Journal of Turkish Language and Literature

SUBMITINFORMATION
EnglishTürkçe

Research Article


DOI :10.26650/TUDED2019-0010   IUP :10.26650/TUDED2019-0010    Full Text (PDF)

A Comparative Study on Old Turkic and Yakut Vocabularies: Words Starting with Vowels

Hülya Yıldız

Yakut is one of the few languages that best preserve Proto Turkic or Old Turkic features. Compared to other Turkic languages, Yakut displays some more archaic features in terms of semantics, vocabulary, word formation and phonology. Many Old Turkic words survive in Yakut with their archaic semantics in the present day. This article is written in order to compare the vocabulary of Old Turkic to Yakut. Old Turkic data is limited to words whose initial sounds are vowels and in total, 60 words are examined in the study. The results of the study show that the Old Turkic words adgırlan-, adın, anala-, argur-, aşag, aşla- II, atla-, aytur-, ädgülä-, ädgür-, ädgürt-, ädläş-, ärgür-, erpä-, erpäg, erpäglä-, erpäş-, erpät-, ıdış-, ıdtur-, ıragu, igidtür-, irklä-, irklät-, irtäş-, ogullan-, ortunkı, ögirt-, ögirtür-, öglän-, udık, usak, üplän- and üzäki survive only in the current vocabulary of Yakut out of all the Turkic languages. Moreover, it is proven that the Old Turkic words agruk, agtur-, alkan-, arıg II, artak, asurt-, atın-, äkäç, ämig, äŋ II, ärlän-, äş- I, ätlän-, ıdala-, içlä-, ilintür-, irtä-, öçäş-, özlä-, udın-, urugla-, usıt-, uzlan-, ükäk, üplä- and ütläş- also survive in Yakut together with a few select other languages.

Keywords: Etymology, Vocabulary, Old Turkic, Yakut, Hapax
DOI :10.26650/TUDED2019-0010   IUP :10.26650/TUDED2019-0010    Full Text (PDF)

Eski Türkçe ile Yakutçanın Karşılaştırmalı Söz Varlığı: Ünlüyle Başlayan Sözcükler

Hülya Yıldız

Yakutça Ana Türkçe ya da Eski Türkçeye ait eskicil özellikleri en iyi koruyan Türk dillerinden biridir. Yakutça anlambilimi, söz varlığı, söz yapımı ve sesbilgisi açısından diğer Türk dillerine göre daha eskicil olan kimi özellikler barındırır. Diğer çağdaş Türk dillerinde kullanılmayan çok sayıda Eski Türkçe sözcük eskicil anlamlarını koruyarak Yakutçada varlığını sürdürmektedir. Bu makale VIII.-XIII. yüzyıllar arasını kapsayan Eski Türkçe döneminin Türkçe kökenli söz varlığı ile Yakutçanın söz varlığını karşılaştırmak amacıyla hazırlanmıştır. Ele alınan Eski Türkçe veri, ünlüyle başlayan sözcüklerle sınırlandırılmış ve Yakutçada varlığını sürdüren 60 Eski Türkçe sözcük üzerinde durulmuştur. İncelemenin sonucunda Eski Türkçe adgırlan-, adın, anala-, argur-, aşag, aşla- II, atla-, aytur-, ädgülä-, ädgür-, ädgürt-, ädläş-, ärgür-, erpä-, erpäg, erpäglä-, erpäş-, erpät-, ıdış-, ıdtur-, ıragu, igidtür-, irklä-, irklät-, irtäş-, ogullan-, ortunkı, ögirt-, ögirtür-, öglän-, udık, usak, üplän-, üzäki sözcüklerinin günümüzde yalnızca Yakutçada; Eski Türkçe agruk, agtur-, alkan-, arıg II, artak, asurt-, atın-, äkäç, ämig, äŋ II, ärlän-, äş- I, ätlän-, ıdala-, içlä-, ilintür-, irtä-, öçäş-, özlä-, udın-, urugla-, usıt-, uzlan-, ükäk, üplä- ve ütläş- sözcüklerinin ise Yakutçayla birlikte birkaç dilde daha varlığını sürdürdüğü gösterilmiştir.

Keywords: Etimoloji, Söz varlığı, Eski Türkçe, Yakutça, Hapax

EXTENDED ABSTRACT


Yakut, or more generally the Siberian Turkic languages, preserve the very old features of the development process of the Common Turkic language. Yakut language is of particular importance for research in comparative historical Turkic linguistics. Accordingly, it is possible to find in the literature a large number of studies which compare the oldest written materials of the Turkic language and Yakut in different respects. This article is written in order to compare the vocabulary of Old Turkic, known a period lasting from the 8th to 13th centuries, to the vocabulary of the Yakut language. Old Turkic data is limited to those words whose initial sounds are vowels and in total, 60 words are examined in the study. The 60 Old Turkic words in question are as follows: adgırlan- ‘to perform the functions of a stallion; (of mares) acquire a stallion’, adın ‘other, another’, agruk ‘heavy baggage and household goods’, agtur- ‘to raise’, alkan- ‘to recite praise’, anala- ‘to call a woman his own mother’, argur- ‘to tire (someone) out’, arıg ‘copse, wood, forest, jungle’, artak ‘spoilt, decaying, putrid’, asurt- ‘to make someone sneeze’, aşag ‘eating, food’, aşla- II ‘to repair’, atın- ‘to pretend to shoot’, atla- ‘to ride a horse’, aytur- ‘to make someone responsible for making the statement with him’, ädgülä- ‘to find good, to respect highly’, ädgür- ‘to become healhty’, ädgürt- ‘to heal, to make healthy’, ädläş- ‘to esteem or to respect one another’, äkäç ‘a small girl who displays intelligence and makes herself, as it were, the (elder) sister of the clan’, ämig ‘nipple, teat; breast, udder’, äŋ ‘cheek’, ärgür- ‘to melt, dissolve (something); to macerate’, ärlän- ‘(of a woman) to marry’, erpä- ‘to saw; to spoil (a business etc.)’, erpäg ‘a saw’, erpäglä- ‘to saw’, erpäş- ‘to saw together’, erpät- ‘to give orders for something to be sawn with a saw’, äş- I ‘to amble’, ätlän- ‘to put on flesh’, ıdala- ‘to give up, renounce (something)’, ıdış- ‘to give something to one another’, ıdtur- ‘to have (something) sent’, ıragu ‘song’, içlä- ‘to line (a garment)’, igidtür- ‘to have a child nourished and reared’, ilintür- ‘to long (after sexual pleasure)’, irklä- ‘to trample on (something acc.)’, irklät- ‘to make (someone dat.) trample on (something acc.)’, irtä- ‘to seek, pursue (something acc.)’, irtäş- ‘to scrutinize (something acc.)’, ogullan- ‘to adopt someone as one’s son’, ortunkı ‘situated in the middle, intermediate’, öçäş- ‘to be hostile to one another’, ögirt- ‘to give joy’, ögirtür- ‘to give joy’, öglän- ‘to collect one’s thoughts; to gain or regain the power to think’, özlä- ‘to bake (the dough) in the embers’, udık ‘sleepy, asleep’, udın- (a fire, a lamp etc) to die down, to go out’, urugla- ‘to clean of the seeds’, usak ‘thirst’, usıt- ‘to make someone thirsty’, uzlan- ‘to create fine and skilful work in his craft’, ükäk ‘box; a wall tower on a city wall’, üplä- ‘to steal’, üplän- ‘to be plundered’, ütläş- ‘to be pierced; (of warriors) to smite one another and fight’ and üzäki ‘situated upon’. The results of the study show that the Old Turkic words adgırlan-, adın, anala-, argur-, aşag, aşla- II, atla-, aytur-, ädgülä-, ädgür-, ädgürt-, ädläş-, ärgür-, erpä-, erpäg, erpäglä-, erpäş-, erpät-, ıdış-, ıdtur-, ıragu, igidtür-, irklä-, irklät-, irtäş-, ogullan-, ortunkı, ögirt-, ögirtür-, öglän-, udık, usak, üplän- and üzäki survive only in the current vocabulary of Yakut with phonetic and/or semantic changes as atıırdan-, atın, ińelee-, ırıar-, asıı, astaa- I, astaa- II, attaa-, ıydar-, ütüölee-, ütüör-, ütüört-, ettes-, irier-, erbie- > erbee-, erbii, erbiilee-, erbes-, erbet-, ııtıs-, ııttar-, ırıa, iitter-, üktee ~ üktüö- ~ üttüö-, üktet-, irdes-, uollan-, ortoŋŋu, üört-, üörder-, öydön-, utuk, utax, üpten-, and üöseegi, üöseeği, üüseeği, üöseeŋi, üüseeği > üöheeŋi. These words are the ones which survive only in the current vocabulary of Yakut out of all the Turkic languages. The Old Turkic words agruk, agtur-, alkan-, arıg, artak, asurt-, atın-, äkäç, ämig, äŋ, ärlän-, äş- ätlän-, ıdala-, içlä-, ilintür-, irtä-, öçäş-, özlä-, udın-, urugla-, usıt-, uzlan-, ükäk, üplä- and ütläş- have been proven to survive in Yakut with phonetic and/or semantic changes as ıarık, ıatar-, alğan-, arıı, artax, ıtırt- ~ ıtıt-, ıtın-, ağas, emii ~ emiiy, iŋ ~ im, erden-, es-, etten-, ııtalaa-, istee-, ilinner-, irdee-, ösös- > öhös-, üöstee-, utun-, uruulaa-, utat-, uustan-, ügex, üptee- and üttes-. These words are those which also survive in a few select other Turkic languages with phonetic and/or semantic changes.


PDF View

References

  • Alekseyev, A. N. (1996). Drevnyaya Jakutiya - Neolit i epoxa bronzı. Novosibirsk: İzdatel’stvo instituta arxeologii i etnografii. google scholar
  • Böhtlingk, O. (1851). Über die Sprache der Jakuten. Saint-Peterburg: Buchdruckerei der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. google scholar
  • Civelek, Ö. (2016). Dindışı Eski Uygurca metinlerin karşılaştırmalı sözvarlığı. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Oxford University Press. google scholar
  • Devlet, N. (1997). Sibirya’daki halkların demografik ve ekonomik potansiyelleri. Emine Gürsoy-Naskali (Ed.), Sibirya Araştırmaları içinde (s. 25-46). İstanbul: Simurg. google scholar
  • Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation I-II. Wiesbaden: Otto Harratsowitz. google scholar
  • Gogolev, A. I. (1993). Jakuty. Problemy etnogeneza i formirovanija kul’tury. Yakutsk: Izdatel’stvo JaGU. google scholar
  • Hayit, Baymirza (1985). Yakut (Saha) Türkleri. Türk Kültürü Araştırmaları, 23, 1-2. google scholar
  • Kałużyński, S. (1995). Iacutica. Warszawa: Dialog. Karahan, A. (2010). Divanu Lügati’t-Türk’e göre Türk lehçe bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Killi, G. (1997). Kuzey ve Güneydoğu Sibirya Türklüğünün (Saha, Tuva, Hakas, Altay) Diline Fonolojik Açıdan Bir Bakış. Sibirya Araştırmaları, Emine Gürsoy-Naskali (Ed.), Sibirya Araştırmaları içinde (s. 57-68). İstanbul: Simurg. google scholar
  • Kirişçioğlu, M. F. (1999). Saha (Yakut) Türkçesi grameri (2. bs). Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Konstantinov, İ. V. (2003). Proisxojdenie yakutskogo naroda i ego kul’turı. Yakutsk: Akademiya nauk respubliki saxa (yakutiya). google scholar
  • Korkina, E.İ., E.İ. Ubryatova, L.N. Xaritonov, N.E. Petrov. 1982. Grammatika sovremennogo yakutskogo literaturnogo yazıka. Moskva: Nauka. google scholar
  • Krueger, J. R. (1962). Yakut manual. Indiana: Indiana University Publications. google scholar
  • Levin, G. G. (2001). Lexiko-semantiçeskie paralleli orxonsko-tyurskogo i yakutskogo yazıkov: v sravnitel’nom plane s altayskim, xakasskim, tuvinskim yazıkami. Novosibirsk: Nauka. Li, Y.-S. (1999). Türk dillerinde akrabalık adları. İstanbul: Simurg. google scholar
  • Malov, S. E. (1952). Yeniseyskaya pis’mennosti Tyurkov: tekstı i perevodı. Moskva/Leningrad: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR. google scholar
  • Nadelyayev, V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R., Şçerbak A.M. (1969). Drevnetyurskiy slovar’. Leningrad: Nauka. google scholar
  • Nasilov, D. M. (1997). Sibirya Türk Halkları (Etnik Azınlıkları) ve Dilleri. Emine Gürsoy-Naskali (Ed.), Sibirya Araştırmaları içinde (s. 51-55), İstanbul: Simurg. google scholar
  • Okladnikov, A. P. (1955). İstoriya yakutskoj ASSR. Tom 1: Yakutiya do prisoedineniya k russkomu gosudarstvu. Moskva-Leningrad: İzdatel’stvo akademii nauk SSSR. google scholar
  • Pakendorf, B. (2007). Contact in the prehistory of the Sakha (Yakuts): Linguistic and genetic perspectives. Utrecht: LOT. google scholar
  • Pekacar, B. Y. (2012). Divânü Lügati’t-Türk’teki kültür kelimeleri ile Saha Türkçesinin kelime hazinesinin karşılaştırılması. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
  • Pekarskiy, E. K. (1917). Slovar’ yakutskogo yazıka I. Petrograd’: İmperatorskoy Akademii Nauk. google scholar
  • Pekarskiy, E. K. (1927). Slovar’ yakutskogo yazıka II. Leningrad: Akademii nauk soyuza sovetskix sotsialistiçeskih respublik. google scholar
  • Pekarskiy, E. K. (1925). Slovar’ yakutskogo yazıka III. Leningrad: Akademii nauk soyuza sovetskix sotsialistiçeskih respublik. google scholar
  • Pekarskiy, E. K. (1928). Slovar’ yakutskogo yazıka IV. Leningrad: Akademii nauk soyuza sovetskix sotsialistiçeskih sespublik. google scholar
  • Poppe, N. (1960). Vergleichende grammatik der altaischen sprachen. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. google scholar
  • Radloff, V. (1893-1899-1905-1911). Opyt slovarya tyurkskih nareçiy I-IV. Sankt Peterburg: İmperatorskiy akademii nauk. google scholar
  • Ramstedt, G. J. (1957). Einführung in die altaische Sprachwissenschaft II: Formenlehre. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura. google scholar
  • Röhrborn, Klaus (1977). Uigurisches Wörterbuch. Lieferung 1: a ‒ agrıg. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag. google scholar
  • Röhrborn, Klaus (1979). Uigurisches Wörterbuch. Lieferung 2: agrıglan- ‒ anta. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag. google scholar
  • Röhrborn, Klaus (1981). Uigurisches Wörterbuch. Lieferung 3: anta ‒ asankä. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag. google scholar
  • Röhrborn, Klaus (1994). Uigurisches Wörterbuch. Lieferung 5: ayatıl- ‒ ämgäklig. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag. google scholar
  • Röhrborn, Klaus (1998). Uigurisches Wörterbuch. Lieferung 6: ämgäksin- ‒ ärŋäk. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag. google scholar
  • Röhrborn, Klaus (2010). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Neubearbeitung, I. Verben, Band 1: ab- – äzüglä-, Stuttgart: Franz Steiner Verlag. google scholar
  • Schönig, K. (1999). The internal division of modern Turkic and its historical implications. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 52, 63-95. google scholar
  • Sleptsov, P. A., Korkina, E. İ., Koryakina, K. N., Kılatçanov, S. P. Nikiforov, G. A. Okoneşnikov, Petrov, N. E., Skrıbıkin, N. V., Haritonov, L. N. (1972). Yakutsko-russkiy slovar’. Moskva: Sovetskaya Entsiklopediya. google scholar
  • Şirobokova, N. N. (1977). Ob otnoşenii yakutskogo yazıka k yazıkam drevnetyurskix pamyatnikov. Issledovaniya po yazıkam narodov Sibiri-sbornik nauçnıh trudov, 108-116. google scholar
  • Şirobokova, N. N. (2001). İstoriçeskoe razvitie yakutskogo konsonantizma. Novosibirsk: Nauka. google scholar
  • Şirobokova, N. N. (2005). Otnoşenie yakutskogo yazıka k tyurkskim yazıkam yujnoy sibirii. Novosibirsk: Nauka. google scholar
  • Tekin, T. (1995). Türk dillerinde birincil uzun ünlüler. Ankara: Simurg. Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Ubryatova, E. İ. (1960). Yakutskii yazık v ego otnoşenii k drugim tyurkskim yazıkam, a takje k yazıkam mongol’skim i tunguso-man’çyurskim, İzd.-Vo Vost. Lit., 258-271. google scholar
  • Yıldız, H. (2006). Yakutça ve eski Türkçenin söz varlığı üzerine bir karşılaştırma. Sibirische Studien, 1(2), 177-221. google scholar
  • Yıldız, H. (2007a). Orhon Türkçesi ile Yakutçanın söz varlığı ve sözyapımı bakımından karşılaştırılması. (Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. google scholar
  • Yıldız, H. (2007b). Orhon yazıtlarından Yakutça ve Dolgancaya ulaşan eskicil sözvarlığı. Sibirische Studien, 2(1), 13-40. google scholar
  • Yıldız, H. (2011). Yakutçayla tanıklanabilen hapax legomenon’lar. International Journal of Central Asian Studies, 15, 21-42. google scholar
  • Yıldız, H. (2014). Yakutçayla tanıklanabilen hapax legomenon’lar II: Ünsüzle başlayan hapax’ların durumu. Siberian Studies, 2(5), 37-54. google scholar
  • Yıldız, H. (2015). Eski Türkçe ile Yakutçanın sözvarlığının ünlüyle başlayan sözcükler bakımından karşılaştırılması. (Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
  • Yudahin, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü II: K-Z. (Abdullah Taymas, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar

Citations

Copy and paste a formatted citation or use one of the options to export in your chosen format


EXPORT



APA

Yıldız, H. (2019). A Comparative Study on Old Turkic and Yakut Vocabularies: Words Starting with Vowels. Journal of Turkish Language and Literature, 59(1), 233-254. https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0010


AMA

Yıldız H. A Comparative Study on Old Turkic and Yakut Vocabularies: Words Starting with Vowels. Journal of Turkish Language and Literature. 2019;59(1):233-254. https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0010


ABNT

Yıldız, H. A Comparative Study on Old Turkic and Yakut Vocabularies: Words Starting with Vowels. Journal of Turkish Language and Literature, [Publisher Location], v. 59, n. 1, p. 233-254, 2019.


Chicago: Author-Date Style

Yıldız, Hülya,. 2019. “A Comparative Study on Old Turkic and Yakut Vocabularies: Words Starting with Vowels.” Journal of Turkish Language and Literature 59, no. 1: 233-254. https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0010


Chicago: Humanities Style

Yıldız, Hülya,. “A Comparative Study on Old Turkic and Yakut Vocabularies: Words Starting with Vowels.” Journal of Turkish Language and Literature 59, no. 1 (Apr. 2024): 233-254. https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0010


Harvard: Australian Style

Yıldız, H 2019, 'A Comparative Study on Old Turkic and Yakut Vocabularies: Words Starting with Vowels', Journal of Turkish Language and Literature, vol. 59, no. 1, pp. 233-254, viewed 26 Apr. 2024, https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0010


Harvard: Author-Date Style

Yıldız, H. (2019) ‘A Comparative Study on Old Turkic and Yakut Vocabularies: Words Starting with Vowels’, Journal of Turkish Language and Literature, 59(1), pp. 233-254. https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0010 (26 Apr. 2024).


MLA

Yıldız, Hülya,. “A Comparative Study on Old Turkic and Yakut Vocabularies: Words Starting with Vowels.” Journal of Turkish Language and Literature, vol. 59, no. 1, 2019, pp. 233-254. [Database Container], https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0010


Vancouver

Yıldız H. A Comparative Study on Old Turkic and Yakut Vocabularies: Words Starting with Vowels. Journal of Turkish Language and Literature [Internet]. 26 Apr. 2024 [cited 26 Apr. 2024];59(1):233-254. Available from: https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0010 doi: 10.26650/TUDED2019-0010


ISNAD

Yıldız, Hülya. “A Comparative Study on Old Turkic and Yakut Vocabularies: Words Starting with Vowels”. Journal of Turkish Language and Literature 59/1 (Apr. 2024): 233-254. https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0010



TIMELINE


Submitted08.05.2019
Last Revision23.06.2019
Accepted23.06.2019
Published Online28.06.2019

LICENCE


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


SHARE




Istanbul University Press aims to contribute to the dissemination of ever growing scientific knowledge through publication of high quality scientific journals and books in accordance with the international publishing standards and ethics. Istanbul University Press follows an open access, non-commercial, scholarly publishing.