Kühl JZ 2010, 1131; Waszczynski HRRS 2010, 550; Boetticher jurisPR-StrafR 12/2010 Anm. 1; Kudlich NStZ 2011, 518; Bachmann/Goeck Jura 2012, 133); BGH B. v. 11.02.2015 – 4 StR 498/14 – NStZ-RR 2015, 137.

  106. 106.

    Näher Radtke FS Jung 2007, 737.

  107. 107.

    H.M., Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 251 Rn. 3; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 10.12.1940 – 4 D 530/40 – RGSt 75, 52; BGH U. v. 15.05.1992 – 3 StR 535/91 – BGHSt 38, 295 = NJW 1992, 2103 = NStZ 1992, 589 = StV 1992, 464 (Anm. Puppe, AT, 3. Aufl. 2016, § 10 Rn. 38 ff.; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 69; Jung JuS 1992, 1066; Rengier NStZ 1992, 590; Geppert JK 1993 StGB § 251/3; Heymann JA 1993, 157; Rengier JuS 1993, 460; Schroeder JZ 1993, 52).

  108. 108.

    S. z. B. Lackner/Kühl, StGB, 28. Aufl. 2014, § 251 Rn. 1; Wittig, in: BeckOK-StGB, Stand 01.11.2017, § 251 Rn. 2.

  109. 109.

    S. bei den Nichtvermögensdelikten.

  110. 110.

    S. allgemein B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 181; speziell zu § 251 SGB Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 251 Rn. 6; näher Günther FS H. J. Hirsch 1999, 543; Herzberg JZ 2007, 615; Hinderer/Kneba JA 2010, 590; Wolters FS Rissing-van Saan 2011, 767; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 14.01.2016 – 4 StR 72/15 – NJW 2016, 2516 = NStZ 2016, 211 (Anm. Bosch Jura 2016, 703; LL 2016, 317; Puppe NStZ 2016, 575; Hinz JR 2016, 400); BGH B. v. 20.06.2017 – 2 StR 130/17 – NStZ 2017, 638 (Anm. Eisele JuS 2017, 1030; Kudlich NStZ 2017, 639; Jäger JA 2018, 152).

  111. 111.

    S. bei den Nichtvermögensdelikten.

  112. 112.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 251 Rn. 5; anders aber Sander, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2012, § 257 Rn. 6; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 14.02.2012 – 3 StR 446/11 – NStZ 2012, 379 (Anm. RA 2012, 409).

  113. 113.

    Sinn, in: SK-StGB, 137. Lfg. 2013, § 251 Rn. 5; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 25.03.1929 – II 250/29 – RGSt 63, 101; BGH U. v. 17.10.2002 – 3 StR 249/02 – NStZ-RR 2003, 44; BGH B. v. 18.08.2009 – 5 StR 227/09 – NStZ 2010, 33.

  114. 114.

    Hierzu Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 251 Rn. 4 f.; Hefendehl StV 2000, 107; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 14.01.2016 – 4 StR 72/15 – NJW 2016, 2516 = NStZ 2016, 211 (Anm. Bosch Jura 2016, 703; LL 2016, 317; Puppe NStZ 2016, 575; Hinz JR 2016, 400); BGH B. v. 20.06.2017 – 2 StR 130/17 – NStZ 2017, 638 (Anm. Eisele JuS 2017, 1030; Kudlich NStZ 2017, 639; Jäger JA 2018, 152).

  115. 115.

    Z. B. Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 251 Rn. 5; Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 251 Rn. 5.

  116. 116.

    H.M., Wittig, in: BeckOK-StGB, Stand 01.11.2017, § 251 Rn. 4.

  117. 117.

    Zur Leichtfertigkeit s. im Allgemeinen Teil; näher bzgl. § 251 StGB Radtke FS Jung 2007, 737.

  118. 118.

    Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 251 Rn. 11; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 03.06.1964 – 2 StR 14/64 – BGHSt 19, 339 = NJW 1964, 1809 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 84; Puppe, AT, 3. Aufl. 2016, § 25 Rn. 8 ff; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 35; Willms JuS 1964, 502; Cramer JZ 1966, 31).

  119. 119.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 251 Rn. 7; bzgl. früherer Normfassung strittig; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 20.06.2017 – 2 StR 130/17 – NStZ 2017, 638 (Anm. Eisele JuS 2017, 1030; Kudlich NStZ 2017, 639; Jäger JA 2018, 152).

  120. 120.

    S. bei den Nichtvermögensdelikten.

  121. 121.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 385; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 27.05.1998 – 3 StR 66/98 – NJW 1998, 3361 = NStZ 1998, 511 (Anm. Geppert JK 1999 StGB § 251/6; LL 1999, 32); BGH B. v. 29.03.2001 – 3 StR 46/01 – NJW 2001, 2187 = NStZ 2001, 371 (Anm. Kühl, Höchstrichterliche Rspr. BT, 2002, Nr. 56; Geppert JK 2001 StGB § 251/8; Baier JA 2001, 751; Martin JuS 2001, 821; LL 2001, 492; RÜ 2001, 267); BGH B. v. 13.08.2002 – 3 StR 204/02 – NJW 2003, 911 = NStZ 2003, 34 (Anm. RA 2002, 746; LL 2003, 256).

  122. 122.

    BGH U. v. 20.08.1965 – 4 StR 397/65 – NJW 1965, 2116 (Anm. Fuchs NJW 1966, 868); BGH U. v. 23.03.2000 – 4 StR 650/99 – BGHSt 46, 24 = NJW 2000, 1878 = NStZ 2001, 31 = StV 2000, 667 (Anm. Otto JK 2000 StGB § 251/7; Kudlich JA 2000, 748; Martin JuS 2000, 925; LL 2000, 727; RÜ 2000, 287; RA 2000, 402; Kindhäuser NStZ 2001, 31; Kudlich StV 2001, 669; Stein JR 2001, 72); BGH U. v. 23.08.2017 – 2 StR 150/16 – NStZ-RR 2017, 16.

  123. 123.

    S. Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 396.

  124. 124.

    So auch Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 251 Rn. 15; näher Widmann MDR 1966, 554.

  125. 125.

    H.M., Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 396; a.A. z. B. Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 251 Rn. 12; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 11.01.1967 – 2 StR 348/66 – BGHSt 21, 183 = NJW 1967, 835 (Anm. Willms JuS 1967, 380); BGH U. v. 23.08.2017 – 2 StR 150/16 – NStZ-RR 2017, 16.

  126. 126.

    Zu § 252 StGB Geilen Jura 1979, 53, 109, 165, 221, 277, 333, 389, 445, 501, 557, 613 und 669, Jura 1980, 43; Dreher MDR 1979, 529; Schünemann JA 1980, 349, 393 und 486; Perron GA 1989, 145; Geppert Jura 1990, 554; Küper Jura 2001, 21; Küper JZ 2001, 730; Dehne-Niemann Jura 2008, 742.

  127. 127.

    Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 252 Rn. 1; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 18.04.2002 – 3 StR 52/02 – NJW 2002, 2043 = NStZ 2002, 542 = StV 2002, 332 und 423 (Anm. LL 2002, 692; RÜ 2002, 362; RA 2002, 437; famos 8/2002; Otto JK 2003 StGB § 250 I/10; Baier JA 2003, 107; Hellmann JuS 2003, 17; Degener StV 2003, 332; Schroth JR 2003, 248).

  128. 128.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 397; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 08.05.1882 – 926/82 – RGSt 6, 325; RG U. v. 22.10.1926 – I 617/26 – RGSt 60, 380; RG U. v. 20.09.1932 – I 844/32 – RGSt 66, 353; BGH U. v. 26.06.1952 – 5 StR 517/52 – BGHSt 3, 76 = NJW 1952, 1026; BGH U. v. 07.07.1965 – 2 StR 64/65 – BGHSt 20, 235 = NJW 1965, 1922 (Anm. Schröder JZ 1965, 729).

  129. 129.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 252 Rn. 2; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 23.10.1939 – 3 D 732/39 – RGSt 73, 343; BGH U. v. 08.06.1956 – 2 StR 206/56 – BGHSt 9, 255 = NJW 1956, 1487 (Anm. Bindokat NJW 1956, 1686; Salger MDR 1956, 690); BGH U. v. 03.07.1958 – 4 StR 208/58 – NJW 1958, 1547; BGH U. v. 27.02.1975 – 4 StR 310/74 – BGHSt 26, 95 = NJW 1975, 1176 (Anm. Kühl, Höchstrichterliche Rspr. BT, 2002, Nr. 57; Fezer JZ 1975, 609).

  130. 130.

    S. auch Sander, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2017, § 252 Rn. 5.

  131. 131.

    Ganz h.M., hierzu Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 252 Rn. 2; näher Zöller JuS 1997, L89; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 21.11.1967 – 1 StR 345/67 – BGHSt 21, 377 = NJW 1968, 260; BGH U. v. 18.04.2002 – 3 StR 52/02 – NJW 2002, 2043 = NStZ 2002, 542 = StV 2002, 332 und 423 (Anm. LL 2002, 692; RÜ 2002, 362; RA 2002, 437; famos 8/2002; Otto JK 2003 StGB § 250 I/10; Baier JA 2003, 107; Hellmann JuS 2003, 17; Degener StV 2003, 332; Schroth JR 2003, 248).

  132. 132.

    Ganz h.M., hierzu Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 401; näher Frank Jura 2010, 893; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 24.02.2005 – 1 StR 23/05 – NStZ 2005, 387.

  133. 133.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 252 Rn. 3; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 26.07.1995 – 4 StR 234/95 (abgedeckte CD – BGHSt 41, 198 s) = NJW 1995, 3129 = NStZ 1995, 593 = StV 1995, 638 (Anm. Kühl, Höchstrichterliche Rspr. BT, 2002, Nr. 46; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 66; Otto JK 1996 StGB § 242/17; von Heintschel-Heinegg JA 1996, 97; Martin JuS 1996, 177; Zopfs NStZ 1996, 190; Scheffler JR 1996, 342; Hillenkamp JuS 1997, 217); AG Berlin-Tiergarten U. v. 16.10.2008 – (257 Ls) 52 Js 4301/08 (16/08) – NStZ 2009, 270.

  134. 134.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 252 Rn. 3.

  135. 135.

    H.M., Wittig, in: BeckOK-StGB, Stand 01.11.2017, § 252 Rn. 4.

  136. 136.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 252 Rn. 4; Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 252 Rn. 3; näher Dreher MDR 1976, 529; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 06.07.2010 – 3 StR 180/10 – NStZ 2011, 36 = StV 2010, 634 (Anm. RA 2010, 698; Satzger JK 2011 StGB § 242/25; Hecker JuS 2011, 374; LL 2011, 246); BGH B. v. 16.09.2014 – 3 StR 373/14 – NStZ 2015, 276 = StV 2015, 114 (Anm. Satzger Jura 2015, 768; Jahn JuS 2015, 78; LL 2015, 494; RÜ 2015, 24; Dehne-Niemann NStZ 2015, 251).

  137. 137.

    Ganz h.M., Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 252 Rn. 10; näher Dreher MDR 1976, 529; aus der Rspr. vgl. zuletzt OLG Köln U. v. 18.01.2005 – 8 Ss 446/04 – NStZ 2005, 448 (Anm. Kudlich JuS 2005, 1053; LL 2005, 832; RA 2005, 500); LG Freiburg U. v. 29.06.2005 – 7 Ns 330 Js 5488/04 (Anm. Marlie ZIS 2006, 40); BGH U. v. 08.10.2014 – 5 StR 395/14 – NStZ 2015, 219 (Anm. RÜ 2015, 24).

  138. 138.

    Ganz h.M., Lackner/Kühl, StGB, 28. Aufl. 2014, § 252 Rn. 2; näher Burkhardt JZ 1973, 110; Burkhardt NJW 1975, 1687; aus der Rspr. vgl. OLG Köln B. v. 04.02.2004 – Ss 200/04 – 91 – NStZ-RR 2004, 299 = StV 2004, 490; OLG Brandenburg B. v. 28.11.2007 – 1 Ss 94/07 – NStZ-RR 2008, 201 (Anm. LL 2008, 605; famos 9/2008); OLG Koblenz U. v. 14.05.2008 – 1 Ss 53/08 – StV 2008, 474.

  139. 139.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 252 Rn. 5; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 22.11.2012 – 1 StR 378/12 – StV 2013, 445 (Anm. Bosch JK 2013 StGB § 252/8; Kudlich JA 2013, 310; LL 2013, 507; RÜ 2013, 170; famos 10/2013).

  140. 140.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 252 Rn. 12; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 08.10.2014 – 5 StR 395/14 – NStZ 2015, 219 (Anm. RÜ 2015, 24).

  141. 141.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 404; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 08.10.2014 – 5 StR 395/14 – NStZ 2015, 219 (Anm. RÜ 2015, 24); BGH B. v. 04.08.2015 – 3 StR 112/15 – NJW 2015, 3178 = NStZ 2015, 700 = StV 2016, 284 (Anm. Eisele JuS 2015, 1043; RÜ 2015, 719; Becker NStZ 2015, 701; Brüning ZJS 2016, 386; Küper StV 2016, 285).

  142. 142.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 404; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 08.10.2014 – 5 StR 395/14 – NStZ 2015, 219 (Anm. RÜ 2015, 24); BGH B. v. 04.08.2015 – 3 StR 112/15 – NJW 2015, 3178 = NStZ 2015, 700 = StV 2016, 284 (Anm. Eisele JuS 2015, 1043; RÜ 2015, 719; Becker NStZ 2015, 701; Brüning ZJS 2016, 386; Küper StV 2016, 285).

  143. 143.

    Näher zu diesem Merkmal Küper FS Krey 2010, 313.

  144. 144.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 252 Rn. 6; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 08.10.2014 – 5 StR 395/14 – NStZ 2015, 219 (Anm. RÜ 2015, 24).

  145. 145.

    Sinn, in: SK-StGB, 137. Lfg. 2013, § 252 Rn. 9; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 04.08.2015 – 3 StR 112/15 – NJW 2015, 3178 = NStZ 2015, 700 = StV 2016, 284 (Anm. Eisele JuS 2015, 1043; RÜ 2015, 719; Becker NStZ 2015, 701; Brüning ZJS 2016, 386; Küper StV 2016, 285).

  146. 146.

    Sinn, in: SK-StGB, 137. Lfg. 2013, § 252 Rn. 9; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 03.07.1958 – 4 StR 208/58 – NJW 1958, 1547.

  147. 147.

    Hierzu Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 405 ff.; Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 252 Rn. 6; Hillenkamp, 40 Probleme aus dem Strafrecht BT, 12. Aufl. 2013, 27. Problem; Schwarzer ZJS 2008, 265.

  148. 148.

    S. nur Eser/Bosch, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, § 252 Rn. 4.

  149. 149.

    S.o.; s. auch Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 252 Rn. 6.

  150. 150.

    Z. B. Wessels/Hillenkamp, BT 2, 40. Aufl. 2017, Rn. 368.

  151. 151.

    S. LG Gera U. v. 29.09.1999 – 540 Js 15206/98 – 4 Ns – NJW 2000, 159 = StV 2000, 562 (Anm. Otto JK 2001 StGB § 249/7).

  152. 152.

    S. nur Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 252 Rn. 13; aus der Rspr. vgl. OLG Brandenburg B. v. 28.11.2007 – 1 Ss 94/07 – NStZ-RR 2008, 201 (Anm. LL 2008, 605; famos 9/2008).

  153. 153.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 252 Rn. 8; aus der Rspr. vgl. OLG Koblenz U. v. 14.05.2008 – 1 Ss 53/08 – StV 2008, 474.

  154. 154.

    Ganz h.M., Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 252 Rn. 13; aus der Rspr. vgl. OLG Köln U. v. 27.01.1967 – Ss 586/66 – NJW 1967, 739 (Anm. Schröder NJW 1967, 1335).

  155. 155.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 252 Rn. 13; OLG Köln U. v. 27.01.1967 – Ss 586/66 – NJW 1967, 739 (Anm. Schröder NJW 1967, 1335).

  156. 156.

    Sinn, in: SK-StGB, 137. Lfg. 2013, § 252 Rn. 13.

  157. 157.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 416 ff.; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 16.09.2014 – 3 StR 373/14 – NStZ 2015, 276 = StV 2015, 114 (Anm. Satzger Jura 2015, 768; Jahn JuS 2015, 78; LL 2015, 494; RÜ 2015, 24; Dehne-Niemann NStZ 2015, 251).

  158. 158.

    S. nur Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 418 f.

  159. 159.

    S.o.

  160. 160.

    S. nur Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 411.

  161. 161.

    Sinn, in: SK-StGB, 137. Lfg. 2013, § 252 Rn. 17–19; aus der Rspr. vgl. zuletzt AG Rudolstadt U. v. 10.03.2016 – 312 Js 24369/15 1 Ls jug. – NStZ-RR 2016, 229 = StV 2016, 693.

  162. 162.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 252 Rn. 10; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 10.09.1968 – 1 StR 384/68 – NJW 1968, 2386; OLG Hamm B. v. 10.01.2005 – 2 Ss 230/04 – StV 2005, 336; BGH B. v. 12.10.2016 – 4 StR 78/16 – NStZ-RR 2017, 74.

  163. 163.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 414.

  164. 164.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 252 Rn. 9; aus der Rspr. vgl. OLG Köln U. v. 27.01.1967 – Ss 586/66 – NJW 1967, 739 (Anm. Schröder NJW 1967, 1335).

  165. 165.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 252 Rn. 14; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 22.08.1984 – 3 StR 203/84 – StV 1985, 13 (Anm. Geppert JK 1985 StGB § 252/2; Brandts/Seier JA 1985, 174; Sonnen JA 1985, 243).

  166. 166.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 413; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 04.09.2014 – 1 StR 389/14 – NStZ 2015, 157 = StV 2015, 175 (Anm. RÜ 2015, 24); AG Rudolstadt U. v. 10.03.2016 – 312 Js 24369/15 1 Ls jug. – NStZ-RR 2016, 229 = StV 2016, 693; KG B. v. 08.01.2015 – (4) 121 Ss 211/14 (276/14) – StV 2016, 652.

  167. 167.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 252 Rn. 14; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 04.09.2014 – 1 StR 389/14 – NStZ 2015, 157 = StV 2015, 175 (Anm. RÜ 2015, 24); AG Rudolstadt U. v. 10.03.2016 – 312 Js 24369/15 1 Ls jug. – NStZ-RR 2016, 229 = StV 2016, 693.

  168. 168.

    Sinn, in: SK-StGB, 137. Lfg. 2013, § 252 Rn. 17–19; aus der Rspr. vgl. OLG Zweibrücken B. v. 20.04.1994 – 1 Ss 43/94 – StV 1994, 545 (Anm. Geppert JK 1995 StGB § 252/5); AG Rudolstadt U. v. 10.03.2016 – 312 Js 24369/15 1 Ls jug. – NStZ-RR 2016, 229 = StV 2016, 693.

  169. 169.

    Sinn, in: SK-StGB, 137. Lfg. 2013, § 252 Rn. 14; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 04.09.2014 – 1 StR 389/14 – NStZ 2015, 157 = StV 2015, 175 (Anm. RÜ 2015, 24); KG B. v. 08.01.2015 – (4) 121 Ss 211/14 (276/14) – StV 2016, 652; AG Rudolstadt U. v. 10.03.2016 – 312 Js 24369/15 1 Ls jug. – NStZ-RR 2016, 229 = StV 2016, 693.

  170. 170.

    Hierzu Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 252 Rn. 9a, 11 ff.; Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 416 ff.; Arndt GA 1954, 269; Weigend GA 2007, 274; Dehne-Niemann JuS 2008, 589.

  171. 171.

    Hierzu Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 418; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 08.07.1954 – 4 StR 350/54 (Kartenspieler) – BGHSt 6, 248 = NJW 1954, 1495 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 77); OLG Stuttgart B. v. 14.04.1966 – 1 Ss 148/66 – NJW 1966, 1931; BGH B. v. 24.09.1990 – 4 StR 384/90 – NStZ 1991, 47 = StV 1991, 349 (Anm. Otto JK 1991 StGB § 252/4; Scheffler NStZ 1991, 348; Schlothauer StV 1991, 350; Niemöller JZ 1991, 884; Geppert JK 1992 StPO § 244 VI/1).

  172. 172.

    S.o., z. B. BGH U. v. 08.07.1954 – 4 StR 350/54 (Kartenspieler) – BGHSt 6, 248 (251).

  173. 173.

    Z. B. Eser/Bosch, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, § 252 Rn. 7 und 10; Kindhäuser, in: NK, 5. Aufl. 2017, § 252 Rn. 20

  174. 174.

    Küper, Probleme der Hehlerei bei ungewisser Vortatbeteiligung, 1989, S. 43 mit Fn. 93.

  175. 175.

    Hierzu Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 421; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 08.07.1954 – 4 StR 350/54 (Kartenspieler) – BGHSt 6, 248 = NJW 1954, 1495 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 77); BGH B. v. 24.09.1990 – 4 StR 384/90 – NStZ 1991, 47 = StV 1991, 349 (Anm. Otto JK 1991 StGB § 252/4; Scheffler NStZ 1991, 348; Schlothauer StV 1991, 350; Niemöller JZ 1991, 884; Geppert JK 1992 StPO § 244 VI/1); BGH B. v. 04.12.2007 – 2 StR 469/07.

  176. 176.

    S.o.

  177. 177.

    Hillenkamp JuS 2003, 157 (160).

  178. 178.

    Zum Folgenden Dehne-Niemann JuS 2008, 589 (591 f.).

  179. 179.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 252 Rn. 1; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 03.05.2002 – 2 StR 133/02 – NStZ-RR 2002, 237; BGH B. v. 01.10.2008 – 5 StR 445/08 – BGHSt 52, 376 = NJW 2008, 3651 = NStZ 2009, 36 = StV 2008, 641 (Anm. Deiters ZJS 2008, 672; RA 2008, 775; Geppert JK 2009 StGB § 250 II Nr. 1/7; LL 2009, 35; Mitsch JR 2009, 298; Winkler jurisPR-StrafR 1/2009 Anm. 1).

  180. 180.

    Kindhäuser, in: NK, 5. Aufl. 2017, § 252 Rn. 27; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 16.02.1937 – 1 D 14/37 – RGSt 71, 65; BGH U. v. 16.03.1962 – 4 StR 14/62 – BGHSt 17, 179 = NJW 1962, 1258.

  181. 181.

    Eser/Bosch, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, § 252 Rn. 13; aus der Rspr. vgl. OLG Karlsruhe B. v. 17.10.1977 – 3 Ss 350/77 – NJW 1978, 769; BGH B. v. 12.10.2016 – 4 StR 78/16 – NStZ-RR 2017, 74 = StV 2017, 588.

  182. 182.

    H.M., Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 423; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 14.10.2015 – 5 StR 385/15 (Anm. RÜ 2016, 31).

  183. 183.

    Hierzu Geilen Jura 1979, 53, 109, 165, 221, 277, 333, 389, 445, 501, 557, 613 und 669, Jura 1980, 43; Schünemann JA 1980, 349, 393 und 486.

  184. 184.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 752; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 02.11.2011 – 2 StR 375/11 – NStZ 2012, 272 = StV 2012, 332 (Anm. Satzger JK 2012 StGB § 32/37; Jäger JA 2012, 227; Hecker JuS 2012, 263; RÜ 2012, 162; RA 2012, 109 und 117; famos 3/2012; Engländer NStZ 2012, 274; Voigt/Hoffmann-Holland NStZ 2012, 362; Mandla StV 2012, 334; Erb JR 2012, 207; van Rienen ZIS 2012, 377; Burchard HRRS 2012, 421; Kraatz Jura 2014, 787).

  185. 185.

    Sinn, in: SK-StGB, 137. Lfg. 2013, § 253 Rn. 2; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 05.05.1908 – II 320/08 – RGSt 41, 276.

  186. 186.

    S. bei den Nichtvermögensdelikten.

  187. 187.

    Hierzu Otto ZStW 1967, 59; Rengier JZ 1985, 565; Ebel Jura 2007, 897; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 06.05.2014 – 5 StR 170/14 – NStZ-RR 2014, 246.

  188. 188.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 253 Rn. 32; aus der Rspr. vgl. OLG Hamburg U. v. 08.06.1966 – 1 Ss 97/65 – NJW 1966, 1525 (Anm. Willms JuS 1966, 418; Cramer JuS 1966, 472; Schröder JR 1966, 471; Lenckner JZ 1967, 105); BGH U. v. 09.07.1987 – 4 StR 216/87 – BGHSt 34, 394 = NJW 1987, 3144 = StV 1989, 478 (Anm. Sonnen JA 1987, 642; Otto JK 1988 StGB § 253/2; Hassemer JuS 1988, 161; Sommer StV 1989, 479); BGH B. v. 27.01.1995 – 2 StR 749/94 – StV 1996, 33; BGH B. v. 05.02.1998 – 4 StR 622/97 – NStZ-RR 1998, 233 = StV 1999, 316 (Anm. LL 1998, 793).

  189. 189.

    Hierzu Grabow NStZ 2014, 121; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 30.08.1973 – 4 StR 410/73 – BGHSt 25, 224 = NJW 1973, 2072 (Anm. Hassemer JuS 1974, 190; Tenckhoff JR 1974, 489); BGH U. v. 22.09.1983 – 4 StR 376/83 – BGHSt 32, 88 = NJW 1984, 500 = NStZ 1984, 73 (Anm. Geilen JK 1984 StGB § 255/3; Sonnen JA 1984, 319; Hassemer JuS 1984, 397; Jakobs JR 1984, 385; Joerden JuS 1985, 20; Otto JZ 1985, 143); BGH B. v. 01.03.1984 – 4 StR 55/84 – StV 1984, 377 (Anm. Otto JK 1985 StGB § 255/6); BGH U. v. 19.08.1986 – 1 StR 359/86 – NJW 1987, 509 = StV 1986, 528 (Anm. Otto JK 1987 StGB vor § 52/2); BGH B. v. 05.09.1986 – 3 StR 359/86 – StV 1986, 530; BGH B. v. 24.09.1990 – 4 StR 384/90 – NStZ 1991, 47 = StV 1991, 349 (Anm. Otto JK 1991 StGB § 252/4; Scheffler NStZ 1991, 348; Schlothauer StV 1991, 350; Niemöller JZ 1991, 884; Geppert JK 1992 StPO § 244 VI/1); BGH B. v. 26.07.1995 – 4 StR 234/95 (abgedeckte CDs) – BGHSt 41, 198 = NJW 1995, 3129 = NStZ 1995, 593 = StV 1995, 638 (Anm. Kühl, Höchstrichterliche Rspr. BT, 2002, Nr. 46; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 66; Otto JK 1996 StGB § 242/17; von Heintschel-Heinegg JA 1996, 97; Martin JuS 1996, 177; Zopfs NStZ 1996, 190; Scheffler JR 1996, 342; Hillenkamp JuS 1997, 217); BGH U. v. 27.08.1998 – 4 StR 332/98 – NStZ-RR 1999, 266 = StV 1999, 377 (Anm. LL 1999, 659; Kindhäuser/Wallau StV 1999, 379; Zaczyk JR 1999, 343); BGH B. v. 19.10.1999 – 4 StR 467/99 – NStZ-RR 2000, 106 (Anm. LL 2000, 559); AG Berlin-Tiergarten U. v. 16.10.2008 – (257 Ls) 52 Js 4301/08 (16/08) – NStZ 2009, 270.

  190. 190.

    Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 253 Rn. 16; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 18.06.2009 – 3 StR 194/09 – NStZ 2010, 215 = StV 2010, 634; BGH U. v. 08.05.2012 – 5 StR 528/11 – NStZ 2012, 688.

  191. 191.

    Wittig, in: BeckOK-StGB, Stand 01.11.2017, § 253 Rn. 8b; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 02.02.2012 – 3 StR 385/11 – NStZ-RR 2012, 173 = StV 2013, 446 (Anm. RÜ 2012, 509; RA 2012, 469); BGH B. v. 13.11.2012 – 3 StR 422/12 – NStZ-RR 2013, 210; BGH B. v. 25.02.2014 – 4 StR 544/13 – NStZ 2014, 269 = StV 2014, 545 (Anm. RÜ 2014, 376; LL 2014, 668 und 893; Krehl NStZ 2014, 270); BGH B. v. 20.09.2016 – 3 StR 174/16 – NStZ 2017, 92 (Anm. RÜ 2017, 103; Lorenz HRRS 2017, 309); BGH B. v. 25.04.2017 – 4 StR 244/16 – NJW 2017, 1891 = NStZ 2017, 408 = NStZ-RR 2017, 207 (Anm. Bosch Jura 2017, 1451; Cornelius NJW 2017, 1893); BGH B. v. 08.06.2017 – 4 StR 19/17 – NStZ-RR 2017, 372.

  192. 192.

    Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 253 Rn. 19; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 14.01.2015 – 2 StR 352/14 – StV 2015, 632.

  193. 193.

    Zu § 240 II StGB s. bei den Nichtvermögensdelikten.

  194. 194.

    Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 255 Rn. 1.

  195. 195.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 255 Rn. 1; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 05.07.1960 – 5 StR 80/60 – BGHSt 14, 386 = NJW 1960, 1729 (Anm. Kühl, Höchstrichterliche Rspr. BT, 2002, Nr. 58; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 70; Schnellenbach NJW 1960, 2154); BGH U. v. 11.01.1967 – 2 StR 348/66 – BGHSt 21, 183 = NJW 1967, 835 (Anm. Willms JuS 1967, 380); BGH U. v. 22.12.1993 – 3 StR 419/93 – NJW 1994, 1166 = NStZ 1994, 187 = StV 1994, 656 (Anm. Schmidt JuS 1994, 891; Kelker StV 1994, 657; Hauf JR 1995, 172); BGH B. v. 15.05.2002 – 2 StR 441/01 – NJW 2002, 2889 = NStZ 2002, 594 (Anm. Martin JuS 2002, 1128; RÜ 2002, 512; RA 2002, 417; Sander NStZ 2002, 596; Geppert JK 2003 StGB § 250 II Nr. 1/3).

  196. 196.

    Zu § 316a StGB Roth-Stielow NJW 1969, 303; Seibert NJW 1969, 781; Geppert Jura 1995, 310; Roßmüller/Rohrer NZV 1995, 253; Mitsch JA 1999, 662; Ingelfinger JR 2000, 225; Wolters GA 2002, 303; Duttge/Nolden JuS 2005, 193; Steinberg NZV 2007, 545; Sowada FS Otto 2007, 799; Jesse JZ 2008, 1083; Kraemer JA 2011, 193; Bosch Jura 2013, 1234; Geppert DAR 2014, 128; für Entbehrlichkeit Kaspar ZStW 2017, 401.

  197. 197.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 425; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 20.11.2003 – 4 StR 150/03 – BGHSt 49, 8 = NJW 2004, 786 = NStZ 2004, 207 = StV 2004, 137 (Anm. Geppert JK 2004 StGB § 316a/6; Petersohn JA 2004, 515; Martin JuS 2004, 352; LL 2004, 255; RÜ 2004, 87; RA 2004, 59; Sander NStZ 2004, 501; Herzog JR 2004, 258; Sternberg-Lieben/Sternberg-Lieben JZ 2004, 633; Krüger NZV 2004, 161; Duttge/Nolden JuS 2005, 193); BGH U. v. 25.02.2004 – 4 StR 394/03 – NStZ 2004, 626 (Anm. RÜ 2005, 34); BGH B. v. 25.09.2007 – 4 StR 338/07 – BGHSt 52, 44 = NJW 2008, 451 = NStZ 2008, 153 (Anm. Geppert JK 2008 StGB § 316a/8; Bosch JA 2008, 313; LL 2008, 172; RÜ 2008, 177; RA 2008, 126; famos 5/2008; Dehne-Niemann NStZ 2008, 319; Sowada HRRS 2008, 136; Krüger NZV 2008, 234).

  198. 198.

    Zur Historie (Gesetz gegen Straßenraub mittels Autofallen, 1938) Niedzwicki ZJS 2008, 371.

  199. 199.

    Näher Kaspar ZStW 2017, 401.

  200. 200.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 425; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 28.04.1970 – 1 StR 38/70 – NJW 1970, 1381; BGH U. v. 16.02.2000 – 2 StR 582/99 – NStZ 2000, 414 (Anm. LL 2000, 395); BGH U. v. 20.11.2003 – 4 StR 150/03 – BGHSt 49, 8 = NJW 2004, 786 = NStZ 2004, 207 = StV 2004, 137 (Anm. Geppert JK 2004 StGB § 316a/6; Petersohn JA 2004, 515; Martin JuS 2004, 352; LL 2004, 255; RÜ 2004, 87; RA 2004, 59; Sander NStZ 2004, 501; Herzog JR 2004, 258; Sternberg-Lieben/Sternberg-Lieben JZ 2004, 633; Krüger NZV 2004, 161; Duttge/Nolden JuS 2005, 193); BGH U. v. 20.11.2003 – 4 StR 250/03 – NStZ-RR 2004, 171 = StV 2004, 140 (Anm. LL 2004, 622; RA 2004, 199; Sander NStZ 2004, 501).

  201. 201.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 316a Rn. 7; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 24.06.1993 – 4 StR 217/93 – BGHSt 39, 249 = NJW 1993, 2629 = NStZ 1993, 540 = StV 1993, 526 (Anm. Große NStZ 1993, 525).

  202. 202.

    Sander, in: MK-StGB, 2. Aufl. 2014, § 316a Rn. 16.

  203. 203.

    Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 316a Rn. 7; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 27.04.2017 – 4 StR 592/16 (Anm. Eisele JuS 2017, 793; RÜ 2017, 512).

  204. 204.

    Hierzu s. bei den Nichtvermögensdelikten

  205. 205.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 316a Rn. 3; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 28.06.2005 – 4 StR 299/04 – BGHSt 50, 169 = NJW 2005, 2564 = NStZ 2005, 638 = NStZ-RR 2005, 314 = StV 2005, 497 (Anm. Kubiciel JA 2005, 842; Kudlich JuS 2005, 1134; LL 2005, 688; RÜ 2005, 477; RA 2005, 559; Geppert JK 2006 StGB § 316a/7); BGH B. v. 25.09.2007 – 4 StR 338/07 – BGHSt 52, 44 = NJW 2008, 451 = NStZ 2008, 153 (Anm. Geppert JK 2008 StGB § 316a/8; Bosch JA 2008, 313; LL 2008, 172; RÜ 2008, 177; RA 2008, 126; famos 5/2008; Dehne-Niemann NStZ 2008, 319; Sowada HRRS 2008, 136; Krüger NZV 2008, 234); BGH U. v. 23.04.2015 – 4 StR 607/14 – NJW 2015, 2131 = NStZ 2015, 653 = StV 2016, 290 (Anm. famos 9/2015; Zopfs NJW 2015, 2133; Schiemann JR 2015, 595; Krüger NZV 2015, 454; LL 2016, 31; Theile ZJS 2016, 109; Sowada StV 2016, 292).

  206. 206.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 440; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 21.11.2001 – 2 StR 400/01 – NStZ-RR 2002, 108 = StV 2002, 363; BGH U. v. 25.02.2004 – 4 StR 394/03 – NStZ 2004, 626 (Anm. RÜ 2005, 34).

  207. 207.

    S. Bosch JA 2008, 313 (315).

  208. 208.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 316a Rn. 8; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 28.06.2005 – 4 StR 299/04 – BGHSt 50, 169 = NJW 2005, 2564 = NStZ 2005, 638 = NStZ-RR 2005, 314 = StV 2005, 497 (Anm. Kubiciel JA 2005, 842; Kudlich JuS 2005, 1134; LL 2005, 688; RÜ 2005, 477; RA 2005, 559; Geppert JK 2006 StGB § 316a/7); BGH B. v. 22.08.2012 – 4 StR 244/12 – NStZ 2013, 43 (Anm. Satzger JK 2013 StGB § 316a/9; Hecker JuS 2013, 366; LL 2013, 269); BGH U. v. 27.04.2017 – 4 StR 592/16 (Anm. Eisele JuS 2017, 793; RÜ 2017, 512).

  209. 209.

    Hierzu Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 434; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 22.08.2012 – 4 StR 244/12 – NStZ 2013, 43 (Anm. Satzger JK 2013 StGB § 316a/9; Hecker JuS 2013, 366; LL 2013, 269); BGH U. v. 23.04.2015 – 4 StR 607/14 – NJW 2015, 2131 = NStZ 2015, 653 = StV 2016, 290 (Anm. famos 9/2015; Zopfs NJW 2015, 2133; Schiemann JR 2015, 595; Krüger NZV 2015, 454; LL 2016, 31; Theile ZJS 2016, 109; Sowada StV 2016, 292); BGH U. v. 27.04.2017 – 4 StR 592/16 (Anm. Eisele JuS 2017, 793; RÜ 2017, 512).

  210. 210.

    Seit BGH U. v. 20.11.2003 – 4 StR 150/03 – BGHSt 49, 8 = NJW 2004, 786 = NStZ 2004, 207 = StV 2004, 137 (Anm. Geppert JK 2004 StGB § 316a/6; Petersohn JA 2004, 515; Martin JuS 2004, 352; LL 2004, 255; RÜ 2004, 87; RA 2004, 59; Sander NStZ 2004, 501; Herzog JR 2004, 258; Sternberg-Lieben/Sternberg-Lieben JZ 2004, 633; Krüger NZV 2004, 161; Duttge/Nolden JuS 2005, 193).

  211. 211.

    S. nur Sternberg-Lieben/Hecker, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, § 316a Rn. 8.

  212. 212.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 316a Rn. 7; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 23.04.2015 – 4 StR 603/14 – NStZ-RR 2015, 250.

  213. 213.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 436; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 25.02.2004 – 4 StR 394/03 – NStZ 2004, 626 (Anm. RÜ 2005, 34); BGH B. v. 22.08.2012 – 4 StR 244/12 – NStZ 2013, 43 (Anm. Satzger JK 2013 StGB § 316a/9; Hecker JuS 2013, 366; LL 2013, 269).

  214. 214.

    Sander, in: MK-StGB, 2. Aufl. 2014, § 316a Rn. 24

  215. 215.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 436; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 28.01.1971 – 4 StR 552/70 – NJW 1971, 765 (Anm. Beyer NJW 1971, 872); BGH B. v. 27.05.2003 – 4 StR 102/03; BGH U. v. 20.11.2003 – 4 StR 250/03 – NStZ-RR 2004, 171 = StV 2004, 140 (Anm. LL 2004, 622; RA 2004, 199; Sander NStZ 2004, 501); BGH U. v. 29.01.2009 – 3 StR 540/08 – NStZ-RR 2009, 199.

  216. 216.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 316a Rn. 5; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 29.01.2009 – 3 StR 540/08 – NStZ-RR 2009, 199; BGH B. v. 22.08.2012 – 4 StR 244/12 – NStZ 2013, 43 (Anm. Satzger JK 2013 StGB § 316a/9; Hecker JuS 2013, 366; LL 2013, 269).

  217. 217.

    Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 316a Rn. 6; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 23.04.2015 – 4 StR 607/14 – NJW 2015, 2131 = NStZ 2015, 653 = StV 2016, 290 (Anm. famos 9/2015; Zopfs NJW 2015, 2133; Schiemann JR 2015, 595; Krüger NZV 2015, 454; LL 2016, 31; Theile ZJS 2016, 109; Sowada StV 2016, 292).

  218. 218.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 316a Rn. 6; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 14.07.1987 – 4 StR 324/87 – StV 1988, 342; LG Ulm U. v. 04.11.2009 – 1 S 129/09.

  219. 219.

    Sternberg-Lieben/Hecker, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, § 316a Rn. 3.

  220. 220.

    H.M., s. Sternberg-Lieben/Hecker, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, § 316a Rn. 5; a.A. z. B. Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 431; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 20.11.2003 – 4 StR 150/03 – BGHSt 49, 8 = NJW 2004, 786 = NStZ 2004, 207 = StV 2004, 137 (Anm. Geppert JK 2004 StGB § 316a/6; Petersohn JA 2004, 515; Martin JuS 2004, 352; LL 2004, 255; RÜ 2004, 87; RA 2004, 59; Sander NStZ 2004, 501; Herzog JR 2004, 258; Sternberg-Lieben/Sternberg-Lieben JZ 2004, 633; Krüger NZV 2004, 161; Duttge/Nolden JuS 2005, 193); BGH U. v. 20.11.2003 – 4 StR 250/03 – NStZ-RR 2004, 171 = StV 2004, 140 (Anm. LL 2004, 622; RA 2004, 199; Sander NStZ 2004, 501); BGH U. v. 23.04.2015 – 4 StR 607/14 – NJW 2015, 2131 = NStZ 2015, 653 = StV 2016, 290 (Anm. famos 9/2015; Zopfs NJW 2015, 2133; Schiemann JR 2015, 595; Krüger NZV 2015, 454; LL 2016, 31; Theile ZJS 2016, 109; Sowada StV 2016, 292).

  221. 221.

    Sternberg-Lieben/Hecker, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, § 316a Rn. 5; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 23.04.2015 – 4 StR 607/14 – NJW 2015, 2131 = NStZ 2015, 653 = StV 2016, 290 (Anm. famos 9/2015; Zopfs NJW 2015, 2133; Schiemann JR 2015, 595; Krüger NZV 2015, 454; LL 2016, 31; Theile ZJS 2016, 109; Sowada StV 2016, 292).

  222. 222.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 316a Rn. 7; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 23.07.2014 – 2 StR 104/14 – NStZ-RR 2014, 342 (Anm. Jahn JuS 2014, 1135; RÜ 2014, 788; Bosch Jura 2015, 117; Jäger JA 2015, 235); BGH U. v. 23.04.2015 – 4 StR 603/14 – NStZ-RR 2015, 250; BGH U. v. 23.04.2015 – 4 StR 607/14 – NJW 2015, 2131 = NStZ 2015, 653 = StV 2016, 290 (Anm. famos 9/2015; Zopfs NJW 2015, 2133; Schiemann JR 2015, 595; Krüger NZV 2015, 454; LL 2016, 31; Theile ZJS 2016, 109; Sowada StV 2016, 292).

  223. 223.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 316a Rn. 10; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 03.06.1954 – 3 StR 101/54 – NJW 1954, 1169.

  224. 224.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 316a Rn. 10; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 27.02.1959 – 4 StR 527/58 – BGHSt 13, 27 = NJW 1959, 1140; BGH U. v. 16.02.1961 – 1 StR 621/60 – BGHSt 15, 322 = NJW 1961, 788; BGH U. v. 28.01.1971 – 4 StR 552/70 – NJW 1971, 765 (Anm. Beyer NJW 1971, 872).

  225. 225.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 316a Rn. 9; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 28.04.2016 – 4 StR 564/15 – NStZ 2016, 607 (Anm. Bosch Jura 2016, 1454; Kudlich JA 2016, 707; Hecker uS 2016, 850; RÜ 2016, 513; Kulhanek NStZ 2016, 609; Krell ZJS 2017, 115); BGH U. v. 27.04.2017 – 4 StR 592/16 (Anm. Eisele JuS 2017, 793; RÜ 2017, 512).

  226. 226.

    Zu diesen Kriterien vgl. Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 438 f.

  227. 227.

    Z. B. BGH U. v. 24.03.1994 – 4 StR 771/93 – NStZ 1994, 340 (Anm. Hauf NStZ 1996, 40); BGH U. v. 08.11.2000 – 3 StR 360/00 – NJW 2001, 764 = NStZ 2001, 197 = StV 2001, 405 (Anm. Kühl, Höchstrichterliche Rspr. BT, 2002, Nr. 84; Geppert JK 2001 StGB § 316a/5; Martin JuS 2001, 717; LL 2001, 422; RÜ 2001, 129; RA 2001, 157; Wolters JR 2002, 163).

  228. 228.

    Seit BGH U. v. 20.11.2003 – 4 StR 150/03 – BGHSt 49, 8 = NJW 2004, 786 = NStZ 2004, 207 = StV 2004, 137 (Anm. Geppert JK 2004 StGB § 316a/6; Petersohn JA 2004, 515; Martin JuS 2004, 352; LL 2004, 255; RÜ 2004, 87; RA 2004, 59; Sander NStZ 2004, 501; Herzog JR 2004, 258; Sternberg-Lieben/Sternberg-Lieben JZ 2004, 633; Krüger NZV 2004, 161; Duttge/Nolden JuS 2005, 193).

  229. 229.

    Hierzu Lackner/Kühl, StGB, 28. Aufl. 2014, § 316a Rn. 5; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 28.04.2016 – 4 StR 564/15 – NStZ 2016, 607 (Anm. Bosch Jura 2016, 1454; Kudlich JA 2016, 707; Hecker JuS 2016, 850; RÜ 2016, 513; Kulhanek NStZ 2016, 609; Krell ZJS 2017, 115).

  230. 230.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 445; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 20.11.2003 – 4 StR 150/03 – BGHSt 49, 8 = NJW 2004, 786 = NStZ 2004, 207 = StV 2004, 137 (Anm. Geppert JK 2004 StGB § 316a/6; Petersohn JA 2004, 515; Martin JuS 2004, 352; LL 2004, 255; RÜ 2004, 87; RA 2004, 59; Sander NStZ 2004, 501; Herzog JR 2004, 258; Sternberg-Lieben/Sternberg-Lieben JZ 2004, 633; Krüger NZV 2004, 161; Duttge/Nolden JuS 2005, 193).

  231. 231.

    Zieschang, in: NK, 5. Aufl. 2017, § 316a Rn. 46; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 28.04.1970 – 1 StR 38/70 – NJW 1970, 1381.

  232. 232.

    S. nur Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 316a Rn. 12; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 28.04.1970 – 1 StR 38/70 – NJW 1970, 1381.

  233. 233.

    Lackner/Kühl, StGB, 28. Aufl. 2014, § 316a Rn. 5; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 28.04.1970 – 1 StR 38/70 – NJW 1970, 1381.

  234. 234.

    Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 316a Rn. 12; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 24.11.1988 – 4 StR 484/88 – NStZ 1989, 119 (Anm. Sonnen JA 1989, 215); BGH U. v. 13.12.1990 – 4 StR 512/90 – BGHSt 37, 256 = NJW 1991, 578 = StV 1992, 159 (Anm. Geppert JK 1991 StGB § 316a/3; Hassemer JuS 1991, 609); BGH U. v. 16.02.2000 – 2 StR 582/99 – NStZ 2000, 4144 (Anm. LL 2000, 395); BGH U. v. 20.03.2001 – 4 StR 33/01 – StV 2002, 361; BGH U. v. 21.08.2002 – 2 StR 152/02 – NJW 2003, 454 = NStZ 2003, 35 = StV 2004, 141 (Anm. RÜ 2002, 509; RA 2002, 677; Beckemper JA 2003, 541; LL 2003, 262; famos 1/2003).

  235. 235.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 316a Rn. 18; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 30.04.1974 – 4 StR 67/74 – BGHSt 25, 315 (Anm. Hübner JR 1975, 201); BGH U. v. 29.06.1978 – 4 StR 309/78 (Anm. Geilen JK 1979 StGB § 255/1); BGH U. v. 24.11.1988 – 4 StR 484/88 – NStZ 1989, 119 (Anm. Sonnen JA 1989, 215); BGH U. v. 13.12.1990 – 4 StR 512/90 – BGHSt 37, 256 = NJW 1991, 578 = StV 1992, 159 (Anm. Geppert JK 1991 StGB § 316a/3; Hassemer JuS 1991, 609); BGH U. v. 18.04.1996 – 4 StR 110/96 – NStZ 1996, 389; BGH B. v. 10.09.1996 – 4 StR 416/9 – NStZ 1997, 236 = StV 1997, 357; BGH U. v. 20.03.2001 – 4 StR 33/01 – StV 2002, 361.

  236. 236.

    H.M., Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 448; zur früheren Gesetzesfassung vgl. aus der Rspr. BGH U. v. 26.06.1957 – 2 StR 242/57 – BGHSt 10, 320 = NJW 1957, 1447.

  237. 237.

    Hierzu Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 316a Rn. 18; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 29.06.1994 – 3 StR 181/94; BGH U. v. 09.11.1995 – 4 StR 507/95 – NStZ-RR 1996, 133 = StV 1996, 270.

  238. 238.

    Sander, in: MK-StGB, 2. Aufl. 2014, § 316a Rn. 47.

  239. 239.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 452; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 27.02.1959 – 4 StR 527/58 – BGHSt 13, 27 = NJW 1959, 1140; BGH U. v. 05.07.1960 – 5 StR 80/60 – BGHSt 14, 386 = NJW 1960, 1729 (Anm. Kühl, Höchstrichterliche Rspr. BT, 2002, Nr. 58; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 70; Schnellenbach NJW 1960, 2154); BGH U. v. 16.02.1961 – 1 StR 621/60 – BGHSt 15, 322 = NJW 1961, 788; BGH U. v. 18.12.1962 – 1 StR 452/62 – BGHSt 18, 170 = NJW 1963, 452 (Anm. Preuße JuS 1963, 201); BGH U. v. 03.05.1963 – 4 StR 131/63 – NJW 1963, 1413; BGH U. v. 15.06.1964 – 2 StR 178/64 – BGHSt 19, 350 = NJW 1964, 1630; BGH U. v. 08.07.1969 – 1 StR 12/69 – NJW 1969, 1679; BGH U. v. 28.01.1971 – 4 StR 552/70 – NJW 1971, 765 (Anm. Beyer NJW 1971, 872); BGH U. v. 30.08.1973 – 4 StR 410/73 – BGHSt 25, 224 = NJW 1973, 2072 (Anm. Hassemer JuS 1974, 190; Tenckhoff JR 1974, 489); BGH U. v. 05.09.1974 – 4 StR 354/74 – BGHSt 25, 373 = NJW 1974, 2098; BGH U. v. 19.01.1999 – 4 StR 663/98 – NStZ 1999, 350 (Anm. Geppert JK 2000 StGB § 255/10).

  240. 240.

    Hierzu Müller-Emmert/Maier MDR 1972, 97; Hansen GA 1974, 353; Blei JA 1975, 91 und 163; Elsner JuS 2006, 784; zu Reformüberlegungen von Hippel ZRP 2002, 442.

  241. 241.

    H.M., Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 239a Rn. 1.

  242. 242.

    S. nur Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 239a Rn. 2.

  243. 243.

    Renzikowski, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2017, § 239a Rn. 36.

  244. 244.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 816; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 21.11.1974 – 4 StR 502/74 – BGHSt 26, 70 = NJW 1975, 269 (Anm. Lampe JR 1975, 424); BGH U. v. 21.05.1985 – 1 StR 175/85 – NStZ 1985, 455; BGH B. v. 10.03.1999 – 2 StR 614/98 – StV 1999, 646 (Anm. Renzikowski StV 1999, 647).

  245. 245.

    Wolters, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, § 239a Rn. 4; näher Roth-Stielow NJW 1966, 1496; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 22.11.1994 – GSSt 1/94 – BGHSt 40, 350 = NJW 1995, 471 = NStZ 1995, 129 = StV 1995, 82 (Anm. Kühl, Höchstrichterliche Rspr. BT, 2002, Nr. 39; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 61; Geppert JK 1995 StGB § 239a/6; Lesch JA 1995, 449; Jung JuS 1995, 556; Hauf NStZ 1995, 184; Renzikowski JR 1995, 349; Müller-Dietz JuS 1996, 110); BGH U. v. 05.03.2003 – 2 StR 494/02 – NStZ 2003, 604 (Anm. RA 2003, 777).

  246. 246.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 239a Rn. 5; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 11.08.2010 – 2 StR 128/10.

  247. 247.

    Wolters, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, § 239a Rn. 4; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 17.08.2004 – 5 StR 197/04 – NStZ-RR 2004, 333 (Anm. RÜ 2004, 584; RA 2004, 735; Valerius JA 2005, 330; LL 2005, 107); BGH U. v. 08.03.2006 – 5 StR 473/05 – NStZ 2006, 448 (Anm. Satzger JK 2006 StGB § 239a/11; LL 2006, 832; RÜ 2006, 255; RA 2006, 241); BGH U. v. 22.10.2009 – 3 StR 372/09 – NStZ 2010, 516 = NStZ-RR 2010, 46 (Anm. Jahn JuS 2010, 174; LL 2010, 460); BGH U. v. 02.09.2010 – 3 StR 273/10 – NStZ 2011, 106 = StV 2011, 209; BGH B. v. 05.08.2015 – 1 StR 328/15 – BGHSt 61, 21 = NJW 2016, 176 = NStZ 2016, 406 = StV 2016, 426 (Anm. Bosch Jura 2016, 450; Jäger JA 2016, 392; Eisele JuS 2016, 276; LL 2016, 252; RÜ 2016, 167; famos 3/2016; Schiemann NJW 2016, 178; Roxin StV 2016, 428; Herbertz JR 2016, 548).

  248. 248.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 239a Rn. 5; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 05.08.2015 – 1 StR 328/15 – BGHSt 61, 21 = NJW 2016, 176 = NStZ 2016, 406 = StV 2016, 426 (Anm. Bosch Jura 2016, 450; Jäger JA 2016, 392; Eisele JuS 2016, 276; LL 2016, 252; RÜ 2016, 167; famos 3/2016; Schiemann NJW 2016, 178; Roxin StV 2016, 428; Herbertz JR 2016, 548).

  249. 249.

    Wolters, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, § 239a Rn. 4; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 09.06.1999 – 3 StR 78/99 – NStZ 1999, 509 (Anm. Kühl, Höchstrichterliche Rspr. BT, 2002, Nr. 38; Martin JuS 1999, 1239; Geppert JK 2000 StGB § 239a/7; Baier JA 2000, 191; LL 2000, 48; Immel NStZ 2001, 67).

  250. 250.

    H.M., Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 818; näher Rengier GA 1985, 314; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 26.11.1985 – 1 StR 393/85 – NStZ 1986, 166; BGH B. v. 10.03.1999 – 2 StR 614/98 – StV 1999, 646 (Anm. Renzikowski StV 1999, 647); BGH U. v. 05.05.1999 – 2 StR 579/98; BGH U. v. 19.09.2001 – 2 StR 240/01 – NStZ 2002, 31 (Anm. Geppert JK 2002 StGB § 239a/9; Martin JuS 2002, 300; LL 2002, 249; RÜ 2002, 32; RA 2002, 41); BGH U. v. 11.04.2002 – 4 StR 2/02 – NStZ-RR 2002, 213.

  251. 251.

    Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 239a Rn. 10; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 22.10.2009 – 3 StR 372/09 – NStZ 2010, 516 = NStZ-RR 2010, 46 (Anm. Jahn JuS 2010, 174; LL 2010, 460); BGH B. v. 05.08.2015 – 1 StR 328/15 – BGHSt 61, 21 = NJW 2016, 176 = NStZ 2016, 406 = StV 2016, 426 (Anm. Bosch Jura 2016, 450; Jäger JA 2016, 392; Eisele JuS 2016, 276; LL 2016, 252; RÜ 2016, 167; famos 3/2016; Schiemann NJW 2016, 178; Roxin StV 2016, 428; Herbertz JR 2016, 548).

  252. 252.

    Wolters, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, § 239a Rn. 4; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 23.11.2006 – 3 StR 366/06 – NStZ-RR 2007, 77; BGH B. v. 21.04.2009 – 1 StR 163/09.

  253. 253.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 819; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 12.03.1974 – 1 StR 580/73.

  254. 254.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 239a Rn. 6; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 15.10.1991 – 4 StR 349/91 – BGHSt 38, 83 = NJW 1992, 702 (Anm. Schmoller JR 1993, 247).

  255. 255.

    Hierzu Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 239a Rn. 18 ff.; näher Renzikoswki JZ 1994, 492; Fahl Jura 1996, 456; Heinrich NStZ 1997, 365; Zöller JA 2000, 476; Satzger Jura 2007, 114; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 22.10.2009 – 3 StR 372/09 – NStZ 2010, 516 = NStZ-RR 2010, 46 (Anm. Jahn JuS 2010, 174; LL 2010, 460); BGH U. v. 05.08.2010 – 3 StR 210/10 (Anm. RA 2010, 748); BGH B. v. 11.08.2010 – 2 StR 128/10; BGH U. v. 02.09.2010 – 3 StR 273/10 – NStZ 2011, 106 = StV 2011, 209; BGH U. v. 02.02.2012 – 3 StR 385/11 – NStZ-RR 2012, 173 = StV 2013, 446 (Anm. RÜ 2012, 509; RA 2012, 469); BGH B. v. 11.02.2014 – 4 StR 522/13; BGH B. v. 27.05.2014 – 2 StR 606/13 – NStZ 2014, 515; BGH B. v. 09.09.2015 – 4 StR 184/15 – NStZ-RR 2015, 336; BGH U. v. 14.10.2015 – 2 StR 236/15 – NStZ-RR 2016, 148; BGH B. v. 08.06.2017 – 4 StR 19/17 – NStZ-RR 2017, 372.

  256. 256.

    S. Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 825 ff.

  257. 257.

    S. Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 239a Rn. 8b, 8c; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 05.08.2015 – 1 StR 328/15 – BGHSt 61, 21 = NJW 2016, 176 = NStZ 2016, 406 = StV 2016, 426 (Anm. Bosch Jura 2016, 450; Jäger JA 2016, 392; Eisele JuS 2016, 276; LL 2016, 252; RÜ 2016, 167; famos 3/2016; Schiemann NJW 2016, 178; Roxin StV 2016, 428; Herbertz JR 2016, 548).

  258. 258.

    Hierzu Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 239a Rn. 26 f.; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 16.03.1976 – 5 StR 72/76 – BGHSt 26, 309 = NJW 1976, 976 (Anm. Backmann JuS 1977, 444); BGH U. v. 23.12.1986 – 1 StR 566/86 – StV 1987, 483 (Anm. Horn StV 1987, 484); BGH B. v. 14.05.1996 – 4 StR 174/96 – StV 1997, 302; BGH U. v. 14.01.1997 – 1 StR 507/96 – NJW 1997, 1082 = StV 1997, 304 (Anm. Fahl JA 1997, 746; Martin JuS 1997, 757; Geppert JK 1998 StGB § 239b/1; Renzikowski JR 1998, 126).

    BGH U. v. 19.11.2009 – 3 StR 87/09 – NStZ-RR 2010, 140.

  259. 259.

    Z. B. Wolters, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, § 239a Rn. 15.

  260. 260.

    S.o.

  261. 261.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 832.

  262. 262.

    Hierzu Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 239a Rn. 11.

  263. 263.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 823; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 19.09.2013 – 3 StR 119/13 – NStZ 2014, 316 (Anm. Bosch JK 2014 StGB § 239a/12; Hecker JuS 2014, 368; RÜ 2014, 171); BGH B. v. 12.09.2013 – 2 StR 236/13 – StV 2014, 218; BGH B. v. 07.11.2013 – 4 StR 340/13 – StV 2014, 284; BGH U. v. 12.02.2015 – 1 StR 444/14 – NStZ-RR 2015, 173 = StV 2015, 765; BGH B. v. 27.01.2017 – 1 StR 532/16 – NStZ-RR 2017, 176; BGH B. v. 08.06.2017 – 4 StR 19/17 – NStZ-RR 2017, 372.

  264. 264.

    Wolters, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, § 239a Rn. 16; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 30.06.1970 – 1 StR 127/70 – BGHSt 23, 294 = NJW 1970, 1855 (Anm. Küper NJW 1970, 2253; Hassemer JuS 1971, 47; Herzberg JuS 1972, 570); BGH U. v. 19.09.2013 – 3 StR 119/13 – NStZ 2014, 316 (Anm. Bosch JK 2014 StGB § 239a/12; Hecker JuS 2014, 368; RÜ 2014, 171).

  265. 265.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 239a Rn. 11a; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 01.12.2000 – 2 StR 379/00 – NStZ 2001, 247 (Anm. Heger JA 2001, 631).

  266. 266.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 239a Rn. 5.

  267. 267.

    S. Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 822; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 17.08.2004 – 5 StR 197/04 – NStZ-RR 2004, 333 (Anm. RÜ 2004, 584; RA 2004, 735; Valerius JA 2005, 330; LL 2005, 107); BGH U. v. 20.09.2005 – 1 StR 86/05 – NStZ 2006, 36 = StV 2006, 17 (Anm. RÜ 2005, 642; RA 2005, 738; famos 12/2005; Satzger JK 2006 StGB § 239b/2; Kudlich JA 2006, 332; LL 2006, 392; Jahn/Kudlich NStZ 2006, 340); BGH U. v. 08.03.2006 – 5 StR 473/05 – NStZ 2006, 448 (Anm. Satzger JK 2006 StGB § 239a/11; LL 2006, 832; RÜ 2006, 255; RA 2006, 241); BGH B. v. 04.12.2007 – 3 StR 459/07 – NStZ-RR 2009, 16; BGH U. v. 22.10.2009 – 3 StR 372/09 – NStZ 2010, 516 = NStZ-RR 2010, 46 (Anm. Jahn JuS 2010, 174; LL 2010, 460); BGH B. v. 13.11.2012 – 3 StR 422/12 – NStZ-RR 2013, 210; BGH U. v. 08.05.2013 – 2 StR 558/12 – NStZ 2013, 648 (Anm. Bosch JK 2013 StGB § 249/13; RÜ 2013, 640; LL 2014, 430).

  268. 268.

    Wolters, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, § 239a Rn. 6; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 19.09.2013 – 3 StR 119/13 – NStZ 2014, 316 (Anm. Bosch JK 2014 StGB § 239a/12; Hecker JuS 2014, 368; RÜ 2014, 171); BGH B. v. 12.09.2013 – 2 StR 236/13 – StV 2014, 218; BGH B. v. 07.11.2013 – 4 StR 340/13 – StV 2014, 284; BGH U. v. 12.02.2015 – 1 StR 444/14 – NStZ-RR 2015, 173 = StV 2015, 765; BGH B. v. 27.01.2017 – 1 StR 532/16 – NStZ-RR 2017, 176; BGH B. v. 08.06.2017 – 4 StR 19/17 – NStZ-RR 2017, 372.

  269. 269.

    Valerius, in: BeckOK-StGB, Stand 01.11.2017, § 239a Rn. 8; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 30.07.1998 – 4 StR 298/98 – StV 1998, 661.

  270. 270.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 239a Rn. 5; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 25.10.1972 – 2 StR 313/72 – BGHSt 25, 35 = NJW 1973, 156.

  271. 271.

    Renzikowski, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2017, § 239a Rn. 49.

  272. 272.

    Renzikowski, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2017, § 239a Rn. 46; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 26.11.1985 – 1 StR 393/85 – NStZ 1986, 166.

  273. 273.

    Näher Maurach FS Heinitz 1972, 403.

  274. 274.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 239a Rn. 18.

  275. 275.

    Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 239a Rn. 34; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 18.09.1985 – 2 StR 378/85 – BGHSt 33, 322 = NJW 1986, 438 = NStZ 1986, 116 = StV 1986, 430 (Anm. Geppert JK 1986 StGB § 239a/1; Küpper NStZ 1986, 117; Fischer NStZ 1986, 314; Krehl StV 1986, 432; Wolter JR 1986, 465); BGH U. v. 14.01.2016 – 4 StR 72/15 – NJW 2016, 2516 = NStZ 2016, 211 (Anm. Bosch Jura 2016, 703; LL 2016, 317; Puppe NStZ 2016, 575; Hinz JR 2016, 400).

  276. 276.

    S. Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 239a Rn. 35 ff.

  277. 277.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 239a Rn. 17; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 03.04.2002 – 1 StR 62/02 – NStZ-RR 2002, 235; BGH B. v. 21.05.2003 – 1 StR 152/03 – NStZ 2003, 605 = StV 2004, 316 (Anm. Otto JK 2004 StGB § 239a/10).

  278. 278.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 239a Rn. 17; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 31.05.2001 – 1 StR 182/01 – NJW 2001, 2895 = NStZ 2001, 532 (Anm. Otto JK 2002 StGB § 239a/8; Baier JA 2002, 188; Heinrich JR 2002, 161); BGH B. v. 21.05.2003 – 1 StR 152/03 – NStZ 2003, 605 = StV 2004, 316 (Anm. Otto JK 2004 StGB § 239a/10).

  279. 279.

    Hierzu Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 239a Rn. 18; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 31.05.2001 – 1 StR 182/01 – NJW 2001, 2895 = NStZ 2001, 532 (Anm. Otto JK 2002 StGB § 239a/8; Baier JA 2002, 188; Heinrich JR 2002, 161); BGH B. v. 21.05.2003 – 1 StR 152/03 – NStZ 2003, 605 = StV 2004, 316 (Anm. Otto JK 2004 StGB § 239a/10); BGH B. v. 07.09.2016 – 1 StR 293/16 – NJW 2017, 1124 = NStZ 2017, 412 (Anm. Schiemann NJW 2017, 1125; Renzikowski JR 2017, 316).

  280. 280.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 239a Rn. 19.

  281. 281.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 239a Rn. 20; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 07.09.2016 – 1 StR 293/16 – NJW 2017, 1124 = NStZ 2017, 412 (Anm. Schiemann NJW 2017, 1125; Renzikowski JR 2017, 316).

  282. 282.

    Renzikowski, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2017, § 239a Rn. 96.

  283. 283.

    Vgl. Wolters, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, § 239a Rn. 23.

  284. 284.

    Hierzu Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 239a Rn. 17; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 30.01.2007 – 5 StR 517/06 – NStZ 2007, 478.

  285. 285.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 842; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 27.08.2002 – 1 StR 287/02 – NStZ-RR 2002, 334 (Anm. Otto JK 2003 StGB § 252/6; LL 2003, 38); BGH U. v. 18.09.2002 – 2 StR 266/02 – NStZ-RR 2003, 45; BGH U. v. 23.11.2006 – 3 StR 366/06 – NStZ-RR 2007, 77; BGH B. v. 28.05.2009 – 3 StR 172/09 – NStZ 2009, 632.

  286. 286.

    Wolters, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, § 239a Rn. 19; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 21.11.1961 – 1 StR 442/61 – BGHSt 16, 316 = NJW 1962, 164 (Anm. Maurach JZ 1962, 559); BGH U. v. 30.06.1970 – 1 StR 127/70 – BGHSt 23, 294 = NJW 1970, 1855 (Anm. Küper NJW 1970, 2253; Hassemer JuS 1971, 47; Herzberg JuS 1972, 570); BGH U. v. 06.11.1974 – 3 StR 200/74 – BGHSt 26, 24 = NJW 1975, 320 (Anm. Hassemer JuS 1975, 256); BGH U. v. 18.09.1985 – 2 StR 378/85 – BGHSt 33, 322 = NJW 1986, 438 = NStZ 1986, 116 = StV 1986, 430 (Anm. Geppert JK 1986 StGB § 239a/1; Küpper NStZ 1986, 117; Fischer NStZ 1986, 314; Krehl StV 1986, 432; Wolter JR 1986, 465); BGH U. v. 26.11.1985 – 1 StR 393/85 – NStZ 1986, 166; BGH U. v. 08.01.1987 – 1 StR 683/86 – NStZ 1987, 222 (Anm. Otto JK 1987 StGB § 253/1; Hassemer JuS 1987, 914; Jakobs JR 1987, 340); BGH U. v. 14.07.1992 – 1 StR 243/92 – NStZ 1993, 39 (Anm. Geppert JK 1993 StGB § 239a/3); BGH U. v. 22.06.1993 – 1 StR 69/93 – NStZ 1993, 539 = StV 1993, 522 (Anm. Geppert JK 1994 StGB § 239a/4); BGH B. v. 18.05.2010 – 3 StR 115/10 – NStZ 2011, 213.

  287. 287.

    Hierzu Müller-Emmert/Maier MDR 1972, 97; Blei JA 1975, 91 und 163; Elsner JuS 2006, 784.

  288. 288.

    Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 239b Rn. 1.

  289. 289.

    S. nur Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2018, § 239b Rn. 4.

  290. 290.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 852; vgl. auch o. bei § 239a StGB.

  291. 291.

    Renzikowski, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2017, § 239b Rn. 20; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 21.06.1989 – 3 StR 185/89 – NJW 1990, 57 (Anm. Hassemer JuS 1990, 331).

  292. 292.

    Eisele, BT II, 4. Aufl. 2017, Rn. 849; s. schon o. bei § 239a StGB.

  293. 293.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 239b Rn. 6b; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 20.09.2005 – 1 StR 86/05 – NStZ 2006, 36 = StV 2006, 17 (Anm. RÜ 2005, 642; RA 2005, 738; famos 12/2005; Satzger JK 2006 StGB § 239b/2; Kudlich JA 2006, 332; LL 2006, 392; Jahn/Kudlich NStZ 2006, 340); BGH B. v. 06.08.2013 – 3 StR 175/13 – NStZ 2014, 38 = StV 2014, 217 (Anm. LL 2014, 273; Krehl NStZ 2014, 39; Fahl JZ 2014, 582); BGH U. v. 12.02.2015 – 1 StR 444/14 – NStZ-RR 2015, 173 = StV 2015, 765; BGH B. v. 27.01.2017 – 1 StR 532/16 – NStZ-RR 2017, 176.

  294. 294.

    Fischer, StGB, 65. Aufl. 2018, § 239b Rn. 6b; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 17.02.2005 – 4 StR 10/05 – NStZ-RR 2005, 173; BGH U. v. 20.09.2005 – 1 StR 86/05 – NStZ 2006, 36 = StV 2006, 17 (Anm. RÜ 2005, 642; RA 2005, 738; famos 12/2005; Satzger JK 2006 StGB § 239b/2; Kudlich JA 2006, 332; LL 2006, 392; Jahn/Kudlich NStZ 2006, 340); BGH B. v. 20.12.2005 – 3 StR 406/05 – NStZ-RR 2006, 141 = StV 2006, 693 (Anm. Geppert JK 2006 StGB § 239b/3).

  295. 295.

    Kindhäuser, LPK, 7. Aufl. 2017, § 239b Rn. 3; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 02.10.1974 – 3 StR 259/74 – BGHSt 25, 386 = NJW 1975, 63 (Anm. Hassemer JuS 1975, 256); BGH U. v. 06.11.1974 – 3 StR 200/74 – BGHSt 26, 24 = NJW 1975, 320 (Anm. Hassemer JuS 1975, 256); BGH U. v. 26.02.1980 – 5 StR 9/80; BGH B. v. 23.09.1982 – 1 StR 522/82 – StV 1982, 575; BGH U. v. 14.07.1992 – 1 StR 243/92 – NStZ 1993, 39 (Anm. Geppert JK 1993 StGB § 239a/3); BGH U. v. 07.03.1996 – 1 StR 688/95 – BGHSt 42, 71 = NJW 1996, 2171 = NStZ 1997, 43 = StV 1996, 577 (Anm. Gillmeister NStZ 1997, 44); BGH U. v. 19.09.2001 – 2 StR 240/01 – NStZ 2002, 31 (Anm. Geppert JK 2002 StGB § 239a/9; Martin JuS 2002, 300; LL 2002, 249; RÜ 2002, 32; RA 2002, 41); BGH U. v. 05.03.2003 – 2 StR 494/02 – NStZ 2003, 604 (Anm. RA 2003, 777).

Author information

Authors and Affiliations

Authors

Rights and permissions

Reprints and permissions

Copyright information

© 2018 Springer-Verlag GmbH Deutschland, ein Teil von Springer Nature

About this chapter

Check for updates. Verify currency and authenticity via CrossMark

Cite this chapter

Bock, D. (2018). 3. Kapitel Vermögensdelikte mit Nötigungskomponente. In: Strafrecht Besonderer Teil 2. Springer-Lehrbuch. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-662-54793-9_3

Download citation

  • DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-662-54793-9_3

  • Published:

  • Publisher Name: Springer, Berlin, Heidelberg

  • Print ISBN: 978-3-662-54792-2

  • Online ISBN: 978-3-662-54793-9

  • eBook Packages: Social Science and Law (German Language)

Publish with us

Policies and ethics